De urgentie om met de verduurzaming van bedrijventerreinen aan de slag te gaan is nog niet bij iedereen doordrongen, terwijl bedrijventerreinen grootverbruikers zijn: 40% van het gas en 30% van de elektriciteit gaat hiernaartoe. Tegelijkertijd is het belang van deze gebieden duidelijk, want een kwart van alle banen is hier te vinden. Uit het eerste deel van de webinarreeks Verduurzaming en renovatie van bedrijventerreinen bleek dan ook: “Zorg ervoor dat je georganiseerd bent en aan de slag gaat”.

Uit de eerste presentatie van Tim von Harras van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) blijkt nog eens het belang van samenwerking. Hoe vinden publieke en private partijen elkaar in het speelveld van bedrijventerreinen? Von Harras lichtte het beleidsprogramma versnelling verduurzaming gebouwde omgeving toe: “Tot 2030 willen we tot 60 procent schadelijke broeikasgassen reduceren. Het is een versterking van de doelstellingen uit het Klimaatakkoord om 55 procent CO₂ te besparen ten opzichte van 1990.” Die 60 procent komt neer op 3,3 Mton restemissies in 2030, ten opzichte van 6,8 Mton CO₂-emissies in 2020.

Hij vertelde over de impact van bedrijventerreinen: “Nederland kent ongeveer 3500 bedrijventerreinen, met een jaarlijks energieverbruik van 20 miljard m³ aardgas en 39 miljard kWh elektriciteit. Dat is de helft van al het aardgas en een derde van de elektriciteit van Nederland. Maar bedrijventerreinen zijn in de gebiedsgerichte aanpak en de warmtetransitievisies onderbelicht. Met het programma verduurzaming bedrijventerreinen willen we dat veranderen. We zien kansen voor innovatie en voor samenwerkingen, vandaar de opzet van het programma.”
TNO, Transitiemakers, Stichting CLOK en TKI Urban Energy zijn hiermee aan de slag gegaan en hebben aan de basis gestaan van het huidige programma. “Het is een programma van bedrijven voor bedrijven, met een positionering tussen de verschillende stakeholders, nationaal, regionaal en lokaal. Het gaat om maatwerk per regio en het versterken van bestaande initiatieven.” Het programma is inmiddels ondergebracht bij TKI Urban Energy.

Begeleiden, verbinden, ontwikkelen

De werkwijze van het programma verduurzaming bedrijventerreinen (PVB Nederland) is ‘begeleiden, verbinden, ontwikkelen’. “Het programma begeleidt lokale partijen vanuit een regionaal niveau met als uitgangspunt dat partijen zelf in staat worden gesteld om verduurzaming te trekken. Er worden verbindingen gemaakt om samenwerkingsverbanden, netwerken en kennisdeling te stimuleren”, gaf Von Harras aan. Eventuele knelpunten worden verzameld en gestructureerd, om vervolgens met oplossingen te komen, zoals tools, innovaties en beleid. Op de website van PVB Nederland is meer te vinden over het programma en wat dit voor jou kan betekenen.

Individuele aanpak en clusteren

In de praktijk kan het samenwerken aan een duurzaam bedrijventerrein weerbarstig zijn. Dat weet ook Frederik Oudman van de gemeente Veenendaal, die inzichten deelde rondom het toekomstbestendig maken van ‘De Faktorij en De Vendel’. Hij trapte af met het uitvoeringsplan: “Dit kwam voort uit de Warmtetransitievisies, een wijkgerichte aanpak om buurten aardgasvrij te maken. Dat geldt niet alleen voor woonwijken, maar ook voor bedrijventerreinen. Bij De Faktorij en De Vendel zien we een mix aan functies. Er is bijvoorbeeld een kerk die we aardgasvrij willen maken. Ook zijn er panden met een productiefunctie die in de processen nog aardgas gebruiken.”

Van 2022 tot 2023 wordt een buurtuitvoeringsplan opgesteld. Oudman over de inhoud van het plan: “We richten ons vooral op individuele warmtetechnieken in plaats van bijvoorbeeld een warmtenet. Wel zijn er af en toe mogelijkheden voor clusters van bedrijven om bijvoorbeeld met elkaar restwarmte uit te wisselen. De focus ligt op de stimulering van de individuele ondernemer en we willen dat pragmatisch doen, bijvoorbeeld door met inhoudelijke adviesgesprekken over de hybride of aardgasvrije route te kiezen. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk andere duurzaamheidsthema’s te koppelen, zodat de verduurzaming integraal wordt opgepakt.”

Meerjarige samenwerking

Om de verduurzaming van dit bedrijventerrein te doen slagen, is een goede samenwerking essentieel. Wat is daarvoor noodzakelijk? Oudman vertelde: “We onderzochten wat de ambitie om van het aardgas af te gaan, betekende voor de bedrijven. Er was behoefte aan een eigen traject voor ieder bedrijf. Een werkgroep aardgasvrije bedrijventerreinen zorgde voor een doorrekening en vertaling naar een totale visie. In de 1.0-versie van de Transitievisie Warmte werd het meest kansrijke bedrijventerrein geselecteerd voor de subsidieaanvraag en de start van verdere planvorming.”

Oudman adviseerde om als basis een goede meerjarige samenwerking aan te houden. “We hadden bij dit project veel baat bij de Bedrijvenkring Ondernemend Veenendaal, één bedrijvenkring voor alle terreinen. Zij hebben de financiële middelen om vertegenwoordiger te zijn voor de bedrijven en om mee te kunnen denken in dit soort grote projecten. De Bedrijvenkring is ook bestuurlijk vertegenwoordigd in stakeholdersbijeenkomsten en stuurgroepen van het energieprogramma van de gemeente.”

Succesfactoren daarin zijn onder andere een financiële armslag van de bedrijvenkring, de wil om naar elkaar te luisteren en te begrijpen en weten waar de ander mee bezig is. Oudman: “Daarnaast is het belangrijk om de balans tussen vooruitstrevendheid en belangen van leden te behartigen. Zo is het niet vanzelfsprekend dat bedrijven al aan de slag zijn gegaan met de energietransitie. Dit onderwerp staat soms wat verder af van een organisatie. Ook heb je van beide kanten continuïteit nodig. Projectleden die betrokken zijn, moeten langer blijven en dat kan alleen als je organisatorisch ook de randvoorwaarden goed op orde hebt.”

Tijd voor innovatie

Gerard de Leede van Solarge pitchte dat zonnepanelen 50 procent lichter kunnen zijn dan de meer gebruikelijke panelen van glas en aluminium en verder ook circulair gemaakt kunnen worden. Dit kan door de panelen op te bouwen uit kunststof. Hij startte zijn pitch met de reden dat Solarge deze ontwikkeling heeft opgestart. Op veel bedrijventerreinen is er nog een grote slag te slaan als het gaat om (de opwekking van) zonne-energie. Volgens De Leede komt dat onder meer door een aantal beperkingen: “TKI Urban Energy liet Systemiq onderzoek doen en kwam erachter dat 60 procent van de bedrijfsdaken in Nederland constructieve beperkingen heeft voor het plaatsen van conventionele zonnepanelen. Met lichtere panelen wordt een extra dakoppervlak van 250 m² bereikt, dat evenveel energie opwekt als 10 miljard m³ gas.”

Vaak worden de circulaire kansen van zonnepanelen onderbelicht, stelde De Leede: “Afvalplastic ging vroeger naar China, maar wij willen dat we afval gebruiken als grondstof en inzetten voor de productie van zonnepanelen. Met 1 miljoen ton gerecycled plastic kunnen we 140 miljoen zonnepanelen produceren. Daarnaast is zuiver kwartszand een grondstof.   

Edwin Markus, parkmanager en ambassadeur van de Provincie Zuid-Holland, en Dick van der Graaf, voorzitter van ondernemersvereniging Schiebroek voerden een gesprek over verduurzaming. Op dit bedrijventerrein van 9 hectare worden zo’n 160 ondernemers in 80 gebouwen gehuisvest. “Toen we in 2011 met het bedrijventerrein aan de slag gingen, waren ‘schoon’ en ‘veilig’ enkele van de kernelementen voor verbeteringen”, vertelt Markus. “Daarmee zijn we begonnen, onder andere met camerabeveiliging, revitalisatie en meer communicatie in de vorm van bijvoorbeeld nieuwsbrieven. Daarnaast legden we meer nadruk op de verbinding met ondernemers door middel van bijvoorbeeld bijeenkomsten. Van de ondernemers was niemand destijds bezig met energie, circulariteit of natuurinclusiviteit, dus we moesten eerst de basis op orde brengen.”

Kracht van BIZ-plan

Voor de duur van vijf jaar werd een BIZ-plan opgesteld op basis van verkregen informatie van ondernemers en vastgoedeigenaren. “Ondernemers moesten daarvoor een bedrag van € 1 per dag betalen”, aldus Markus. “Dat gaf ons een budget van 30.000 euro per jaar. In 2015 gingen we aan de slag met de energietransitie, samen met TNO. Het geschatte energieverbruik op het terrein per jaar was 5.500.000 kWh, het gasverbruik was 830.000 m³ en de CO₂-uitstoot 7.900 ton.”

Markus noemt vervolgens enkele activiteiten die werden uitgevoerd: “We voerden energiescans uit, richtten een collectief zonnepark op met 6.000 panelen en zorgden voor de uitvoering van een collectief project met subsidie van de provincie Zuid-Holland, met veertien bedrijven op het terrein. De totale investering van laatstgenoemde was € 775.000 voor onder andere 1.200 zonnepanelen en isolatie van daken en beglazing.” De andere duurzame projecten zijn onder andere een (snel)laadplein voor bedrijfsauto’s, deelauto’s en -fietsen en een klimaatadaptief en circulair bedrijventerrein.    

Markus adviseert om vooral aandacht te geven aan de organisatiegraad, kennisdeling en de basisprincipes goed op orde te brengen. Het begint bij een heel schoon en veilig bedrijventerrein. “Als dat niet zo is, zijn ondernemers vaak cynisch over de te halen resultaten. Daarnaast is er de kenniscomponent. Zo hebben ondernemers soms geen idee hoe ze moeten beginnen en weten ze niet welke overheidsinstrumenten toepasbaar zijn. Bied daarom hulp, met name in de eerste fase.”
Van der Graaf over de oprichting van de Vereniging Bedrijven Schiebroek in 1987: “Reden hiervoor was in eerste instantie een conflict met de gemeente over erfpacht. De vereniging was een tijdje inactiever, tot 2011, toen we weer aan de slag gingen. Toen werd BIZ gestart, met als groot voordeel: iedereen doet mee!”
Een fanatieke parkmanager kan volgens hem helpen om verbindingen te maken en ondernemers dichterbij elkaar te brengen. “Zo kan ook de BIZ alle neuzen dezelfde kant op krijgen, maar een nadeel is dat je over vijf jaar opnieuw moet stemmen. In 2016 gingen we verder met een verlenging en zo ook in 2021.” Hij benoemt een mijlpaal: “In 2022 hebben we de uitstoot van schadelijke broeikasgassen verminderd met ongeveer 1.150 ton, zo’n 15 procent ten opzichte van 2015.” Markus besluit: “Hoewel de BIZ effect had in Schiebroek, pleit ik voor een beter instrument dat inspeelt op bredere en grotere ambities.”

Hybride innovatie

Het belang van innovatie en ondernemerschap kwam vervolgens naar voren in een pitch van Adriaan Knopper van Winterwarm. De aandacht werd in het bijzonder gevestigd op de kansen van hybride luchtverwarming: “Dit is een combinatie van een warmtepomp, een monoblock met de verdamper en de condens-unit op het dak en een conventionele verwarming. De warmtevraag is het grootst in de maanden januari, februari, november en december. Gemiddeld komt een kwart tot een derde voor rekening van de warmtepomp en de rest wordt door de conventionele verwarming opgepakt.”
Het Winterwarm Hybride LV-systeem wordt modulair opgebouwd en heeft een slimme besturing door Modbus: “Hiermee zorg je ervoor dat de warmtepomp zoveel mogelijk benut wordt.” Winterwarm zoekt volgens Knopper nu actief de samenwerking op: “Op dit moment zijn we op zoek naar proefprojecten en willen we graag monitoren om te onderzoeken of datgene dat we berekenden ook in de werkelijkheid zo is.”

Lunchwebinars bedrijventerreinen: energiesystemen

Wil je de volgende editie van de lunchwebinarreeks bijwonen? Dat kan! Op de website van PVBNederland.nl en van TKI Urban Energy worden de webinars aangekondigd. Verder wordt elk webinar voorafgegaan door een podcast die op dezelfde websites te vinden is.

Tekst: Marvin van Kempen
Beeld boven: Shutterstock