De stad is een levend organisme. Dat is een uitgangspunt van De Levende Stad. Zo’n stad is een organisme dat zich ontwikkelt, communiceert met de omgeving en een eigen stofwisseling heeft. De wateroverlast die nog vers in ons geheugen ligt, maakt nogmaals duidelijk dat omgaan met regenwater bij die stofwisseling een uitdaging vormt. Wie kent een levend wezen dat water opneemt en zonder te gebruiken als afval uitscheidt?

Want dat is wat we normaal doen met regenwater: afvoeren. Vroeger moest dat zo snel mogelijk en de laatste jaren is het gebruikelijk om het te laten infiltreren in de bodem of naar het oppervlaktewater te laten vloeien. De benadering is defensief; we beschouwen het water als een mogelijke bedreiging die zijn plek eist in de stedelijke ruimte. Met wadi’s, of vijvers waarvan het waterpeil mag stijgen, bieden we de benodigde retentiecapaciteit in het maaiveld. Of daaronder, in caissons en grindkoffers.

Wat overblijft gaat via het riool naar zuiveringsinstallaties. Daar kost het zuiveren van dit regenwater relatief veel energie. Soms is de aanvoer zelfs daarvoor te groot en stroomt de met afvalwater vermengde regen de straat op of onze huizen in, met alle gevolgen van dien. 

Water vasthouden op het dak

Dat water komt in eerste instantie grotendeels op een hoger niveau terecht, op de daken van gebouwen. Met een eenvoudige ingreep is het daarboven vast te houden en kunnen we kiezen wanneer we het weg laten lopen. Door daken te betrekken bij de opslag van hemelwater neemt de opnamecapaciteit van een sterk versteende stad in belangrijke mate toe. Dat verkleint de kans op overbelasting van het riool bij hevige regenval. 

Het geïsoleerd opslaan van hemelwater op daken heeft meer voordelen. In de zomer heeft de aanwezigheid van water op het dak een gunstige invloed op de temperatuur van het gebouw. Dat verkleint het gebruik van airconditioning en het effect daarvan zien vastgoedeigenaars terug op hun energierekening. Op hoger schaalniveau tempert het water de hittestress in binnensteden.

Veel toepassingen, minder drinkwatergebruik

Bovendien staat het water op het dak tot onze beschikking voor toepassingen, die anders drinkwater kosten. Omdat het zich op hoogte bevindt, kunnen we het regenwater inzetten wanneer het ons uitkomt, voor het wassen van de auto of de straat, in bedrijfsprocessen of voor irrigatie. Als de grond na een regenvrije periode uitgedroogd en hard is geworden, stroomt een hevige regenbui voor het overgrote deel over de grond, direct het riool in. Van te voren geleidelijk water over de grond laten vloeien, vergroot de opnamecapaciteit van de bodem. En dat verkleint de kans dat zo’n zware bui tot overlast leidt.

Met deze innovatieve manier van denken over stedelijk hemelwater omarmt het levende stedelijk systeem de regen. Het integreren van hemelwater in het wezen van de stad vergroot de waarde van het water, dat vanzelf naar ons toekomt. Dat maakt steden robuuster bij veranderingen in ons klimaat en draagt bij aan een betere leefkwaliteit in de stad.

Urban Change, Urban Challenge, het thema van het BNSP-jaarcongres sluit hier naadloos bij aan. Heeft u zich al aangemeld?

Elma van Beek – Vlaanderen Oldenzeel, directeur van Stichting de Levende Stad en bestuurslid van de BNSP