Gemeente heeft verschillende petten op als warmtenetregisseur

timer7 min
Gemeente heeft verschillende petten op als warmtenetregisseur

Hoe regisseert een gemeente met plannen voor een warmtenet de samenwerking binnen de lokale warmteketen? Sanne Meelker van de gemeente Wageningen en Detlef Meijer van Firan delen de ervaringen en actuele inzichten.

Beeld: Firan

De Gelderse gemeente Wageningen, waar ongeveer de helft van de 14.000 woningen in het bezit is van woningcorporaties, heeft relatief veel hoogbouw met collectieve gasgestookte ketels. Wageningen is ook een relatief compacte stad en er zijn potentiële warmtebronnen in de buurt. Een lokaal warmtenet is dan ook al in een vroege fase van het gemeentelijke onderzoek naar de uitfasering van aardgas in beeld gekomen als serieuze optie, vertelt Sanne Meelker, projectleider duurzaamheid en warmtetransitie van de gemeente Wageningen. "Een collectieve oplossing heeft voor ons een belangrijk voordeel ten opzichte van individuele aanpakken: als het warmtenetwerk er eenmaal ligt, kun je echt grote stappen zetten met de warmtetransitie. Maar de voorbereidingen duren jaren en vereisen intensieve samenwerking tussen diverse partijen. En dan komen er ook nog eens complexe vragen over de aanbesteding van de aanleg van het warmtenet op tafel."

Plannen voor grootschalig warmtenet

De gemeente Wageningen heeft plannen voor een grootschalig warmtenet dat gebruikmaakt van restwarmte en aardwarmte. De gemeente, Tellus Renkum (een consortium van papierfabriek Smurfit Kappa Parenco en ontwikkelaar QNQ), woningcorporatie De Woningstichting, studentenhuisvester Idealis, Wageningen University & Research, bewonerscoöperatie Warmtenet Oost Wageningen, Stichting Wageningen Werkt Duurzaam en Firan hebben daarvoor in 2019 een samenwerkingsovereenkomst getekend. Uit het afvalwater van de papierfabriek zou warmte kunnen worden gewonnen, dat via het warmtenet aan huishoudens en bedrijven wordt geleverd. Daarnaast verkent Smurfit Kappa Parenco de mogelijkheden van ultradiepe geothermie, om warmte te winnen voor de productieprocessen in de papierfabriek. De restwarmte daarvan is inzetbaar voor de verwarming en het warm water voor woningen en andere gebouwen in de omgeving.

"Smurfit Kappa Parenco fungeert dan als warmtebron voor het toekomstige warmtenet, Firan zorgt voor de warmte-infrastructuur en een derde partij wordt verantwoordelijk voor de warmtelevering", vertelt Detlef Meijer, manager business development van Firan. "Veel gemeenten denken dat een aanbesteding altijd verplicht is. Maar er zijn goede mogelijkheden voor inbesteding en quasi-inbesteding. Zo zou Wageningen voor de ontwikkeling van de infrastructuur van het warmtenet een warmtenetwerkbedrijf met publieke partijen kunnen oprichten, waardoor er sprake kan zijn van een vrijstelling van de aanbestedingsplicht."

Gemeente heeft verschillende petten op als warmtenetregisseur

Parenco fungeert als warmtebron voor het toekomstige warmtenet (Beeld: Firan)

Organisatiemodellen

Wageningen ziet een aandeelhouderschap in een warmtenetwerkbedrijf – samen met Firan, de provincie Gelderland en een warmteleverancier – als een mogelijk organisatiemodel. Meelker: "De definitieve keuze is nog niet gemaakt en daarin hebben afnemers en corporaties natuurlijk een grote stem. We zouden het liefste samenwerken met een leverancier met een coöperatieve inslag, zodat de afnemers als leden van de coöperatie ook zeggenschap hebben over bijvoorbeeld de bronnen, duurzaamheid en tarieven." In combinatie met de samenwerking met publieke partijen als Firan en de provincie ontstaat dan een open warmtenet met onafhankelijk netbeheer, dat verschillende bronnen, leveranciers en afnemers onder gelijke voorwaarden toegang geeft tot het net.

Als deelnemer aan het warmtenetwerkbedrijf en stakeholder van de coöperatie vervult de gemeente dan verschillende posities in de lokale warmteketen. Meelker ervaart dat niet als een onoplosbaar probleem. "Als gemeente hebben we wel vaker verschillende petten op. In de warmtetransitie spelen we ook diverse rollen tegelijkertijd: zo zijn we de verkenner van de opties voor aardgasvrije oplossingen en regisseur van de verduurzaming van de gebouwde omgeving. En met het gemeentelijk vastgoed zijn we straks ook zelf afnemer in een warmtenet dat we deels in eigendom hebben. Dat klinkt misschien alsof we niet meer onafhankelijk zijn, maar we staan als gemeente natuurlijk altijd voor het belang van onze inwoners. Daar komt bij dat we als overheid een sterke verantwoordelijkheid voelen om de versnelling van de warmtetransitie te ondersteunen."

Provincie als partner

Politiek draagvlak is een belangrijk vraagstuk voor gemeenten met plannen voor een warmtenet, zegt Meelker. "De gemeente Wageningen heeft geen grote financiële armslag voor infrastructurele projecten zoals een warmtenet. De bijdrage van de provincie is dan essentieel, vooral voor kleine en middelgrote gemeenten die niet altijd lokaal beschikken over restwarmte uit de industrie en sowieso een andere businesscase hebben dan steden met - potentieel - een groot aantal aansluitingen. Als regisseur en co-financier van de energietransitie heeft de provincie de mogelijkheid om gemeenten te ondersteunen met financiering."

Ook bij het ontsluiten van kennis en het verbinden van projecten ziet Meelker een rol voor de provincie. "Als relatief kleine gemeente hebben we geen groot team van medewerkers dat zich fulltime bezighoudt met de energietransitie. Bij de interne disciplines die we nodig hebben bij de organisatie van een warmtenet, zoals juridische zaken, ontbreekt specialistische kennis over de warmtemarkt. Dergelijke expertise zoeken we daarom bij partners in de warmteketen. In eerste instantie deden we dat bij adviseurs, en later in het traject bij onze samenwerkingspartners en bijvoorbeeld bij het landelijke expertisecentrum warmte." Inmiddels gaat ook Gelderland een expert-team oprichten en werken zes gemeenten - Wageningen, Ede, Lingewaard, Culemborg, Arnhem en Nijmegen - nauw samen met de provincie.

De Gelderse gemeenten kijken ook naar ervaringen en aanpakken in andere delen van het land. Meelker noemt Zaanstad als inspirerend voorbeeld. Daar is een open warmtenet waar naast de bestaande bouw op termijn ook nieuwe woningen en gebouwen op kunnen worden aangesloten. In de toekomst kunnen alle bedrijven met restwarmte - en andere leveranciers van duurzame warmte - onder dezelfde voorwaarden gebruikmaken van het net, dat in eerste instantie wordt gevoed door een kleinschalige biomassacentrale. Het warmtenet is een samenwerking tussen woningcorporaties, Verenigingen van Eigenaren, ENGIE als warmteleverancier, Bio Forte als warmteproducent, de gemeente Zaanstad en Warmtenetwerk Zaanstad BV als netbeheerder. Warmtenetwerk Zaanstad, een joint venture van Firan, de gemeente Zaanstad en het Duurzame Energienetwerken Noord-Holland (een samenwerking tussen Firan en de provincie Noord-Holland), realiseert en exploiteert het netwerk voor de distributie en het transport van de warmte.

"In Zaanstad hebben we als publieke partijen echt een partnership ontwikkeld om het warmtenet als nutsvoorziening te realiseren en exploiteren", licht Meijer toe. "De wens van de gemeente om aandeelhouder te worden in het warmtenetwerkbedrijf is ontstaan vanuit de overtuiging dat de zeggenschap en regie over de warmtetransitie dan het beste zijn geborgd. Het aandeelhouderschap van de gemeente in Warmtenetwerk Zaanstad BV dient het belang van de stad. Dat heeft er ook voor gezorgd dat de provincie geïnteresseerd is geraakt om te participeren. De samenwerking tussen de publieke partijen maakt de aanleg van het warmtenet transparant en financieel haalbaar, en zorgt dat ook aansluitingen worden gerealiseerd die niet of minder rendabel zijn." Inmiddels is ook in onder meer Delft interesse in de Zaanse aanpak.

Bewoners als partners

"Wij pakken als gemeente graag de rol van regisseur. Die rol zien we echt voor onszelf, al jarenlang", vertelt Meelker. "Al in de eerste schetsen voor het warmtenet hebben we verschillende partijen aangehaakt om mee te denken. Denk aan VvE’s en scholen langs de route van de toekomstige leiding. Ook woningcorporaties zijn belangrijke partners, die we steeds willen meenemen in de plannen."

Een bijzondere samenwerkingspartner is de Coöperatie Warmtenet Oost Wageningen, kortweg WOW, die zich sterk maakt voor de realisatie van een warmtenet in de Benedenbuurt. Daarvoor werkt de coöperatie samen met onder meer woningcorporaties en de gemeente. De betrokkenheid van een onafhankelijke netbeheerder ligt bij dergelijke initiatieven ook voor de hand, zegt Meijer. "In de Amsterdamse buurt Middenmeer heeft de buurtcoöperatie MeerEnergie het initiatief genomen om een warmtenet te ontwikkelen met restwarmte uit een nabijgelegen datacenter. De coöperatie ziet dat de samenwerking met Firan vertrouwen schept bij de bewoners en stakeholders zoals de gemeente." Firan is de beoogde mede-ontwikkelaar, mede-financier, realisator en beheerder van het warmtenet in Middenmeer.

Flexibele processen

"Net als bij andere complexe verandertrajecten kan het gevoel, dat je als gemeente onvoldoende informatie hebt over alle aspecten van een warmtenet, verlammend werken", zegt Meelker. "Ga daarom met anderen om tafel. Je hoeft als gemeente niet alle kennis zelf in huis te hebben, want er zijn genoeg experts om je verder te helpen."

"We zijn nog in de beginfase van de warmtetransitie en de gevolgen van alle veranderingen zijn niet precies bekend. Daarom is het raadzaam om de manieren van samenwerken en organiseren zo open en flexibel mogelijk te houden", vult Meijer aan. "De ervaringen in bijvoorbeeld Zaanstad leren dat het helpt om het proces niet vooraf te strak vast te leggen, maar om nadrukkelijk flexibiliteit in te bouwen. Dan ontstaat er ruimte om de keuze voor de samenwerkingspartners en de organisatiemodellen steeds optimaal af te stemmen op de laatste innovaties, inzichten en leerervaringen."

Zoek verder binnen deze onderwerpen

Gerelateerde artikelen, events & downloads

c21 c185 c225 c237 c243
Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we nu al hebben 

Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we ...

Ze is al bijna een decennium Duurzaam Gebouwd-expert, deelt kennis tijdens rondetafelgesprekken én is een veelgevraagd spreker voor het podium. Ook laat ...

Lees verder

c21 c225 c243 c265
Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie

Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie

Met de klimaatdoelstellingen en forse ambities voor verduurzaming van ons kikkerlandje in het achterhoofd, is kennisdeling onontbeerlijk. Dat houdt niet op bij ...

Lees verder

c21 c225 c243
Leren over gedragsverandering in de energietransitie 

Leren over gedragsverandering in de energietransitie 

De opleiding Basiscertificaat Energietransitie Gebouwde Omgeving (B.E.G.O.) voegde de modules ‘Weerstand wegnemen’ en ‘Gedragsverandering in de ...

Lees verder

c21 c41 c143 c185 c225 c237 c243
De toekomst van schoolverduurzaming in e-zine Duurzame Scholen

De toekomst van schoolverduurzaming in e-zine ...

De onderwerpen CO2-reductie, energiebesparing en de toepassing van secundaire materialen zijn niet alleen prangend in de woningbouw. Integendeel: uit data-analyses ...

Lees verder

c21 c41 c225 c237 c243 c265
GACS: verplichting brengt voordelen met zich mee

GACS: verplichting brengt voordelen met zich ...

Als je een gebouw met verwarmings- of airconditioningsysteem hebt met een nominaal vermogen van 290 kW, heb je wellicht een nieuwe verplichting voorbij zien komen. ...

Lees verder

c21 c225 c243
“In energietransitie verder kijken dan standaard hybridesysteem”

“In energietransitie verder kijken dan ...

Dat kabinet Schoof de verplichte installatie van een warmtepomp vanaf 2026 heeft afgeschaft, vindt Michel Swart van ATAG Verwarming enerzijds jammer maar eigenlijk ...

Lees verder

c21 c225 c243
“Modulair bouwen is sneller én duurzamer”

“Modulair bouwen is sneller én ...

De tijd dat modulaire bouw bestaat uit gestapelde zeecontainers met minimale afwerking is al lang voorbij. Tegenwoordig zijn de meeste modulaire woningen bijna ...

Lees verder

c21 c185 c225 c237 c243
CO2-besparingspotentieel ontginnen met circulair meerjaren onderhoudsplan

CO2-besparingspotentieel ontginnen met circulair ...

Met de Nederlandse doelstellingen om tegen 2050 een volledig circulaire economie te bereiken en de nieuwe eisen van de Corporate Sustainability Reporting Directive ...

Lees verder

c21 c26 c41 c120 c243
Woningen Dordrecht gerenoveerd met behoud van al het goede

Woningen Dordrecht gerenoveerd met behoud van ...

Maar liefst 172 woningen aan onder andere de Eemkerkstraat in Dordrecht krijgen een revitalisatie dankzij duurzame verbeterwerkzaamheden. De kwaliteit van de woningen ...

Lees verder

c21 c225 c243
Drie stappen voor energie-efficiënte gebouwen

Drie stappen voor energie-efficiënte gebouwen

Om aan de EU-richtlijn voor energie-efficiëntie in gebouwen te voldoen stelde de overheid subsidies beschikbaar. Deze zijn niet alleen voor grote, maar ook ...

Lees verder

c21 c225 c243
Kennisdocument over verduurzaming woningen met netcongestie

Kennisdocument over verduurzaming woningen met ...

Een kennisdocument laat zien welke mogelijkheden er zijn om woningen te verduurzamen binnen de kaders van netcongestie. Welke kansen zijn er, als duidelijk wordt ...

Lees verder

c21 c225 c243
Samenwerkingen netbeheerder en bouwbedrijven voor netuitbreiding

Samenwerkingen netbeheerder en bouwbedrijven ...

Drie bouwbedrijven en netbeheerder TenneT sloten een overeenkomst voor de uitbreiding van het elektriciteitsnet. Een uitbreiding van het net staat op veel wensenlijsten, ...

Lees verder

Reactie plaatsen

keyboard_arrow_up