Ieder begin is moeilijk, maar inmiddels komt er vaart in de energietransitie. Enerzijds komt dit doordat wet- en regelgeving ons deze richting op stuurt, anderzijds groeit ook de maatschappelijke vraag naar duurzame energie en warmte. Dat zien we terug in gebiedsontwikkeling, maar we zien ook dat in bestaande wijken nog veel hobbels te nemen zijn. 

In nieuw te ontwikkelen wijken is duurzame warmte vaak al het uitgangspunt. Hiervoor wordt bijvoorbeeld een energiecoörperatie opgericht. In een nieuwe wijk ligt zo’n collectieve oplossing voor de hand, maar in bestaande wijken wordt helaas nog te veel individueel gedacht. Terwijl een collectieve oplossing voordeliger en efficiënter is. Hoe kunnen bewoners van bestaande wijken worden gestimuleerd te gaan voor het collectief? 

Het individu en het collectief

Het huidige beleid richt zich door middel van subsidies nog te vaak op het individu. Daarnaast worden individuele oplossingen voor gebruik van duurzame warmte volop gepromoot: aanschaf van een warmtepomp (bodem of lucht), zonnepanelen, hybride systemen en all-electric. Zonnepanelen geven echter niet op ieder dak evenveel rendement en bodembronnen kunnen niet overal en vlak naast elkaar worden geslagen. Hierdoor wordt inefficiënt gebruik gemaakt van de beschikbare ontwikkelruimte. Om een volgende stap in de energietransitie te kunnen zetten moeten we de focus verleggen van het individu naar het collectief. Dit vraagt om draagvlak en samenwerking in de wijk.

Maatschappelijk draagvlak

Draagvlak ontstaat niet zomaar. Hoe krijg je alle neuzen dezelfde kant op? Dit kan worden bereikt door het opzetten van een participatietraject. Bij participatie worden potentiele deelnemers actief betrokken bij de planvorming en ontwikkeling. Dat gaat dus veel verder dan alleen geïnformeerd worden. Doordat mensen zich gehoord voelen en actief mee kunnen denken, ontstaat naast draagvlak ook onderlinge samenwerking en worden deelnemers geïnspireerd. Dit zijn belangrijke basisprincipes om op collectief niveau de energietransitie in te zetten.

Dat zien we bijvoorbeeld ook bij de herontwikkeling van het Hembrugterrein in Zaandam. Deze kent, naast de ontwikkelopgave van ongeveer 1000 nieuwbouwwoningen, ook een uitdaging op het gebied van de energiehuishouding- en transitie. Het terrein was vroeger volledig zelfvoorzienend, dat was ook belangrijk als het hart van de Stelling van Amsterdam. In het ketelhuis werd stoom opgewekt die via de stoomleiding over het terrein werd verdeeld naar de verschillende gebouwen. De verschillende transformatorhuizen leverden stroom aan deelgebieden. De stoomleiding is tegenwoordig niet meer in functie en een groot aantal van de panden zijn niet aangesloten op elektra of gas.

Een belangrijk onderdeel van de herontwikkeling van het Hembrugterrein bestaat dan ook uit het opstellen van een energievisie op gebiedsniveau, waarin zowel oude als nieuwe gebouwen worden meegenomen. Door het versnipperd eigendom van het terrein worden de eigenaren meegenomen in het opstellen van de energievisie. Zo kunnen zij op termijn hun pand aansluiten op het collectieve energiesysteem. Om de energietransitie mogelijk te maken voor het industriële erfgoed, met behoud van de landschappelijke kwaliteiten van het terrein en de gebouwen, wordt gezocht naar collectieve oplossingen. Er zal uiteindelijk niet alleen moeten worden gekeken naar de fysieke inpassing, maar tevens ook financiële en juridische investering. Hierin zal participatie een rol spelen.  

Herontwikkeling Hembrugterrein, © Laurens Kuijper

Duurzame energie

Naast draagvlak en een goede samenwerking in een collectief initiatief kan een goede technische en efficiënte oplossing niet ontbreken. Hoe krijgt de gewone burger inzicht in de mogelijkheden? Alle gemeenten werken op dit moment aan de Regionale Energiestrategie (RES). Hierin worden mogelijke vormen van duurzame energie en warmte voor de regio opgesomd. Vervolgens vertaalt de gemeente dit in haar Transitievisie Warmte naar mogelijke warmteoplossingen per wijk. Hierdoor weten inwoners welke warmtebron er voor hun beschikbaar is of komt en op welke termijn. Ze kunnen dan alvast maatregelen treffen zonder dat ze bang hoeven te zijn dat hun investering voor niets is geweest.

Het belang van een integrale gebiedsvisie

We leven in een samenleving die vrij individualistisch georiënteerd is, ieder doet zijn eigen ding. Om de vaart in de energietransitie te behouden én mogelijk te versnellen, biedt integraal samenwerken verschillende voordelen. Daarom zetten wij in op het bevorderen van deze samenwerkingen, ofwel het creëren van (energie)collectieven. Het collectief is in staat om schaalvoordeel te realiseren, duurzame energiebronnen efficiënter in te zetten en een hoger rendement te behalen. Om dit te bereiken, is participatie, organisatie, draagvlak en structuur nodig. Hier zet abcnova zich dagelijks voor in.

Lees de tweede editie van 'Visie op Gebiedsontwikkeling' van abcnova hier voor meer inspiratie over dit onderwerp.