Een paar weken terug vroeg ik mijn netwerk wie er een lab-omgeving kent waar je verduurzamingsmaatregelen voor woningen kan testen. Aangezien ik me zo kan voorstellen dat er meer mensen zijn die daar behoefte aan hebben zet ik in dit artikel de reacties op een rij.

Voor mij de mooiste die ik heb gezien is het HEAT House. Het is een initiatief van het Groningse EnTranCe (onderdeel van de Hanze Hogeschool). In het Heating Equipment & Appliance Testing House, kortweg HEAT House, kunnen ze allerlei situaties nabootsen met verschillende warmtetechnieken en –apparatuur, maar ook isolatiemateriaal en bouwkundige constructies. De vele mogelijkheden en het formaat van de HEAT House, maken de faciliteit naar eigen zeggen uniek in Nederland.

In ‘het ketelhuis’ van het HEAT House hangen tientallen types cv-ketels, boilers en elektrische warmtepompen naast elkaar, aangesloten op allerhande meetapparatuur. Bedrijven testen er hun nieuwste modellen om te zien of ze doen wat ze moeten doen. Daarnaast staan er in de HEAT House allerlei oudere modellen, om zo bijvoorbeeld de efficiëntie van een gasgestookte cv-ketel, een elektrische warmtepomp en een hybride systeem met elkaar vergelijken.

Om de efficiëntie van warmte-afgifte of een bepaald soort isolatiemateriaal goed te kunnen testen, worden zo precies mogelijk verschillende gebouwen nagebootst. De grote hal bestaat uit twee ruimtes, waarvan de binnenste ruimte het huis voorstelt. Die ruimte kunnen ze groter en kleiner maken, ze kunnen verschillende soorten isolatie aanbrengen en kiezen uit de vele soorten radiatoren die er hangen. De cv-ketels en warmtepompen uit het ketelhuis kunnen weer op die radiatoren worden aangesloten om de warmteafgifte te testen. Zo kunnen ze alle types woningen nabootsen.

Ook kunnen ze het weer buiten simuleren om nauwkeurig warmte aan de gesimuleerde woning onttrekken en te testen hoe apparatuur met een buitenunit, zoals een warmtepomp, het doet onder verschillende omstandigheden.

Maar er is meer…

• De Proeftuin Industrieel Bouwen is een initiatief van het Kennis- en Innovatiehuis Noordoost Fryslân (KEI-NOF) en Bouwgroep Dijkstra Draisma. De Proeftuin krijgt (half december is de planning) verschillende faciliteiten waar ondernemers en onderwijsinstellingen gebruik van kunnen maken, zoals klimaatkamers, robotarmen en Visual Components. In de klimaatkamers kan elk buiten- en binnenklimaat gesimuleerd worden en kunnen innovaties als nieuw isolatiemateriaal, nieuwe constructies en verwarmingstechnieken getest worden. Met de robotarmen kunnen studenten ervaring opdoen met robotisering en de programmering en aansturing van robots. Visual Components is software waarmee (industriële)productielijnen gesimuleerd kunnen worden. (bit.ly/2Zf9pWW)
• In Manchester is de Salford universiteit de thuisbasis van het Energy House. Dit is een volledig klimaatgestuurde onderzoeksfaciliteit. In dit full-size huis met twee slaapkamers is een milieukamer gebouwd en kunnen bijna alle weersomstandigheden worden nagebootst. Het is volledig ingericht en vol met een breed scala aan sensoren die vele variabelen in het hele huis en de kamer kunnen controleren. 
• TNO MEC lab: In het MEC-bouw laboratorium wordt onderzoek gedaan dat zich richt op levensduurverlenging en innovatie op het gebied van materialen, energie en constructies (MEC). Ze onderzoeken onder meer energieconversie en -opslag voor duurzame en energie-efficiënte installatietechnologie, zonder een gezonde en comfortabele werk- en leefomgeving uit het oog te verliezen maar bijvoorbeeld ook of beoogde innovaties in de bouw in de praktijk werken.
  

Er zijn nog diverse andere interessante testlocaties getipt, die voor mijn vraag niet zo zeer een antwoord zijn omdat ze vaak geen integrale proposities testen. Maar wellicht is het wel interessant voor jouw vragen.

• België heeft Het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB). Zij helpen bedrijven uit de sector om producten te helpen innoveren, optimaliseren en technisch correct te evalueren. Op basis van datamodellen maar ook met diverse testen. 
• Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN): Bedrijven kunnen daar onder meer terechtvoor testen, analyses en onderzoeken van uw producten en/of materialen. 
• In Genk is EnergyVille gevestigd. Een samenwerking tussen de Vlaamse onderzoekspartners KU Leuven, VITO, imec en UHasselt voor onderzoek naar duurzame energie en intelligente energiesystemen. Zij hebben ook diverse labs ter beschikking veelal op energie (bv PV of energiemanagementsystemen) gericht.
  
• BuildingG is een onafhankelijke kennis- en innovatieplatform voor toekomstbestendig bouwen in Noord-Nederland. In de hal van BuildinG staan diverse testopstellingen bedoeld voor onderzoek en onderwijs. In verschillende opstellingen kan het gedrag van materialen, gebouwdelen of constructies worden blootgesteld aan verschillende typen statische en dynamische belastingen. 
• HAN (Hogeschool Arnhem en Nijmegen) gaf aan dat zij een materialenlab hebben. In verband met de vakantie kon ik ze ten tijde van publicatie niet bereiken voor nadere informatie.
• De Hogeschool Utrecht heeft Techlabs, waaronder het Energielab, Renovatielab, het Utrecht3DMedical (U3DM) en ProtoSpace. Die zijn vooral bedoeld om concepten om te zetten in technologische innovaties door onder meer gebruik van rapid prototyping en 3D printing. Daarnaast hebben ze ook een living lab het 'denver house' een echte woning die ze als testlocatie kunnen inzetten.
• SKG IKOB is een certificatie-instelling voor de bouw- en vastgoedsector. Ook zij kunnen diverse testen uitvoeren en zijn vooral gericht op het beoordelen van individuele materialen.
• Cauberg Huygen heeft een labomgeving in de faculteit natuurkunde van de TU Delft. Daar kunnen ze verschillende bouwfysische vraagstukken onderzoeken in het bijzonder hebben ze daar een akoestisch laboratorium. 
• TU Eindhoven heeft diverse laboratoria op de campus in het bijzonder op het gebied van bouwfysica: akoestiek; licht; luchtkwaliteit; warmte-, lucht- en vochtoverdracht; windstroom; materiaalwetenschap. Het laboratorium voert ook extern gefinancierde onderzoeksprojecten uit op het gebied van verlichting en akoestiek. 
• In Italië kun je terecht bij EURAC. In de laboratoria van het Instituut voor hernieuwbare energie kun je terecht voor onderzoek voor het bestuderen van warmtepompen, zowel thermisch als elektrisch aangedreven, en fotovoltaïsche modules op zonne-energie, en het meten van de thermische eigenschappen van passieve en actieve componenten van zonne-gebouwen.
  

En als daar nog niet tussen zit wat je zoekt? Dan kun je altijd nog terecht bij Fenelab, de branchevereniging voor geaccrediteerde laboratoria en kalibratie- en inspectie-instellingen (leuke naam voor het Groot Dictee ;-)). Op hun site staat een overzicht met diverse gerubriceerde laboratoria. 

Living lab

Naast een geconditioneerde omgeving werden ook diverse living labs genoemd. Bij een living lab speelt de gebruiker een belangrijke rol. Het idee is dat nieuwe innovatieve ideeën en concepten samen met gebruikers worden ontwikkeld en getest in levensechte situaties.

• Er zijn diverse min of meer georganiseerde living labs. Een voorbeeld is het Marineterrein in Amsterdam. Daar is 5 hectare beschikbaar gesteld voor tijdelijke ontwikkeling waar je innovaties kunt testen in een daadwerkelijk gebruikte omgeving. Het is een publiek toegankelijk maar privaatrechtelijk bestuurd terrein wat betekent dat je kunt experimenteren. Dat is zeker niet uniek. Een overzicht van een aantal living labs in Nederland vind je hier.
• The Green Village: Waarschijnlijk wel het bekendste living lab in Nederland op het gebied van duurzaam bouwen is The Green Village op de campus van de TU Delft. Ook daar zijn woningen en een kantoor in gebruik waar je onderzoek en demo’s mee kunt doen. Een van de interessante projecten daar is het Dreamhûs. Dit experiment is een samenwerking tussen WoonFriesland, Bouwgroep Dijkstra Draisma, YES!Delft, The Green Village en de Bewonersraad Friesland. Ze hebben drie jaren zeventig woningen exact nagebouwd met verschillende energielabels. Onderzoekers, studenten, ondernemers en marktpartijen worden uitgedaagd om betaalbare, gebruikersvriendelijke verduurzamingsoplossingen voor deze woningen te bedenken en te testen. 
• In Zweden is ook een alleraardigste in Göteborg: Het HSB Living Lab – een onderzoeks- en demonstratie omgeving over het wonen van de toekomst. Er zijn ook studenten en onderzoekers gehuisvest. 
• Van Wijnen test op de Loskade in Groningen ook verschillende oplossingen maar dat gaat vooral om nieuwbouw en thema circulariteit. [In Duurzaam Gebouwd Magazine #45 lees je een uitgebreid artikel over de Loskade.] 

Ik hoop dat jullie er iets aan hebben. Het overzicht zal zeker niet compleet zijn, maar het helpt je wellicht op weg.

In ieder geval hartelijk dank voor de hulp aan: Daan van der Vorm, Lisanne Havinga, Lianda Sjerps, Bert van Dorp, Willem Cavalini. Sébastien Garnier, Chiel Lankveld, Johan Hendriks, Rick Vermin, Harold, Anikka Fulop, Marc Numann, Kirsten de Jong, Nicole Groen, Dirk Schaap, Atelier Arnhem West, Helianthe Kort, Iwell, Jaron Weishut, Godard Kloos, Rob Gort, Niels Bosman, Mariska Hobo, Reina Boels-Feikens, Piet Zijlstra, Bram van den Boom, Tom Scholten, Wouter Truffino, Raymond von den Benken, Wouter Moorlag, Leen Peeters, Pieter Molenaar, Eveline Bronsdijk, Edwin Zoontjes, Rene Bekink, Richard Ruijtenbeek, Andy van den Dobbelsteen, Rob Gort, Thomas van Belzen, Pieter Hoenderken, Pauline Westerdorp, Kirsten de Jong, Anne-Marie Pronk, Folkert Linnemans.