Een goed geventileerd schoolgebouw bevordert de gezondheid en de prestaties van leerlingen en leerkrachten. Al ruim 10 jaar ligt een compleet pakket voor schoolbesturen klaar om aan zogeheten frisse scholen te werken. Er zijn ook steeds meer goede voorbeelden. Zo is in de gemeente Groningen het klimaat van alle basisscholen verbeterd en stelt de gemeente Rotterdam een toets op het binnenklimaat verplicht. Hun boodschap: het is niet moeilijk om de lucht te klaren, als je er maar bovenop zit.

Beeld bovenaan: CBS Onze Wereld, Rotterdam, Van den Berg Architecten

De gemeente greep in 2012 de aanstaande decentralisatie van het primair onderwijs aan om het project te starten. "Schoolbesturen in het primair onderwijs werden in 2015 verantwoordelijk voor het onderhoud van hun gebouwen", zegt portefeuillemanager Vastgoedbedrijf Harold Boersma. "We wilden die gebouwen aan hen overdragen, mits ze in goede staat waren."

€ 8,7 miljoen subsidie

Groningen reserveerde voor het project ‘Fris en Duurzaam’ € 8,7 miljoen voor daadwerkelijke verbeteringen. De scholen moesten die uitvoeren. "Zo konden ze zelf sturing geven aan hun projecten en zelf keuzes voor de uitvoering maken. Doel was om in de klaslokalen CO₂ te verminderen en in totaal ongeveer 10% energie te besparen. Daarmee realiseren ze een fris en duurzaam klimaat in de klaslokalen. De energiebesparing hoefden de scholen niet aan de gemeente terug te betalen."

Energie en Binnenmilieu Advies

In 2012 ging Groningen aan de slag met de instrumenten van het programma Frisse scholen. Duurzaamheidsadviseur Lowie Looijen coördineerde het project. "Ons startpunt was het Energie en Binnenmilieu Advies. Op basis daarvan stelden we de conditie per school vast. Dat bepaalde de rangorde waarin scholen werden aangepakt. We stelden budgetten ter beschikking en nodigden de scholen uit om met plannen voor verbetering te komen."

Frisse Scholen Toets

"Ons streven was kwaliteitsniveau Frisse Scholen Klasse B", gaat Looijen verder. "Op locatie controleerden we of de plannen toereikend waren aan de hand van de Frisse Scholen Toets. Daarna controleerden we of de maatregelen ook echt uitgevoerd waren. Wij beoordeelden niet de kwaliteit van de uitgevoerde werkzaamheden. We behielden uitsluitend de rol van financier."

470 frisse klaslokalen

Toch moest de gemeente ook een projectorganisatie optuigen voor de Vensterscholen [bundeling van minstens één basisschool en verschillende andere instellingen in een wijk, red.]. "Het kostte extra tijd en geld om als eigenaar behalve de schoolruimten het gehele gebouw te voorzien van een passende installatie", zegt Boersma. "Daardoor rondden we het project pas in 2017 af. Maar we kunnen nu wel zeggen dat alle basisschoolleerlingen in de gemeente Groningen les krijgen in 470 frisse klaslokalen."

Rotterdam: verplichte toetsing

Rotterdam neemt een gezond binnenklimaat van basisscholen zeer serieus. De gemeente heeft sinds 2008 een plan van aanpak voor een gezonder binnenklimaat. Een verplichte toetsing blijkt een belangrijke succesfactor. Voor elke school is er een aanpak beschikbaar. De aanpak bestaat uit drie bouwstenen. Voor nieuwbouw en renovatie van scholen is er de Frisse Scholen Toets. Voor bestaande bouw is er de Binnenmilieuscan, die ontwikkeld is in het kader van de Green Deal Scholen. De scan moet scholen vooral bewust maken van de staat van het binnenklimaat. En om een goed binnenklimaat te borgen in de exploitatiefase zet Rotterdam in op het derde middel: prestatiecontracten voor onderhoud.

Contractuele afspraken

De Frisse Scholen Toets is een instrument van RVO om een gebouw te controleren op basis van het PvE Frisse Scholen. De toets wordt uitgevoerd door een deskundig en onafhankelijk adviseur. Tijdens de pilot in Rotterdam voerde Binnenmilieuadviseur Froukje van Dijken de toets uit. “Ik lette goed op hoe de kwaliteit van een frisse school is geborgd. Van voorlopig ontwerp tot uiteindelijk de contracten voor onderhoud. Belangrijk punt is bijvoorbeeld dat je dat onderhoud niet doet op basis van het aantal filters dat je vervangt. Het gaat om de vraag of een school voldoende schone lucht krijgt. Spreek dat vervolgens contractueel goed af met je leverancier.”

Verplichtstelling noodzakelijk

“De gemeente Rotterdam wil in alle scholen een gezond binnenklimaat”, zegt Adrie Gelderblom, senior medisch milieukundig adviseur bij de GGD Rotterdam-Rijnmond. “Daarom heeft Rotterdam de Frisse Scholen Toets als een harde voorwaarde opgenomen in de Leidraad Onderwijshuisvesting. Zo’n verplichtstelling is noodzakelijk. Anders blijf je afhankelijk van de wil van personen.”

Genoeg instrumenten en goede voorbeelden

Lang niet elke gemeente heeft een aanpak vergelijkbaar met die van Rotterdam, weet Gelderblom. “Dat is onverstandig. Want het is uitgebreid aangetoond dat zonder een dergelijke aanpak de kans op een ongezond binnenklimaat aanzienlijk is. Er zijn genoeg instrumenten en goede voorbeelden voor handen. Voor de kosten hoef je het evenmin te laten. Met de Frisse Scholen Toets zorg je voor een beter functionerende installatie en dat verdient zich terug.” Van Dijken is het daarmee eens: “Het is in principe niet moeilijk om voor een frisse, energiezuinige school te zorgen. Als je daar maar in alle fasen van een bouwproject bovenop zit.”

Lees meer informatie over Frisse Scholen op de website van RVO.nl.