Nul op de Meter en #VanGasLos zijn ‘Het Nieuwe Normaal’, met inmiddels meer dan 10.000 NoM-woningen die zijn ondergebracht op diverse plekken in Nederland. De nieuwe werkelijkheid van aardgasvrije en industriële bouwconcepten stond centraal bij het drukbezochte Energy-Up 2019, een evenement van De Stroomversnelling. “We gaan van gas- naar glasfornuis.”

Foto: Erik Ronnes van CDA aan het woord tijdens Energy-Up 2019, Beeld: Stroomversnelling

In de Van Nellefabriek te Rotterdam bleek dat de opmars richting een compleet CO₂-neutrale voorraad is ingezet, maar nog om opschaling en versnelling vraagt. Doordat De Stroomversnelling meters heeft gemaakt met NoM nieuwbouw en renovatie, is er nu een schat aan informatie over bewezen technologie en bewonersgedrag beschikbaar.

Naar verwachting gaan de kosten voor verduurzamingsconcepten de komende jaren verder dalen. “De investeringslasten voor Nul op de Meter dalen”, vertelt Leen van Dijke van De Stroomversnelling. “Kijk vooral naar Total Cost of Ownership. Een investering in NoM zorgt ervoor dat je maandlasten gelijk blijven of dalen.” Hij riep daarbij de sector op om vooral succesverhalen met elkaar te blijven delen. “Er zijn dingen fout gegaan en dat komt natuurlijk in de kranten. Deel de gemaakte fouten en vooral successen met elkaar, zodat gemeenten en woningcorporaties door heel het land van elkaar kunnen leren.”

Die kennisdeling wordt alsmaar belangrijker, onder andere omdat de invulling van de warmtetransitievisies voor de deur staat. In 2021 moeten gemeenten een plan klaarhebben en laten zien wanneer welke wijk van het gas af gaat. Daarvoor zijn verschillende installatietechnische mogelijkheden, zoals all-electric en warmtenetten. Innovaties spelen een sleutelrol om een goed alternatief te bieden voor fossiele brandstoffen.

Hoe we tot die noviteiten in de bouwsector komen, stond ter discussie tijdens een panel met verschillende Tweede Kamerleden, vanuit diverse politieke kleuren. “We hebben innovaties nodig om naar het Nieuwe Normaal te komen”, liet Carla Dik-Faber van ChristenUnie weten. “Daar hebben we onder andere de ideeën nodig van bouwers die aan de slag zijn met vernieuwende, industriële concepten.” Daar sloot Erik Ronnes van CDA zich bij aan. “De bouw is traditioneel en we moeten invloeden uit andere industrieën naar ons toetrekken om te kunnen versnellen.” De overheid mag daaraan zijn steentje bijdragen. “Daar mag het Rijk best een helpende hand bieden door financieel te prikkelen”, vertelde Daniël Koerhuis van VVD.

De aantrekkelijkheid van warmtenetten voor de energietransitie kwam onder een vergrootglas. Hierbij bleek het Deense model om een net in handen van bewoners te brengen, favoriet. “Daardoor heb je geen last van lockins, waarbij je kan vastzitten aan industrie”, vond Sandra Beckerman van SP. “Warmtenetten maken nu soms nog gebruik van niet duurzame restwarmte en zijn soms te duur voor consumenten.”

Corporaties moeten het doen

Bovenal was het merendeel van de panelleden het eens dat woningcorporaties als startmotor moeten fungeren. “De verhuurdersheffing heeft zijn langste tijd gehad”, vond Dik-Faber. “Nu hebben corporaties niet het geld om het waar te maken, mede door de ATAD.” Ook Ronnes kent de impact van deze regelingen. “Wij horen van corporaties dat dit enorm veel impact heeft.”   

Als slotstuk van het debat stond de opgave om bewoners mee te nemen in de opgave van de energietransitie centraal. Want hoe voorkomen we dat mensen verkeerde of niet toereikende oplossingen kiezen? “Laat de overheid mensen voorlichten en helpen om de juiste keuze te maken”, stelde Ronnes. Overal in het land ontpoppen zich Energieloketten, die als doel hebben om bewoners in te lichten over beschikbare oplossingen voor woningverduurzaming. “Het is een collectieve verantwoordelijkheid om mensen te ontzorgen”, vond Beckerman.

Kennisdelen tijdens een van de parallelsessies

Obstructies wegnemen

De wil om deel te nemen aan veranderingen en transities kwam nog uitgebreider aan bod tijdens de keynote van Gerdien de Vries van TU Delft. De Vries doet onderzoek naar factoren die helpen of juist obstructies vormen om groene beslissingen te geven. “Er zijn klassieke barrières als financieel, technologisch en instititioneel. Toch zijn het vooral de psychologische mechanismen die barrières oproepen.”

Het blijkt dan ook bijzonder moeilijk om gedrag te veranderen in de kaders van duurzaamheid. Een maatregel kan te duur zijn, of er is te weinig informatie beschikbaar en wellicht is er veel ‘gedoe’ in een klantreis. “Om die reden is het goed om bewoners praktische handvaten te geven en actief te helpen. Subsidies zijn relatief lastig om aan te vragen, dus maak dat proces eenvoudiger. Zorg voor energieloketten die totaal ontzorgen. Deel succesverhalen en geef mensen een handelingsperspectief, bijvoorbeeld met de campagne ‘Iedereen doet wat’.

Levensomstandigheden verbeteren met energietransitie

Het succesvol betrekken van stakeholders en zelfs ‘superusers’ kwam tijdens een van de deelsessies verder onder de aandacht. In een paneldiscussie lieten experts uit verschillende branches weten hoe zij hun community meenemen in de klantreis die De Vries schetste. Onder anderen Duurzaam Gebouwd-expert Anke van Hal zat aan tafel. “De grote uitdaging is om dankzij de Energietransitie levensomstandigheden te verbeteren. Dat bevat de nodige complexiteit, maar daar liggen wel de kansen. Zorg daarnaast voor succesverhalen, die je ambassadeurs uitdragen.”

Dit zijn niet de enige factoren die bijdragen aan een wijkaanpak die werkt. Inspraak en co-creatie zijn belangrijke elementen om bewoners betrokken en bewust te maken van de opgave die voor hen ligt. Wanneer bewoners meehelpen aan het vormen van plannen en wellicht zelfs beleid, is het zaak om op een goede manier terugkoppeling te geven. “Mensen gaan na bewonersavonden naar huis, zonder dat ze weten wat je met de bevindingen doet. Zelfs het opvolgen van een terugbel afspraak kan een groot effect hebben op deze beleving.”

Andere deelsessies belichtten de impact van lage temperatuur warmtenetten, maatwerk en maatproductie en het zetten van slimme stappen. In laatstgenoemde sessie kwam de beweging naar voren om vooral met no regret maatregelen te werken, mits deze toekomstbestendig zijn en bijdragen aan de doelstelling om uiteindelijk CO2-neutraal te worden. Bij corporaties zien we nog een label b tactiek, wat misschien niet valt onder de noemer no regret. Die zul je eerst moeten motiveren om het huidige gedrag los te laten, want labelstappen zijn niet altijd slimme stappen.

Maatschappelijke acceptatie

De dag werd afgesloten met een rondetafelgesprek over veranderende samenwerkingen, met experts uit de sector. Vanuit de bouw, de politiek, netbeheer en corporatiewerelden kwamen inzichten voorbij over innovatiever werken met elkaar. Hierbij bleek dat maatschappelijke acceptatie van de energietransitie essentieel is voor verduurzamingsinitiatieven. Enerzijds moet pragmatiek het uitgangspunt zijn voor de aanpak van de wijk en buurt. “Inventariseer de belangen die verschillende partijen in een wijk hebben en sta open om dat naar elkaar toe uit te spreken”, vertelde Dirk-Jan van der Zeep van Portaal.

Anderzijds is gedegen onderzoek noodzakelijk om de juiste paden te kiezen. “Ga in alle stappen kijken wat corporaties en bouwers kunnen”, liet directeur generaal klimaat en energie Sandor Gaaststra van Economische Zaken en Klimaat weten.“Geomap [kaart met waarden en gegevens] de wijksituatie en leg dit ook aan bewoners uit”, vertelde Ingrid Thijssen van Alliander. Maak vervolgens de keuze van volgorde van wijkverduurzaming. ”Voor bewoners zijn de ingrepen vaak een grote inbreuk op het dagelijkse leven. Kleine stappen zijn dan ook fijner dan meteen een grote ingreep. “Hoe meer je dat doet, hoe beter je initiatieven landen bij de groep waar je het allemaal voor doet”, besloot Marinus den Harder van VolkerWessels Bouw en Vastgoedontwikkeling.