In 2015 vonden de Drentse woningcorporaties dat ze iets met circulariteit moesten doen. Dit heeft eind 2019 geleid tot de proeftuin ‘Drenthe woont circulair’, een innovatief samenwerkingsverband tussen acht woningcorporaties, zes consortia en negen partners. De komende twee jaar worden zes bouwprojecten uitgevoerd. “We doen mee door de bijzondere uitvraag.”

Foto: Bij de beoordeling van de pitchen heeft ‘Drenthe woont circulair’ samengewerkt met een jury, met onder anderen architect Thomas Rau. Iris Sijbom Photography

Geen eenmalige pilot, maar blijvende impact. Dat is het doel van het programma ‘Drenthe woont circulair’, zegt Jaap Boekholt, directeur-bestuurder bij woningcorporatie De Volmacht. “In 2015 vonden we als corporatie dat we iets met circulair bouwen moesten gaan doen.” In een periode waarin vooral aandacht was voor energieneutraal bouwen plantte hij het ‘circulaire’ zaadje bij zeven andere Drentse corporaties. Dit leidde in 2018 tot een gezamenlijke ondertekening van een verklaring om circulair bouwen in de provincie te stimuleren.

Bij die ondertekening bestond al het idee om aan de hand van concrete proefprojecten de corporaties ervaring op te laten doen met allerlei aspecten van de circulaire woningbouw. “Geen van de corporaties had hetzelfde startpunt”, vertelt Boekholt. “Maar uiteindelijk hebben we gezamenlijk als doel gesteld om in 2040 honderd procent circulair te bouwen en te renoveren.” Hierbij kregen ze de ondersteuning van brancheorganisaties Bouwend Nederland, Techniek Nederland Noord, de Bond van Nederlandse Architecten, het Noordelijk Innovatielab Circulaire Economie (Nice) en de Provincie Drenthe, die ook de verklaring ondertekenden.

“Nice is opgericht juist om bij dit soort projecten te helpen en via de weg van het doen de transities naar een circulaire economie te versnellen”, legt directeur Alex van Oost uit. “Zo heb ik met de woningcorporaties bij de provincie aan tafel gezeten om bij te dragen aan het plan van aanpak en het opstellen van de verklaring.”

Verrast

Voor zes bouwprojecten zocht ‘Drenthe woont circulair’ naar vernieuwende circulaire concepten. Dit zorgde bij de aftrap van de proeftuin voor een volle zaal in het provinciehuis van Drenthe. “We zijn ons wild geschrokken, dat hadden we niet verwacht”, laat Boekholt weten. “Tussen de aftrap van deze proeftuin en de deadline van de inschrijving zat een maand tijd. Binnen dat tijdsbestek hebben zich 31 consortia met een visiedocument ingeschreven. Ruim 150 partijen waren na afloop van de aftrap dus nog steeds zo enthousiast dat ze zich in verschillende samenwerkingsverbanden hebben ingeschreven. Gigantisch veel partijen zijn over deze thematiek gaan nadenken, dat heeft ons echt verrast.” Van Oost denkt dat onder meer de stikstofproblematiek hieraan in positieve zin heeft bijgedragen. “Door die problematiek zijn bouwprojecten tijdelijk stilgelegd en is direct duidelijk geworden dat we op een andere manier moeten gaan bouwen.”

Van die 31 consortia zijn er uiteindelijk zes geselecteerd. Een van die zes is het ‘Circulair Toekomst Consortium’, een samenwerkingsverband tussen onder meer bouwbedrijf Trebbe, LKSVDD Architecten en installatieadviesbureau VIAC. “We hebben besloten om ons voor deze proeftuin in te schrijven vanwege de bijzondere uitvraag”, vertelt VIAC-directeur Paul Vink. “In ons idee staat centraal dat we niet meer energie en grondstoffen mogen gebruiken dan dat de zon ons geeft. Dat kan alleen wanneer we kennis bundelen en optimaal samenwerken. We willen zorgen voor een platform van kennis dat bestaat uit bedrijven uit verschillende branches, zeer zeker ook van buiten de bouwsector. Zo bevat ons consortium bijvoorbeeld het aardappelzetmeelbedrijf Avebe. Zetmeel wordt niet alleen gebruikt in textiel en in voeding, maar bijvoorbeeld ook in bouwstoffen en in kleefstoffen zoals lijm. Vanzelfsprekend staan we ook open voor andere bedrijven uit de regio om met ons mee te denken: samen leren, alleen dan komen we verder.”

VIAC-directeur Paul Vink: 'We hebben ons ingeschreven vanwege de bijzondere uitvraag.'

Dit consortium is onder meer van mening dat CO₂-, stikstof- en andere emissieniveaus omlaag moeten gaan. “Circulair Toekomst Consortium kan worden afgekort tot CTC, waarmee het ook staat voor ‘Cut The Crap’. Ons doel is bijvoorbeeld om een woning met een minimale vorm aan installatietechniek te bouwen, misschien wel zonder. We vinden dat we meer gebruik moeten maken van de zon, dat is energie die we dagelijks krijgen zonder er iets voor te doen”, geeft Vink aan.

Circulair Toekomst Consortium werkt inmiddels samen met de woningcorporatie Woonservice. “Het plan is om volgend jaar met de bouw te beginnen, maar dit jaar gaan we eerst vorm geven aan onze plannen”, vertelt hij. “We hebben namelijk nog geen idee hoe die eruit gaan zien, maar we weten zeker dat we geen standaard huizen gaan bouwen. Het wordt een grote ontdekkingsreis.”

Met elkaar leren

Die ontdekkingsreis maken ze niet alleen, maar gezamenlijk met alle consortia en woningcorporaties. “Dat is het doel van de zogeheten proeftuinlabs, waarvan we afgelopen januari de eerste sessie hebben gehad en die iedere zes tot acht weken plaatsvinden. Om met elkaar en van elkaar te leren”, zegt Van Oost. Boekholt legt verder uit: “In die labs hebben we aan alle deelnemers van ieder bouwteam een andere rol toebedeeld: onderzoeker, vernieuwer, groepswerker, netwerker, manager en ondernemer. Vanuit iedere rol kom je namelijk dezelfde obstakels tegen in de pilotprojecten en het is dan juist de bedoeling om gezamenlijk te overleggen hoe die obstakels aan te pakken.”

NICE-directeur Alex van Oost:'Het uiteindelijke doel is dat deze manier van werken wordt herhaald en opgeschaald.' Foto: Iris Sijbom Photography

Hoewel alleen de zes geselecteerde consortia aan deze proeftuinlabs meedoen, wil dit niet zeggen dat de rol van de overige 25 consortia is uitgespeeld. “We houden hen op de hoogte van de ontwikkelingen, zodat ze hier ook kennis van nemen”, vertelt Van Oost. “Daarnaast bestaat het plan om voor hen twee keer per jaar een collectieve leersessie te organiseren. We beschouwen ze namelijk ook als een deel van de beweging.”

Hoewel de bouwwerkzaamheden volgend jaar gaan plaatsvinden, spreken beide heren nu al over een succes. “Alleen al de andere manier van kijken heeft gezorgd voor winst”, geeft Boekholt aan. “Het doel van deze proeftuin is om de transitie naar een circulaire economie te versnellen, dus moeten we ervoor gaan zorgen dat het peloton op de kopgroep gaat jagen. Alleen zo ontstaat er een transitie.” Daarom is Van Oost blij dat ze inmiddels zijn benaderd door Friese en Groningse corporaties, die interesse hebben in een vergelijkbare beweging. “Want het uiteindelijke doel is dat deze manier van werken wordt herhaald en opgeschaald, in Noord-Nederland en het liefst landelijk. Hiervoor zijn we in gesprek met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, om ons financieel te ondersteunen. We willen dat circulair bouwen het nieuwe normaal wordt.”

De zes gekozen combinaties

Na de pitches van afgelopen november zijn er zes bouwteams gevormd, die gaan zorgen voor zo’n veertig sloop- en zeventig
nieuwbouwwoningen. Het gaat hierbij om:

• De Volmacht & Trias Argentariae: gaan zorgen voor vijftien geschakelde woningen, die vijf blokjes van drie grondgebonden woningen.
• Lefier & Dit is Thoes: willen vijf grondgebonden gezinswoningen bouwen, die Nul op de Meter zijn en een netto warmtevraag hebben van minder dan 30 kWh th/m^2.
• Actium & 3 Circles: gaan zorgen voor twintig grondgebonden woningen, die behaaglijk, comfortabel en intuïtief te bewonen zijn. De techniek moet zo eenvoudig mogelijk te bedienen zijn voor de bewoners. Voor het gebruik van materialen ligt de voorkeur bij biobased.
• Woonservice & Circulair Toekomst Consortium: gaan zeven woningen realiseren, waarvan de techniek zo eenvoudig mogelijk te bedienen is. We laten zien hoe circulair past binnen de gebruikelijke total cost of ownership. Voor het gebruik van materialen ligt de voorkeur bij biobased.
• Woonborg & Het Consortium: willen vijftien gezinswoningen bouwen, die Nul op de Meter zijn en beschikken over een EPV van 1 euro per m². 
• Domesta & Drenthe Woont Natuurlijk Circulair: gaan zorgen voor tien grondgebonden woningen, waarmee ze ervaring willen opdoen met Madaster. De woningen moeten technisch minimaal voldoen aan de wettelijke normen.

Tekst: Tim van Dorsten