Het lijstjesseizoen is aangebroken en dus is het de hoogste tijd voor een antwoord op de prangende vraag: welke innovaties zijn in 2022 de gamechangers in de verduurzaming van bestaande woningen en gebouwen?

Tekst: Niels Rood (TKI Urban Energy)

Een waarschuwing vooraf: voorspellen is een hachelijke onderneming. Bij TKI Urban Energy volgen we innovaties op de voet, maar het hangt van veel factoren af wat zal doorbreken en wat niet. Die factoren zijn niet altijd zichtbaar, ook niet als je er bovenop zit. Om maar een voorbeeld te noemen: een ondernemer kan eigenaar zijn van een prachtig patent, maar door de pandemie met zijn bedrijf voorgoed ten ondergaan.

Vorig jaar rond deze tijd schreef ik over de doorbraak van ondergrondse warmtebuffers, maar dat bleef uit. Zouthydraat als warmtebatterij is ook nog niet grootschalig op de markt. Er waren ook doorbraken die wel bewaarheid werden: kleine, stille en goedkope warmtepompen zijn er nu volop (bezoek uptempo.nu voor een ruim overzicht). Ook gevelpanelen die warmte oogsten zijn nu goed verkrijgbaar. Ongeveer de helft van de beweringen die ik vorig jaar deed werd wél bewaarheid, bij de andere helft had ik last van mijn immer optimistische kijk op het leven.

Genoeg gewaarschuwd? Toch nog enthousiast? Dan kunnen de trossen los. Wat gaat 2022 ons brengen?

1 Grens tussen collectieve en individuele warmte vervaagt

Allereerst gaat het onderscheid tussen individuele oplossingen en warmtenetten vervagen. Itho Daalderop rolt een concept uit met één bodembron voor een rijtje woningen. Zes woningen… noem je dat een warmtenet? Triple Solar oogst warmte vanaf het dak om je eigen water-water warmtepomp mee te voeden. Dezelfde panelen kunnen in de zomer ook een belangrijke rol spelen om bronnen te regenereren in een klein en modulair zeer lagetemperatuur (ZLT) warmtenet. Ze liggen er toch.

2 De term warmtenet raakt uit en wordt vervangen door ‘temperatuurnet’

Daar is ook een goede reden voor: het accent verschuift van verwarmen naar koelen en verwarmen. Koelen met kostbaar heet water is niet te doen. ZLT-netten zijn niet alleen goedkoop in aanleg en verliezen weinig warmte, maar je kunt er makkelijk mee koelen.

3 Kleine, betaalbare maatregelen beperken de warmtevraag

Dat lukt vaak zó goed, dat aanvoer van hoge temperatuur niet meer nodig is. Kierdichting is in zijn benadering de eerste, spijtvrije stap die iedereen kan (en zou moeten willen) nemen. Radiatorfolie, ventilatoren onder de bestaande radiatoren, waterzijdig inregelen en een deur of zwaar gordijn voor de trap naar de ongebruikte zolderverdieping zijn dat ook. Geen kostbare ingrepen, niet zichtbaar in berekeningen, maar een enorme beperking van de warmtevraag. Dat hier weinig aandacht voor is, kan alleen maar komen doordat ze commercieel niet zo interessant zijn. De hoge gasprijzen van nu vormen een aanleiding voor veel huizen om toch zulke maatregelen te nemen. Huizenfluisteraar Lars Boelen van ParisProofPlan zei het pas nog in NRC: “Als je als huiseigenaar aan de slag gaat en je doet het zo goed als redelijkerwijs kan, kom je op een punt uit dat je dat warmtenet niet meer nodig hebt. Ik zorg voor zo’n reductie van de energievraag dat het totale waanzin wordt om een warmtenet de grond in te stampen.”

4 Aandacht voor een gezond binnenklimaat, maar dan praktisch en goedkoop

Pandemie of niet, kijken naar goede ventilatie is in een kierdicht huis op zijn plaats. Maar dat kan vaak ook simpeler dan gedacht. Waar vocht al uit de keuken en badkamer wordt weggetrokken, en de woonkamer een apart vertrek is, kan decentrale ventilatie met warmteterugwinning vaak al voldoende zijn. Dat kost niet veel. In andere gevallen kan een systeem van Brink toegepast worden: bij hun Multi Air Supply wordt het trapgat benut als een kolom frisse lucht. Het volledig verbouwen van het huis voor nieuwe ventilatiekanalen is in ieder geval niet meer nodig. Mijn voorspelling: dat kwartje gaat komend jaar vallen bij veel installateurs en gespecialiseerde ontzorgers.

5 Data en digitalisering

In dit domein tuimelen de innovaties over elkaar heen. Iotta plaatst sensoren die veel meten; O-nexus mikt op lage kosten en claimt dat ze uit de meterkast alle informatie halen die je nodig hebt. Dat is bedoeld voor het gebruik; voor verhuurders begint het met beter inzicht in hun eigen bezit. Wees niet verbaasd als er komend jaar een drone van Aeroscan langs je huurwoning komt vliegen (en ja, je privacy wordt automatisch beschermd). Open data zijn er intussen al volop. Bedrijven als FeinLab, Sobolt en GBDF toveren ermee. Aan de uitwisselbaarheid tussen datastromen kan nog veel verbeteren en op het gevaar af dat ik volgend jaar moet bekennen dat het toch tegenviel: in 2022 gaan de betrokken partijen samen afspraken maken over protocollen en uitwisselstandaarden. De ontwikkeling van het Landelijk Digitaal Platform, waar elke Nederlander zijn eigen huis mee kan bekijken en slimme ingrepen mee kan doorrekenen, mag van het ministerie vier jaar in beslag nemen. Best lang, maar de winnende partij zal waarschijnlijk de Google-methode toepassen en een eerste versie al breed beschikbaar maken. Ook deze partij praat mee over uitwisselbaarheid van data.

6 Opslag van energie wordt een positieve businesscase voor consumenten

Ik zei het vorig jaar ook al en hopelijk krijg ik nu meer gelijk: ondiepe opslag van warmte (en koude) wordt onderkend als cruciale methode om hoge collectieve kosten te voorkomen. Nu wekken we op daken van huizen in de zomer veel stroom op en in de winter heeft de luchtwarmtepomp een laag rendement. Per saldo is het huis energieneutraal en daar zijn we blij mee. Ten onrechte. Het aanbod van stroom dat in de zomer het net op moet, is te hoog voor de aansluiting. En in de winter trekken we juist veel stroom naar binnen. Dat gaat wel voor een enkele woning in de straat, maar niet voor iedereen tegelijk. De netbeheerders doen hun best, maar kunnen onmogelijk in een paar jaar tijd de last mile naar elk adres in Nederland verzwaren. Juist door warmte op te slaan, heb je in de winter veel minder elektriciteit nodig. SolarEis gebruikt de ondergrondse ruimte onder je tegels, Hydrobag vult een zak in je kruipruimte. SunTank van e-wizz is een hol constructief element, dat je met elk opslagmedium kunt vullen voor warmte of stroom. Nog even over die stroom: op zonnige momenten leveren de meeste panelen op Nederlandse daken, in zomer en winter, al veel minder op dan wat zou kunnen doordat het net overbelast raakt. De thuisbatterij voor opslag van zonnestroom zal populair worden zodra mensen dit doorkrijgen. En met alle apps die real time je waarden laten zien, laat dit niet lang meer op zich wachten.

7 Help, mijn partner verduurzaamt het huis!

Of het een kijkcijfer-recordbrekend format bij RTL wordt, weet ik niet, maar de doe-het-zelver ontdekt de energiebesparing. De bouwmarkten werken, mede dankzij een DEI+ pilotsubsidie, nu al samen aan voorlichtingsmateriaal en instructiefilms. Er zijn meer huizen om aan te pakken dan vakmensen, maar de doe-het-zelver is een deel van de oplossing. Dat heeft consequenties voor de terugverdientijden en hopelijk gaan sites zoals die van Milieu Centraal dit ook laten zien. Een goed ‘eindplaatje’ voor elke woning is wel een vereiste, waar het eerder genoemde Landelijk Digitaal Platform, maar ook gespecialiseerde ontzorgers als WoonDuurzaam en Woningwaard, een rol in kunnen gaan spelen.

8 Standaardconcepten nu klaar voor opschaling

Nul-op-de-meter (NOM) past altijd, maar het is kostbaar en meestal overgedimensioneerd. Bovendien heeft isolatiemateriaal ook een CO₂-footprint. De laatste tijd komen er steeds meer standaardaanpakken die het huis verregaand verduurzamen en aardgasvrij of aardgasvrij-ready maken, maar net iets minder doen dan NOM. De kreet wordt dan ‘bijna energieneutraal’ en de kosten van deze concepten zijn twee of soms drie keer lager! Juist door de volumes op te zoeken, hopen de aanbieders uit te komen op lage prijzen. Of dat in 2022 al schaal krijgt, is in het geheel niet zeker, maar de eerste tekenen zullen zeker zichtbaar worden.

9 Verduurzamen in stappen en de hybride route

In de renovatie- en installatiebranche gebeurt veel ‘voor de zekerheid’. Met goede redenen natuurlijk, maar een nadeel zijn de hoge kosten. Verduurzaming in stappen blijkt beter te passen bij de psychologie van veel woningeigenaren. Bovendien blijf je flexibeler. Als de bovenverdieping koel kan blijven en het blijkt dat er geen vochtproblemen optreden, is dakisolatie misschien overdreven. Ontstaan ze wel, dan moet het toch. Verduurzaming in stappen geeft je die informatie, zeker als je sensors plaatst (en dat hoeft niet veel te kosten). Een bedrijf als Enzavu is op de markt met een concept in twee stappen. Eerst wordt er geïsoleerd en gekozen voor de hybride oplossing: naast de bestaande gasketel wordt een warmtepomp geplaatst die samenwerkt. De tweede stap, het weghalen van de gasketel, kan in veel gevallen dan voor € 1000. De hybride route, met een bestaande of geïntegreerde ketel op gas, is na een succesvolle lobby breed omarmd, ook door Stroomversnelling.

10 Dit alles, en dan circulair

Ten slotte is er volop belangstelling voor circulair renoveren. Als een partij als grown.bio schaal kan maken, wordt het een zeer goedkope fabrikant van uitstekende vlokken en panelen voor isolatie (goedkoper dan huidige aanbieders). Het procedé werkt met schimmels op kamertemperatuur, waarbij van landbouwafval een verwerkbare stof wordt gemaakt, dus zonder plastic. Grown.bio maakt nu vooral verpakkingsmaterialen, maar biedt al wel isolatie aan, al is dat nog niet concurrerend. Biofoam is een ander voorbeeld dat synthetische schuimen moet doen vergeten. Ook uit andere afvalstromen worden isolatieproducten gemaakt: oud papier en ingezamelde spijkerbroeken bijvoorbeeld. Deze laatste aanbieders hebben comfort- en gezondheidsvoordelen vanwege het ademende karakter. Bovendien is de akoestische isolatie beter.

Nieuwsgierig naar meer marktrijpe ontwikkelingen? Op www.uptempo.nu hebben we meer dan 150 innovaties voor de gebouwde omgeving inzichtelijk ingedeeld, zowel voor woningen als voor utiliteitsgebouwen.