Energietransitie is samenwerken. Het webinar ‘Esri Energie Workshop: Handvatten voor Aardgasvrije Wijken en Regionale EnergieStrategieën’ toonde op tal van manieren hoe je de energietransitie kunt versnellen met behulp van geografische data en slimme bijbehorende tools. Location intelligence neemt duidelijk een hoge vlucht.

Rechts Maarten Welmers (Esri)

Het was lastig kiezen uit de zes interessante workshops tijden het webinar van Esri (half mei). En dat na verdiepende inleidingen van planoloog Theo Overduin (RES) en Esri’s eigen Bas Bijtelaar.
Het Rijk wil de duurzame opwekking van elektriciteit een beslissende impuls geven via dertig regio’s en een doelstelling van 35 TerraWatt. Namens het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie betoogde Overduin dat de vele beschikbare geografische data en tools erg goed helpen bij de ruimtelijke inpassing van die maatregelen (zon- en windenergie). Bovendien kan daarbij ook de kwaliteit van onze leefomgeving goed worden geborgd.

Theo Overduin over de RES

Overduin schetste een positief beeld van de eerste 21 ingediende RES-concepten, want de voorziene 35 TW lijken nu al ruimschoots gehaald. Het bij elkaar brengen van alle beschikbare data bleek mee te vallen en levert mooie kaarten op die online een open speelveld vormen. Vooral netbeheerders hebben in korte tijd belangrijke scenario’s opgesteld en gedeeld, aldus Overduin. Met verbeterprogramma’s (uit het rapport VIVET) kunnen nu lacunes worden opgevuld. De inpassing van de Omgevingswet zal nog wel veel inzet vergen, met eenduidig taalgebruik als een van de uitdagingen, besloot Overduin.

Opgave in kaart

Namens gastheer Esri presenteerde Bas Bijtelaar de ervaringen met het werken aan de RES. Het slim samenbrengen van geografische data is volgens hem essentieel voor een succesvolle RES (inclusief Transitievisie Warmte). Sterker, Bijtelaar noemde die data en het gebruik van GIS onmisbaar voor de samenwerking. Door het zo verkregen inzicht in ruimtelijke verbanden kun je prachtig zien waar er nog ruimte is voor bijvoorbeeld windturbines, en kunnen burgers en bestuurders optimaal het besluitvormingsproces doorlopen. Zelfs keuzes van bewoners kunnen dankzij GIS in beeld komen.

Dat GIS uitstekend geschikt is voor samenwerking, komt door de vele toepassingsmogelijkheden. Zoals het bij elkaar brengen van data, het ontdekken van inzichten en meekoppelkansen, het ontwikkelen en afwegen van scenario’s en uiteindelijk het maken van plannen. Bovendien is GIS daarna ook inzetbaar om de besluitvorming en de uitvoering te ondersteunen.

Bas Bijtelaar (rechts): "Het slim samenbrengen van geografische data is essentieel voor een succesvolle RES"

Het ArcGIS-platform vormt de ideale omgeving voor samenwerking, vervolgde Bijtelaar, en zeker door toepassing van de ‘Opgave in kaart-methodiek’. Deze methodiek helpt om bij complexe programma’s, zoals aardgasvrije wijken, een goede informatiestructuur op te zetten voor samenwerkende partijen. Dit kan door vooraf na te denken over wanneer je welke stakeholders erbij betrekt en welke inzichten zij nodig hebben. Daarbij wordt langdurig en programma-overstijgend samengewerkt met alle stakeholders en worden veel meekoppelkansen sneller inzichtelijk gemaakt. Met apps, dashboards en storymaps gebaseerd op geodata is een veelheid aan platforms beschikbaar. Die zijn van belang in allerlei processen en de daarbij te nemen stappen.

De ArcGIS Hub brengt de vele data samen, aldus Bijtelaar, wat een optimale samenwerking tussen tal van specialisten mogelijk maakt, inclusief analyses en monitoring. In de video van het webinar kun je de werking in een demo fraai zien.

Rekenkracht

In de daaropvolgende zes workshops was expliciet te zien wat er allemaal mogelijk is dankzij slimme toepassingen van GIS en Esri. Diverse partijen lieten aan de hand van een aantal thema’s en aspecten zien hoe je ArcGIS succesvol kunt benutten om tot aardgasvrije wijken te komen. Zo gebruikt Tygron veel reken- en visuele kracht om ingewikkelde vraagstukken helder te presenteren. Belangrijke beleidskeuzes komen snel helder in beeld, zo toonde oprichter en eigenaar Florian Witsenburg in een demo. Niet alleen ter ondersteuning van de energietransitie, maar ook voor bijvoorbeeld gebiedsontwikkeling.

Tygron toont veel reken- en visuele kracht in een live demo

De grote hoeveelheden data worden omgezet in schitterende visualisaties en scenario’s, waarna Witsenburg liet zien hoe je heel eenvoudig met hun software projecten kunt aanmaken. De vele variabelen dartelden over het scherm, zelfs tot en met wet- en regelgeving, waarmee de problematiek snel en goed bespreekbaar wordt gemaakt. Met het Tygron Energy Dashboard tonen verschillende datalagen snel begrenzingen en beperkingen van keuzes in de energietransitie. Tot en met de mogelijke geluidsoverlast van windmolens.

Data als nieuwe brandstof

Geografische data zijn de ‘nieuwe brandstof’ voor de samenleving, aldus Rick Sieling van RoyalHaskoning DHV. Het bedrijf kan in een week de technische onderbouwing leveren voor de gemeentelijk beleidsopgave ten aanzien van de energietransitie. Daarvoor worden interactieve sprintsessies ingezet, alsmede intelligente dashboards met veel resultaten. Daarna volgt de interpretatie, waarbij ook de actuele, lokale kennis van opdrachtgevers moet worden meegenomen.

Dankzij een slimme datastofzuiger voeden tal van (openbare) databronnen deze ‘datajungle’, vervolgde Sieling. Daarbij wordt op de achtergrond de betrouwbaarheid van de gegevens steeds verder opgevoerd. Ook de volgorde van wijken die verduurzaamd moeten worden, samen met meekoppelkansen, worden in de modellen van RoyalHaskoning DHV meegewogen, maar zijn ook te veranderen. ‘Spelen’ noemde Sieling dat, vergelijkbaar met het serious gamen van Antea Group. Het is inderdaad heel mooi, interactief speelgoed, met een onvoorstelbare kracht en waarde.

Gaming

De complexe materie laagdrempelig en toegankelijk maken, dat is waarmee serious gaming volgens Dieuwke Martens-Bakker en Roy Hendriks (Antea Group) kan helpen. Niet alleen voor burgers, maar ook voor raadsleden, die je vanaf het begin bij het besluitvormingsproces moet betrekken. De funfactor stimuleert de betrokken partijen bezig te gaan met de problematiek en er een mening over te vormen.

In een demo werd getoond hoe die partijen zelf zaken kunnen meten en aan knoppen kunnen schuiven, om zo te zien wat de effecten zijn van energiebesparende maatregelen. De uitwerking wordt meteen zichtbaar in grafieken, en wordt dus ook voelbaar. Er is nu een basistool beschikbaar voor gemeenten en RES-regio’s, waar eventueel nog veel kaartlagen aan kunnen worden toegevoegd. Zo worden bijvoorbeeld ook meteen de effecten op Natura 2000-gebieden of de veiligheid van bedrijventerreinen duidelijk.

Participatie

Ook Gerjan Wubs (Tauw) toonde hoe je de burgerparticipatie digitaal kunt ondersteunen en bewoners bij het hele proces kunt betrekken. Zoals al gebeurt in de Haagse wijk Benoordenhout. Hier worden bewoners (AVG-proof) geholpen om hun huizen aardgasvrij te maken. Spelend met tal van essentiële data en factoren kunnen zij zelf warmtescenario’s uitrekenen. Dat laatste kan ook gedaan worden door superusers, waarbij zelfs de businesscase voor een buurt beter in beeld komt.
Verder ontwikkelde Tauw interactieve ontwerpsessies, waarbij de ruimtelijke inpasbaarheid van zon- en windenergie snel helder wordt (foto boven). Dat alles wordt ondersteund door een sterke visuele weergave. In coronatijd hebben deze digitale tools, zoals het Tygron NL Geodesign Platform, helemaal belangrijke meerwaarde, aldus Wubs.

Beslissing Ondersteunend Systeem BOS

Samen met MUG Ingenieursbureau (Klaas van den Berg, Stefan Mulder) liet Andries Metz (Ekwadraat) zien hoe de digitale tools kunnen worden ondersteund met het Beslissing Ondersteunend Systeem (BOS). En dat om haalbare én betaalbare plannen in kaart te brengen. Die haalbaarheid wordt systematisch getoetst aan de hand van vijf stappen, zoals het opstellen van varianten, een businesscase en een advies

Fraaie live demo van MUG en Kwadraat toont de contouren voor een specifieke oplossing in het landschap

Met BOS, ArcGIS online en data die is verwerkt met slimme tooling kan wordt gezocht naar plekken waar - op allerlei schaalniveaus - nog ruimte is voor diverse maatregelen. Die verdieping levert besparingspotentieel op, toont opwekcombinaties en ook de impact op de infrastructuur. Hierbij kun je ook nog schuiven met de beschikbare netcapaciteit, zie je waar Liander onderstations heeft en kan ook Natura 2000 een rol spelen. Met hoge snelheid rolden de heldere voorbeelden tijdens de demo over het scherm. Inmiddels wordt er alweer gewerkt aan volgende, extra verrijkte versies. Ook de ESDL, de nieuwe standaardtaal in het energielandschap, krijgt daarbij een rol, evenals machine learning.

Communicatie

In de laatste presentatie gingen Tabitha Mann (Over Morgen) en Joyce Lopulalan (4Orange0) in op het optimaliseren van participatie en communicatie in de energietransitie. Samen bedachten zij een doelgroepbenadering, waarbij op basis van sociaal-demografische data analyses worden gedaan en voorspellingen gemaakt. Dat kan vrijwel tot op huishoudniveau, op basis van het type woning, de wijk en ook lifestyle kenmerken.

Uiteindelijk worden communicatieprofielen gecombineerd met duurzaamheidsprofielen (foto boven) en leveren deze twee een sterke samenhang van variabelen, waarmee je de mensen kunt benaderen. Deze combinatie toont handelingsperspectieven, zodat ambtelijke organisaties gerichte acties kunnen ontwikkelen. De beschikbare kwantitatieve data worden bovendien verrijkt met lokale kwalitatieve data.

Zo kun je uiteindelijk op een gepaste manier actie ondernemen, met bijvoorbeeld een activiteitenkalender, een nieuwsbrief, het betrekken van jongeren of een goed gesprek aan tafel. Jawel, naast alle slimme digitale tools kan ook dat laatste nodig zijn om de energietransitie met zijn allen te doen slagen.

E-book

De diverse workshops lieten een tipje van de sluier zien van wat allemaal mogelijk is door geografische data op innovatieve manieren in kaart te brengen. Deze slimme digitale tools kunnen effectieve handvatten geven om het verschil te maken bij de ontwikkeling en uitvoering van projecten voor de energietransitie.
Benieuwd naar deze tools? Bekijk dan hier alle opnames. Mocht je op zoek zijn naar meer manieren om samen slim om te gaan met de klimaatvraagstukken, dan is ook zeker dit ebook met aanvullende informatie aan te raden.

Tekst: Ysbrand Visser (Duurzaam Gebouwd / Acquire Publishing)