De introductie van GPR Gebied komt als geroepen: er moet veel én snel gebouwd worden, met hoge kwaliteit en een flinke wensenlijst op het gebied van duurzaamheid. Door inzicht te krijgen in prestaties van gebieden en scenario’s te vergelijken, krijg je houvast om onderbouwde beslissingen te nemen voor toekomstbestendigheid. Duurzaam Gebouwd sloot aan bij een webinar waarin de tool gelanceerd werd en vat de belangrijkste bevindingen voor je samen in een artikel.

Meer dan 50 deelnemers kwamen met grote interesse kijken en luisteren naar de introductie van GPR Gebied, voorheen GPR Stedenbouw. Esmeralda Hemelaar en Ryan Adriaanse van Stichting W/E adviseurs vertelden over de context en urgentie om gebiedsontwikkeling integraal aan te pakken en lieten zien hoe je gebiedsontwikkelingen optimaliseert en ambities overtreft. Esmeralda trapte af en liet weten dat een gebiedsgerichte aanpak een passend antwoord formuleert op actuele uitdagingen, zoals de ambitie om 980.000 nieuwe woningen te bouwen tot en met 2030. “Daarnaast weten we dat we milieu-impact moeten verlagen, wijk voor wijk van het aardgas afgaan en te maken krijgen met klimaatverandering, waar we onze gebouwde omgeving op moeten voorbereiden.”

Duidelijk is dat er heel veel op je afkomt anno 2024, zoals strengere wet- en regelgeving op het vlak van duurzaamheid én hogere eisen aan de leefomgeving. Zo is de Omgevingswet begin januari 2024 ingegaan, die meer nadruk legt op ontwikkelingen als circulair bouwen met secundaire en herbruikbare materialen, mobiliteit en een groene omgeving. Ook is er de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb), die ervoor zorgt dat ontwerpers en bouwers leveren wat ze beloven. En als dat niet genoeg is, wordt rapporteren over duurzaamheid de norm, met de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Esmeralda formuleerde de uitdaging dan ook als volgt: “Je wil de juiste afweging en keuzes maken voor betaalbaarheid én toekomstbestendigheid. Daarvoor heb je niet alleen data nodig, maar ook vergelijkingsmogelijkheden, zodat je het verduurzamingspotentieel maximaal kunt ontginnen.”

Impact van gebiedsontwikkeling

Door alles uit een gebied te halen wat er maar in zit op verschillende thema’s en duurzaamheidsvlakken, levert de bouw- en vastgoedsector een grotere bijdrage aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord. En dat is broodnodig. De komende jaren gaat het erom spannen: blijven we binnen ons CO₂-budget en lukt het ons om klimaatverandering te beperken of een halt toe te roepen? De impact van gebiedsontwikkelingen is volgens Esmeralda duidelijk: “Een toekomstbestendige omgeving belast het milieu zo min mogelijk en blijft waardevol, nu en in de toekomst. Door integraal te werken aan gebiedsontwikkelingen, kun je de waarde nóg verder verhogen. Bijvoorbeeld op het vlak van gezondheid of gebruikskwaliteit.” Door op Mentimeter te vragen naar de mening van de deelnemers, komt naar voren dat zij het met Esmeralda eens zijn en het belangrijk vinden om integraal duurzaamheidsopgaves in te vullen.

Esmeralda Hemelaar: Gebiedsontwikkeling vraagt om kennis en kunde om opgaven op de juiste manier in te vullen. Daar hebben we het instrument GPR Gebied op gebaseerd.”

Om te weten waar we naartoe gaan, is het van belang om te weten waar we vandaan komen. Dat illustreerde Ryan, terugkijkend in de geschiedenis tot het lanceren van GPR Gebied: “Het is alweer meer dan een decennium geleden dat we GPR Stedenbouw uitbrachten. In 2008 introduceerden we deze tool op initiatief van de gemeenten Groningen en Tilburg, met de overtuiging om moeilijke materie makkelijk te maken en verduurzaming te versnellen. Die missie en dit motto is onveranderd. In de loop van 2023 startten we een traject, samen met gemeenten, om op te halen wat er leeft in het land van gebiedsontwikkeling. Aan de hand daarvan actualiseerden we GPR Stedenbouw. Met GPR Gebied willen we de volgende stap zetten, nóg meer impact maken en integrale duurzaamheid meetbaar en bespreekbaar maken. We maken het eenvoudiger om verbanden te zien tussen duurzaamheidsaspecten.” Dat uitgangspunt werd kracht bijgezet door de positieve beantwoording van deelnemers op de vraag ‘Merkt u in uw werk een trend, waarbij er meer integraal wordt gewerkt?’

Optimaliseren, toetsen en vergelijken

Om de impact van GPR Gebied goed te begrijpen, doken deelnemers samen met Ryan in de thema’s. Die zijn gekoppeld aan de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Ryan: “Energie, Ruimtelijke inrichting, Gezondheid, Gebruikskwaliteit en Toekomstwaarde zijn de vijf thema’s waar GPR Gebied invulling aan geeft. Door de tool in te zetten kun je optimaliseren, toetsen en ontwikkelingen met elkaar vergelijken.” Hoe werkt dat in de praktijk? Ryan liet dat zien: “Eerst definieer je het gebied en bepaal je de kaders. Bepaal ambities en kies uit 9 soorten gebiedstypes, van landelijk tot centrum-stedelijk.” Uit een vraag in Mentimeter aan de deelnemers bleek dat er een gelijkwaardige verdeling was bij de inzet op optimalisatie, toetsing en vergelijken. “De behoefte is dus divers”, concludeerde Esmeralda.

De hoofd- en subthema’s van GPR Gebied. 

Die keuze heeft effect op de scores die je kunt halen. Ryan ging daarop in: “Zo is er een scoredifferentiatie per type. Want in dorpse gebieden is de beschikbaarheid van openbaar vervoer weer anders dan in centrum-stedelijk gebied.” Hij adviseerde: “Hoe meer gegevens je invoert, hoe nauwkeuriger de resultaten.” En zoomde vervolgens in op een van de thema’s gebruikskwaliteit. “Hier laten we zien dat je prestaties kunt aflezen en met elkaar kunt vergelijken. Zo behaalde de eerste variant een 6,6 en een tweede 7,2. Hier ontdek je de kracht van GPR Gebied, want je kunt zien waar nog ontwikkelmogelijkheden zijn en daarop acteren.” 

Voorbeeld maximumscore per gebiedstypologie

Themabalk gebruikskwaliteit

Voorbeeld Resultatenblad 

Voorbeelden daarvan werden aan de hand van verschillende praktijkcasussen gegeven. The proof is in the pudding en verschillende gemeenten lieten van zich horen over de impact van GPR Gebied. Zoals Bransveen II in Hardenberg. Gertjan Reil van die landelijke gemeente legde uit: “Deze locatie in Bransveen is een tussengebied waar we van het oude naar het nieuwe plan gaan in onze landelijke gemeente, met het gebiedstype centrum dorps. We gebruiken GPR Gebied vanaf de schetsfase om oplossingen toe te passen en eventueel bij te sturen. We zien dat we, dankzij dit instrument, richting het definitief ontwerp een hoger duurzaamheidsniveau behalen en eenvoudiger vergelijkingen maken. Door diverse toekomstwaardes van verschillende ontwikkelingen in Hardenberg in beeld te brengen kunnen we deze ten opzichte van elkaar vergelijken. De gemeenteraad is zelfs op basis van deze systematiek een groene maatlat aan het ontwikkelen om plannen te beoordelen. Het is een handig middel om op ratio te handelen, als we discussies voeren om geld te investeren.”

Ryan Adriaanse: " Door de tool in te zetten kun je optimaliseren, toetsen en ontwikkelingen met elkaar vergelijken."

Ryan lichtte enkele duurzaamheidselementen van Bransveen toe: “Er is efficiënt omgegaan met water en grondgebruik. Opvallend is dat het thema gezondheid gemiddeld beter scoort dan andere gebieden. Ontwikkelmogelijkheden zien we ook. Voor klimaatadaptatie en circulair bouwen, bijvoorbeeld. Ook konden er stappen worden gezet rondom deelmobiliteit. Door dit inzichtelijk te maken is er ruimte om kansen uit te werken en te implementeren. Door middel van de aanpak van laaghangend fruit kom je tot de toekomstwaardes die Gertjan beschrijft. Kleine stappen helpen je al om een gebied duurzamer te maken.“

Resultaten case studie Bransveen II (Hardenberg)  

Ontwikkeling Bransveen II (Hardenberg)

Kansen inzichtelijk maken

Stappen zetten in duurzaamheid zien we ook terug bij de aanpak van Nobelhorst in Almere, een groen-stedelijk gebied. Ingrid van Leeningen van gemeente Almere lichtte toe: “We bekeken en vergeleken Nobelhorst veld 16 (in aanbouw) en Nobelhorst veld 18 (laatste fase planvorming). Hier komen 283 en 638 woningen binnen een landschappelijk raamwerk. Er komen veel grondgebonden woningen en een aantal laagbouw appartementenblokjes.” Ryan vulde aan: “We maakten scores inzichtelijk voor de twee deelplannen en we zien daarin verschillen, ondanks dat dit hetzelfde gebied is. Zo heeft Nobelhorst veld 16 meer ruimte voor zon op dak en zijn er kansen rondom laadvoorzieningen van auto’s. Kijken we naar Nobelhorst veld 18, dan zien we een lagere score omdat hier meer geluidsbelasting op de gebouwen is, doordat deze variant dichterbij geluidsbronnen ligt dan veld 16.” Ingrid vertelde: “Door de verschillen inzichtelijk te maken zien we in één oogopslag waar nog kansen liggen voor veld 18. We zien nog kansen voor circulair materiaalgebruik. Een mooi aspect van GPR Gebied is het subcriterium duurzaam gedrag en dat je kunt zien wat je hier in de fysieke ruimte aan kunt doen, bijvoorbeeld door een pluktuin te ontwerpen.”

Duidelijk is dat je GPR Gebied voor verschillende gebieden en fases kunt inzetten en dat er op verschillende manieren duurzaamheidswinst te halen valt. Ingrid vertelde verder over de manieren waarop zij de tool bruikbaar vindt: “We onderzoeken of de tool ook bij tenders voor gebiedsontwikkelingen kunnen gebruiken. En het helpt ons ook om intern het gesprek te voeren en met andere disciplines. GPR Gebied geeft handvaten om dat gesprek te voeren, bijvoorbeeld voor kansen die misschien eerder onderbelicht bleven, zoals duurzaam gedrag.”

Winstkansen duurzaamheid

Het derde en laatste voorbeeld betrof Laakhavens in Den Haag, een centrum stedelijk gebied. Karien Hofhuis van gemeente Den Haag gaf details prijs over dit gebied: “Het betreft een bestaand gebied in het Central Innovation District. Het is nu versteend, maar er komt veel groen voor terug. We zijn geen grondbezitter, dus het is aan marktpartijen om dit te realiseren. We willen ervoor zorgen dat we transparant zijn en concreet worden over wat we willen.” Ze lichtte de aanpak tot dusver toe: “Al een tijdje geleden formuleerden we ambities en maakten we een ambitieweb. We hadden behoefte aan een tool waarmee we snel kunnen schakelen in ontwikkelingen naar het stedenbouwkundig plan. Met GPR Gebied onderzoeken we duurzaamheidspijlers en ontdekken we winstkansen op het gebied van duurzaamheid.” Ryan ging in op hoe het gebied scoorde op de verschillende thema’s: “Je ziet dat energie relatief goed scoort. Kansen zien we vooral in het thema gezondheid, onder andere als we kijken naar de gemiddelde hoeveelheid groen, het geluid en de luchtkwaliteit.”

Sub-themascore Ruimtelijke inrichting Laakhavens

Sub-themascore Gezondheid Laakhavens

Ontwikkeling Laakhavens in Den Haag

De drie praktijkcasussen maakten inzichtelijk wat de toegevoegde waarde is van GPR Gebied in huidige projecten. Een afsluitende Mentimeter-uitslag liet zien dat veel deelnemers toegevoegde waarde zagen. Esmeralda vertelde dat het de bedoeling is om GPR Gebied later in licentievorm aan te bieden. Tegelijkertijd is er geen tijd te verliezen en ze liet mogelijkheden zien om GPR Gebied nú al te gebruiken: “Als je je gebied wilt verbeteren en optimaliseren, bieden we voor de eerste tien vervolgprojecten de dienst aan voor een lager tarief. Neem met Ryan of met mij contact op, zodat we samen naar toekomstbestendige gebiedsontwikkelingen gaan.”

Je bekijkt het webinar hier terug. 

Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: Stichting W/E adviseurs