Recent hoorde Paul van Doorn de opmerking ‘Het is tegenwoordig al snel circulair, hè?’ Dit zette hem aan het denken, want wanneer mag je iets circulair noemen? Dat lees je in deze Expertpost van Paul van Doorn, senior conceptontwikkelaar bij Giesbers Ontwikkelen en Bouwen.

Foto boven: Het project Westhof (Arnhem) kent een circulariteitsindex van 8 procent.

De Transitieagenda Circulaire Bouweconomie omschreef in 2018 de strategie om te komen tot een circulaire bouweconomie in 2050. Nu is het vooral Platform CB’23 dat werkt aan de meetbaarheid ervan, voorafgegaan door het actieteam dat zich boog over kennisdelen en ontwikkelen omtrent circulair bouwen op basis van praktijkcases uit de bouw en GWW. De opgedane kennis is daarna doorontwikkeld tot het Lexicon Circulaire Bouw (eenduidige termen en definities), het Framework Circulair Bouwen (raamwerk voor eenduidig taalgebruik en heldere kaders) en tot Meten van circulariteit (meetmethode voor een circulaire bouweconomie).

Het Framework Circulair Bouwen is een raamwerk dat houvast biedt bij het toepassen van circulaire principes in het bouwproces, met als doel circulariteit voor zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers transparant te maken en samenwerking in de hele keten te bevorderen. Het zorgt voor bewustwording, draagvlak en duidelijkheid, zodat we weten dat we over hetzelfde praten als we het hebben over circulair bouwen of de circulaire bouweconomie.

Om de mate van circulariteit van een materiaal, product, bouwwerk of gebied inzichtelijk te maken, is een uniforme, effectieve meetmethode onmisbaar. Daarbij dient te worden voorkomen dat verschillende methoden tot verschillende resultaten leiden, waardoor vergelijken onmogelijk wordt en cherry picking (met welke methode kom ik tot het gunstigste resultaat) tot de mogelijkheden gaat behoren.

Met Meten van Circulariteit moet antwoord gegeven kunnen worden op vragen als: Wat wil je weten als je wilt zeggen dat een product of bouwwerk circulair is? Wat voor data heb je daarvoor nodig? En hoe reken je daar dan mee, zodat de impact van je circulaire activiteit vergelijkbaar wordt met de activiteiten van anderen?

Stand van zaken

Kunnen we dan al antwoord geven op de vraag wanneer je iets circulair mag noemen? Om te beginnen is er The Circularity Gap Report dat sinds 2019 jaarlijks wordt uitgebracht. De wereldwijde economie is maar zeer beperkt circulair, met een percentage dat al jaren schommelt rond de 9 procent en zelfs enigszins terugloopt. Gelukkig doen we het in Nederland met ruim 24 procent een stuk beter en worden we gezien als één van de koplopers in de wereld. Maar om nu te zeggen dat Nederland circulair is gaat wel erg ver. Tegelijkertijd wordt in hetzelfde rapport de bouw gezien als de sector met het grootste aandeel grondstofgebruik binnen de gehele Nederlandse economie. Hier valt dus het nodige te winnen.

De overheid heeft daarom bij de aanvraag van een omgevingsvergunning de MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) verplicht gesteld. Bij de invoering op 1 januari 2018 gold voor de MPG een maximum grenswaarde van 1,0, waarna deze op 1 juli 2021 voor nieuwe woningen (niet voor kantoren) is aangescherpt tot 0,8. Het doel is om de eis stapsgewijs scherper te stellen en uiterlijk in 2030 te halveren. Daarmee wordt de MPG gezien als instrument om de door de overheid beoogde transitie naar een circulaire bouweconomie te dienen. Als we de MPG van 1,0 zien als een nulmeting, dan dient deze in 2030 met 50% gereduceerd te zijn tot 0,5. Daarmee sluit deze ontwikkeling aan op de doelstellingen uit de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie, met als uiteindelijk doel 100% circulair in 2050 en een MPG van 0,0.

Minister Huge de Jonge wil dit nog versnellen en is voornemens om al in 2025 een MPG van 0,5 voor de woningbouw verplicht te stellen. Hiermee volgt de MPG de lijn van de in 1995 in het Bouwbesluit opgenomen EPC-berekening, met een maximum grenswaarde van 1,4. Na verschillende tussenstappen resulteerde deze waarde ruim 25 jaar later (per 1 januari 2021) in de norm Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG), waarmee de transitie naar gasloze en energieneutrale nieuwbouw een feit is geworden. Dat is bijzonder vooruitstrevend, als je beseft dat het Europees Parlement heeft ingestemd om het verbod op benzine- en dieselauto’s pas per 2035 in te laten gaan (wat overigens nog steeds ter discussie staat).

Praktijk grillig

In de praktijk blijkt de MPG echter een stuk grilligger te zijn en is het goed om eens bij voorbeeldprojecten te kijken wat er gebeurt. Zoals een regulier woningbouwproject in de Vinex-wijk van Arnhem, Schuytgraaf. Het project Westhof omvat een verscheidenheid aan 65 grondgebonden woningen die aangesloten worden op de stadsverwarming. Voor alle woningen geldt een extra energie-ambitie, zijnde BENG2 = 0. Dat betekent dat alle gebouwgebonden energie wordt opgewekt met zonnepanelen op het perceel. De woningen worden verder opgebouwd uit een traditioneel betoncasco met standaard isolatiematerialen en afbouwproducten.

Deze mix van uitgangspunten zou moeten leiden tot een uitdaging in de MPG, maar dat viel mee. Ten tijde van de indiening van de omgevingsvergunning, medio 2021, varieerden de MPG-scores van 0,38 voor de tussenwoningen tot 0,44 voor de vrijstaande woningen. Ter vergelijking: in een pilotproject van 56 grondgebonden woningen (PUUR Wonen in Eindhoven), die volledig werden gebouwd in houten casco’s (CLT), bedroeg de MPG-score bij de indiening van omgevingsvergunning, medio 2020, ongeveer 0,56.

Het project PUUR Wonen (Eindhoven) heeft een circulariteitsindex van 45 procent.

Die hogere waarde is extra pijnlijk, omdat juist dit project voortkwam uit het afstudeeronderzoek Samen sturen op een lagere MPG-score voor een beter milieu, nu en in de toekomst uit 2018. Met als belangrijkste conclusie: begin met de kiloknaller en vervang het betonnen casco door hout. Er is op dit project ruim 1.600 m³ beton vervangen door hout, waardoor niet alleen de 500 ton CO₂-uitstoot van beton is voorkomen, maar in het toegepaste houten casco ook nog eens ruim 1.000 ton CO₂ is opgeslagen.

Het is dan ook niet voor niets dat er een sterke lobby gaande is - Manifest 2.0 Bouwen binnen de grenzen van onze planeet – waarin onder andere wordt opgeroepen om te komen met een MPG-2, die meer is gericht op CO₂-impact en pleit voor het opnemen van CO₂-opslag in biobased materialen in het MPG-stelsel.