Wie weet hoe het energielandschap er in 2050 uitziet? We hebben de vraag al vaker gesteld en waren ook benieuwd naar de visie van Ernst Japikse, algemeen directeur van warmtebedrijf Ennatuurlijk. Hij houdt een krachtig betoog over diverse oplossingen, voor Ennatuurlijk én voor de maatschappij.

Een eenduidig antwoord op de vraag kan Japikse niet geven, want een succesvolle energietransitie vergt volgens hem 'dat de branche zich dertig jaar lang elk jaar opnieuw uitvindt'. In grote lijnen wil Japikse wel de belangrijkste vooruitzichten schetsen. Te beginnen met de schaal. Waar er nu nog wordt gewerkt met grote installaties, centrales en omvangrijke warmtenetten, worden de oplossingen steeds meer lokaal gevonden.
“We zijn nu gewend om grote installaties te bouwen en de joules over grote afstanden rond te pompen”, begint Japikse (foto rechts). “Dat wordt echter een lappendeken van verschillende oplossingen. Elke plek vraagt daarbij om een eigen antwoord, gedreven door wat de omgeving te bieden heeft. In Leeuwarden kun je bijvoorbeeld prima naar aardwarmte boren, in Helmond niet. Bovendien zullen burgers of eindgebruikers in 2050 veel meer eigenaar van die energiesystemen zijn. Daar ben ik enorm voorstander van, want als we niet in staat zijn om de burger te betrekken bij de energietransitie, gaan we - als samenleving - de klimaatdoelen niet op tijd halen.”

“Het managen van de diversiteit aan oplossingen en het vinden van een balans daarin, wordt misschien wel de grootste uitdaging. Op korte termijn ligt de focus op oplossingen die nodig zijn om huizen van het gas af te halen. Op de langere termijn denk ik, kijkend naar de ondergrond in Nederland, dat geothermie één van de belangrijkste nieuwe energiebronnen wordt. De kostprijs moet dan wel omlaag, zoals dat ook met windenergie gebeurde.”

Betalen voor temperatuur

Een andere ontwikkeling, met het vizier gericht op 2050, raakt ook de actualiteit. Japikse voorspelt dat er nieuwe betaalmodellen komen. “Dat heeft alles te maken met het feit dat energiebedrijven momenteel de verkeerde incentive hebben. Wie meer warmte, elektriciteit of gas verkoopt, maakt ook meer marge. Dat is eigenlijk heel raar als besparen van energie minstens zo belangrijk is als duurzaam opwekken van energie. Het model gaat daarom veranderen, waardoor je niet voor de hoeveelheden energie betaalt, maar voor het comfort. Dan spreken we met elkaar af dat wij jou een bepaalde binnentemperatuur leveren. Wij managen dan het binnencomfort en daar betaal je een vaste prijs voor. Zo krijgen energiebedrijven, ook Ennatuurlijk, een zetje in de rug om in dat huis van die eindgebruiker bijvoorbeeld ook het isoleren aan te pakken. Dan hoeven wij immers minder energie te leveren”, en scheelt het ook Ennatuurlijk geld.

Als we het toch over financiën hebben, wil Japikse wel kwijt: “Vroeger ging het over plat geld verdienen, maar dat is allang niet meer zo. Als je niet een verantwoorde maatschappelijke business draait, doe je op een gegeven moment niet meer mee. Met pensioenfonds PGGM als grootaandeelhouder hebben we een behoorlijke maatschappelijke doelstelling. Die wordt ook gevoed door onze eigen filosofie dat wij erin geloven dat de energietransitie de enige weg vooruit is om een gezond financieel bedrijf te blijven.”

Hoge gasprijs

Best lastig in een vrije markt, waar de energieprijzen op hol kunnen slaan. Japikse: “Als mijn voorspellingen uitkomen, doen die prijzen er straks minder toe. Er zit nu echter een enorme disbalans in de markt. De huidige hoge gasprijs zal, denk ik, geen incident zijn. De markt wordt volatieler, beweeglijker, dus we zullen hier vaker mee geconfronteerd worden. Ik ben altijd voorstander geweest van het betalen van de echte prijs voor producten, dus inclusief het herstel van de schade die producten veroorzaken. Dan zou de gasprijs nog hoger worden dan die nu is. Duurzaam opgewekte energie wordt zo steeds aantrekkelijk en dat wil je toch graag.”

“Ik zie veel commotie rond de gasprijs en ik begrijp dat we mensen niet aan hun lot moeten overlaten. Dat in ogenschouw nemend kan ik met de compensatie nog wel uit de voeten. Maar laten we niet vergeten dat de overheid grootverdiener is met deze hoge prijzen. De BTW-inkomsten schieten namelijk omhoog. Dat geld, en het geld dat door de hoge gasprijs overblijft in de SDE-pot, moet onmiddellijk uitgegeven worden om duurzame oplossingen verder aan te jagen. Hoe sneller we op de duurzame energie overgaan, hoe sneller we af zijn van de volatiele gasprijzen. En het is nog heel goed voor de CO₂-uitstoot ook.”  

Leveringszekerheid

Is er voor die consument in 2050, bij een palet van lokale oplossingen, vrije keuze en leveringszekerheid? “In de huidige markt heb je wat betreft warmtenetten geen keuze. Het heeft iets monopolistisch, maar tegelijkertijd worden de belangen van de burgers zeer goed beschermd. En dat juich ik ook toe. Hoe dat in 2050 is, valt moeilijk te zeggen. Naar schatting zal 20 tot 25% van de huishoudens dan gebruikmaken van warmtenetten. Dat zijn in Nederland zo’n 2 miljoen huishoudens tegen 450.000 nu. Er is dus nog een lange weg te gaan.”

“Het ontwikkelen van dit soort netten is best wel een kunstje. Niet alleen van de netten zelf, maar ook van de duurzame bronnen. Het is vrijwel onmogelijk een bron zonder net te ontwikkelen en een net zonder bron. Er wordt verondersteld dat alles in de ontwikkelfase in één hand zal zitten. Te zijner tijd kunnen echter ook andere aanbieders op dat net terechtkomen, maar of dat in de praktijk gaat gebeuren, weet ik niet. Ik ben er helemaal niet tegen. Het zal met de volwassenheid van het systeem te maken hebben. De liberalisering van het gas is ook pas gekomen toen het systeem helemaal uitontwikkeld was.”

“Die leveringszekerheid is ook een van de redenen dat ik voor de komende jaren voorstander ben van het in één hand houden van zowel bron als net. Je moet te allen tijde zien te voorkomen dat mensen niet weten wie ze moeten bellen bij storingen. Besef ook dat we in Nederland best wel verwend zijn. In Frankrijk, waar ik heb gewoond, zat je na elke onweersbui in het donker. Niemand daar vond dat gek, maar probeer dat eens in Nederland. Wij zijn hier heel goed in en dat willen we graag zo houden. Zeker in een transitieperiode moet je heel goed weten wie je moet aanspreken als het niet werkt.”

Koude

Naast warmte gaat ook koude een rol spelen in het geheel, beaamt Japikse. “De vraag naar koude zal steeds groter worden en dan kom je weer terecht bij het ‘comfort concept’: je levert geen warmte of koude, maar een bepaalde binnentemperatuur. Of het nu buiten 40 graden Celsius is of -20. Als wij uiteindelijk ook koude leveren, wordt het energiesysteem stabieler en beter in balans gebracht. Dat doen ze in Frankrijk wel goed: bij elke ijsbaan ligt een zwembad in de buurt en die twee wisselen energie uit.”

“Met dat soort integrale oplossingen ga je veel beter nadenken over wat je kunt doen met restproducten. Ook de productie van groene waterstof is veel interessanter als je dat in de buurt van een warmtenet doet. Door die koppeling wordt de opwek een stuk efficiënter. Je moet dus veel beter gaan nadenken over hoe je dingen bouwt, waar je ze neerzet en waarvoor je het gebruikt. Dat is veel efficiënter en duurzamer dan dat iedereen airco’s gaat kopen. Die apparaten voeren warme lucht af naar buiten, die daar vervolgens niets doet dan de omgeving verder opwarmen. Dat is net zoiets als sneeuwkanonnen langs een skipiste. Die zorgen er versneld voor dat er steeds minder echte sneeuw gaat vallen.”

Het lokaal uitwisselen van energie gaan we steeds meer zien, volgens Japikse. Ennatuurlijk verwacht tegen 2040 aan al zijn klanten CO₂-neutrale energie te kunnen leveren door steeds meer lokale (rest)bronnen op de warmtenetten aan te sluiten. “De regie over warmte komt zo steeds meer lokaal te liggen, waardoor burgers zelf meer controle, grip en sturing gaan krijgen.”

Een omvangrijk proces waarin dus ook burgers een voorname rol gaan spelen. Hoe denkt Japikse dat te bereiken? “Bewoners en eindgebruikers hebben meestal geen idee van wat ze moeten doen om hiermee te beginnen. Het verhaal is veel te moeilijk en veel te groot. Gedeeld eigenaarschap is hiervoor een mooie route en wij willen dat graag ondersteunen. Met onze Buurt Bouwdoos Warmtetransitie proberen we daar al een eerste stap in te maken. Als je de mensen er niet bij weet te betrekken, hen te boeien en het relevant voor ze te maken, kun je het vergeten. Ik kan ook met woningbouwcorporaties deals gaan maken, maar dat betreft slechts 20% van de woningen in Nederland. Daarom is het niet de vraag óf we de burger erbij moeten betrekken, maar hoe?”

Ontdek meer over de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie in deze video:

Tekst: Ysbrand Visser
Foto boven (Shutterstock): In Utrecht is al gewerkt met de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie.