Als ambassadeurs van de gezonde en duurzame gebouwde omgeving zijn wij verheugd om te zien dat de CO2-uitstoot wereldwijd spectaculair afneemt. Het jaar 2020 zal de geschiedenisboeken ingaan als de grootste CO₂-reductie in één jaar ooit. Gelukkig een fijne bijkomstigheid, maar natuurlijk veroorzaakt door een afschuwelijke pandemie. Kop op! We komen samen wel weer uit deze crisis! In dit tweede deel van het artikel ‘De lonkende, maar ook gevaarlijke kant van CO2-reductie door covid-19’ wordt ingegaan op kansen en aanbevelingen voor de bouwsector. 

Tekst: Maarten Schäffner, brancheambassadeur Koninklijke NLingenieurs / Witteveen+Bos

• Op basis van mijn ervaring schat ik in dat de meeste ingenieurs en adviseurs zeker 3 van de 5 dagen thuis zouden kunnen werken. Mijn advies zou zijn een structuur op te zetten waarin veel minder gereisd wordt en gestreefd wordt naar slechts 2 á 3 dagen van de week naar kantoor of klantbezoeken. Als we bijvoorbeeld naar Witteveen+Bos kijken dan is de totale uitstoot door de bedrijfsvoering circa 3000 ton CO2. Daarvan is 2000 ton gerelateerd aan woon-werk-verkeer en project- en klantbezoeken. Als we 3 dagen structureel thuis zouden werken dan kunnen we besparen: 3/5*2000=1200 ton CO2. Dit is ongeveer 40% van de totale uitstoot!!

• De crisis toont aan dat we met veel minder kantoorruimte zouden kunnen. We hebben natuurlijk altijd nog ruimte nodig om elkaar fysiek te ontmoeten, maar wellicht zouden we met veel kleinere en flexibelere (pop-up / huur) kantoren kunnen die veel dichter bij de werknemers zitten! Dit bespaart aanzienlijk in de stookkosten. Bij Witteveen+Bos wordt circa 10% van de footprint uitgestoten door de verwarming en koeling van kantoorruimte. Stel dat Witteveen+Bos 30% kantoorruimte af zou staan, dan bespaart het 90 ton CO2, dit is 3% van de totale footprint. Alle beetjes helpen!

• Het zou kunnen dat Corona (of een ander virus) opnieuw opduikt. Dan worden de strenge maatregelen weer actueel. Onze gebouwde omgeving blijkt onvoldoende ontworpen op het ‘afstandhouden’. Zo blijken bijvoorbeeld markten, stranden, parken en natuurgebieden, gevaarlijke locaties voor besmetting. Daarnaast blijkt nu pas hoe noodzakelijk het is voor mensen om een gezonden leefomgeving te creëren met genoeg ruimte om te verblijven (in de volgende blog van deze serie gaan we hier nader op in). Stedenbouwers en ontwerpers zouden veel meer rekening kunnen houden met ‘social distancing design’.

De schrijver van deze publicatie, Maarten Schäffner

We wisten al dat we afhankelijk zijn van digitale middelen, maar het versnellen van digitalisering kan een enorme klimaatwinst opleveren. Denk aan alle digitale tools om ontwerpprocessen en planuitwerkingen te ondersteunen waardoor we op afstand toch inspraak kunnen organiseren of andere participatieve processen kunnen ondersteunen. Ook blijken bedrijven nu massaal te investeren in digitale middelen om flexibel (thuis)werken te faciliteren. Door hierin nog meer te investeren (denk bijvoorbeeld aan ‘hologram conferencing’) kunnen de negatieve effecten van videoconferencing verder worden beperkt waardoor veel minder vervoer nodig is. Dit resulteert ook weer in minder files!  

• Hoe je het ook wendt of keert, biobased bouwen veroorzaakt veel minder negatieve klimaateffecten dan bouwen met beton, staal en asfalt. Het biogene hout heeft de fantastische eigenschap om CO2 op te slaan. Hoewel onze branche niet in één keer kan overstappen op volledige biobased materialen, biedt deze crisis wel een kans om deze transitie kracht bij te zetten. Om een concurrerende houtprijs te krijgen moet een hele nieuwe duurzame keten worden opgezet (productielocaties/transport/verwerking etc.). Echter, hebben ontwerpers in mijn ogen de verantwoordelijkheid om hier een start mee te maken! Ik denk aan de uitspraak van William McDonough: “Buildings like trees, and cities like forests”. Ik zou zeggen, wend de crisis aan om deze transitie vorm te geven!

• De inzet van Artificial Intelligence (AI), in samenwerking met big data, helpt om sneller tot duurzame, circulaire en gezonde omgevingen te komen. Berekeningen vertellen je welke richting je op moet denken door verschillende duurzame en circulaire indicatoren af te wegen. Vervolgens is het een kwestie van controle en toetsing door de ontwerper. Door gebruik te maken van data en machine learning kun je de versnelling naar een slimme en gezonde stad inzetten. 3D-printing kan een bijdrage leveren aan het optimaal ontwerpen van een constructie, waarbij veel materiaal kan worden bespaard. Daarnaast ben je vormvrijer. Hier zien we een samenkomst van big data en printen met machines: de informatie die wordt geleverd kan worden toegepast om een ontwerp te maken dat circulair en energie-efficiënt is.

• Transparantie en toegankelijk zijn essentiële elementen om in alle bouwfases tot een optimaal resultaat te komen. Momenteel zijn, onder andere door globalisering, onze materialen ‘uit het zicht geraakt’. Vroeger wisten we dat al het staal van de lokale smid kwam! VR kan een belangrijke bijdrage leveren om de afkomst en achtergrondinformatie van materialen weer zichtbaar te maken. Wat kunnen we doen met materialen aan het einde van de levensduur? Als een gebouweigenaar of zelfs een gebruiker informatie heeft  over de impact van elementen op duurzaamheid, circulariteit en CO2-uitstoot, is het eenvoudiger om draagvlak te krijgen voor duurzamere keuzes. Soms is zelfs het stellen van een goede vraag al genoeg! Ze vroeg ik aan de gemeente Utrecht waar de nieuwe bomen op de Croeselaan vandaan zouden komen. Deze bleken destijds standaard uit het buitenland te komen. Door alleen deze vraag te stellen worden vanaf nu alle nieuwe bomen in de binnenstad van Utrecht lokaal gekweekt en slim herplant!

• Het vastleggen van innovatieve vormen van samenwerkingen komt op stoom, bijvoorbeeld met bouwteam-overeenkomsten. Toch is de perfecte organisatie van het bouwproces nog niet uitgevonden. Partijen worden nog altijd met een diversiteit aan contracten geconfronteerd en die beperken de kennis en de expertise. De uitdaging is om in alle fases van het bouwproces een projectcultuur te creëren waarbij circulariteit en duurzaamheid bij alle ketenpartijen prioriteit krijgen. Voor opdrachtgevers ligt er nog de klus om vroeg te beginnen met marktconsultaties, het kenbaar maken van hoge duurzaamheidsambities en de contractperiode starten met een dialoog. Daarmee krijgen aannemende partijen (waaronder ook beheerders en slopers!) de rol in het ontwerp die essentieel is voor een duurzaam ontwerp.

• Er lijkt nu veel bezinning in de maatschappij. We ‘onthaasten’ en beseffen gedurende crisistijden veel bewuster in wat voor een fossiele en drukke maatschappij we leven. Het zou kunnen dat er daardoor meer ‘momentum’ is voor klimaatbeleid. Ik zou daarom oproepen om juist nu door te zetten met klimaatbeleid, ook voor onze sector. Omdat de bouwsector materialen gebruikt die over de hele wereld getransporteerd worden, liggen er grote kansen voor het (geleidelijk) implementeren van een CO2-beprijzing. Dit pakt het klimaatprobleem echt bij de bron aan! Toen in 1969 de BTW werd ingevoerd, was dat ook even wennen, maar nu vinden we dat, van links tot rechts, een eerlijk systeem!

• Ik zeg wel eens gekscherend dat alles circulair is. Neem bijvoorbeeld kernenergie waarbij het verval van de langlevende isotopen wel duizenden jaren kan duren! Daar zadelen we een heleboel generaties mee op! Het gaat dus niet per se om een transitie naar circulariteit, maar naar veel kortere, transparantere en duurzame ketens. Door Corona is de kwetsbaarheid van globalisering aan het licht gekomen, niet alleen doordat het in no-time een pandemie werd, maar ook omdat we er achter kwamen hoe zeer we in NL en de EU afhankelijk zijn van China. Door kortere (en meer ketens) wordt die kwetsbaarheid kleiner. Voor deze transitie van een meer lineaire naar een circulaire economie, zal net als de energietransitie, nu veel meer draagvlak zijn. Met name in de bouwsector valt veel te winnen: denk bijvoorbeeld aan demontabele bruggen en wegen, herbruikbare huizen en meer natuurlijke systemen. Tot mijn verdriet wordt er erg veel over gesproken, maar zien we het momenteel onvoldoende terug komen in de (grote) projecten…

• Er worden momenteel veel subsidies, fondsen en steungeld uitgekeerd aan bedrijven vanwege de Corona crisis. Echter, er vindt bij deze compensatieregelingen nauwelijks een check plaats of deze gelden gebruikt worden voor activiteiten die het klimaat schaden of onze circulaire ambities tegengaan. De overheid krijgt er niets voor terug. De plannen van de overheid om anticyclisch te investeren in de bouw zijn pas echt slim als bij die investeringen eisen worden gesteld aan duurzaamheid. Denk bijvoorbeeld aan het stimuleren van bouwprojecten die bestaan uit demontabele materialen, of maatregelen waardoor we juist veel minder materialen nodig hebben. Het zou waardevol zijn om een scan te maken van de gevolgen voor klimaat en duurzaamheid van deze financiële hulpmiddelen. Wie pakt het op?

In deze blog zijn we ingegaan op de leeraspecten van de Corona-crisis, en hoe we een stijging van CO2 in de toekomst kunnen beperken. In een volgende blog van deze serie gaan we nader in op de gevolgen voor onze gezondheid en de kansen die de crisis biedt voor behoud en creatie van een leefbare omgeving…

Wordt vervolgd!

Maarten

Deze blog is is opgesteld in samenwerking met de brancheambassadeurs Gezonde & Duurzame Gebouwde Omgeving van NL Ingenieurs:

Jos Schild (RHDHV) 
Brancheambassadeur

Basak Karabulut (Arcadis)
Brancheambassadeur