De Biobased Day bij Heembouw in Berkel en Rodenrijs inspireerde en zette aan om de handen uit de mouwen te steken. Ketenpartners wisselden gedachten uit over de kansen van biobased bouwen en werkten samen om struikelblokken weg te nemen. Duurzaam Gebouwd was erbij en brengt verslag uit van de belangrijkste inzichten.

Om de klimaatdoelen van Parijs te halen, moet Nederland in 2030 wel 55 procent minder broeikasgassen uitstoten. Hier heeft de bouw- en vastgoedsector een belangrijke rol in: meer dan 10 procent van de totale uitstoot van Nederland wordt veroorzaakt door de productie van bouwmaterialen. Om een positieve beweging en versnelling in te zetten, kwamen kansen van biobaed bouwen daarom onder de aandacht tijdens de Biobased Day op 17 september. Een kennisevent, vol informatie en inspiratie over dit onderwerp.  

Voordat het plenaire gedeelte van start ging, was er tijd om te snuffelen in een biobased markt. Hier lieten innovators zien welke biobased materialen en producten ze nu al leveren en wat ze nog in petto hebben. Zo liet BMN zien hoe je kunt isoleren met houtvezels, vlas, hennep en cellulose. Bij Visker kon je terecht voor beplating voor je interieur met bijvoorbeeld het Eco Board. Dat stucwerk ook met leem en kalk prima kan, liet Monks zien. En een houten laadpaal? Die had Timberlab meegebracht.

Niet alleen Heembouw-collega’s bekeken met veel interesse de biobased innovaties op de markt. Ook studenten en vertegenwoordigers van woningcorporaties stroomden binnen en deelden kennis. Deelnemers die Duurzaam Gebouwd sprak op de biobased markt gaven aan vooral de praktische toepassing van biobased materialen interessant te vinden. Ook hoorden we terug dat ze benieuwd waren hoe andere ketenpartners dachten over het grootschalig inzetten van biobased materialen en wat ervoor nodig is om te versnellen. Het belang van ervaringen uitwisselen tussen gelijkgestemden onderstreepte Alijd van Doorn, directeur Duurzaamheid van Heembouw: “Het is van belang dat we zowel intern áls extern kennisdelen over de kansen van biobased bouwen.”

Geen makkelijke weg

Een van de doelen van de Biobased Day was dan ook om koplopers uit de gehele keten bij elkaar te brengen, om te laten zien dat biobased bouwen in de praktijk nú al werkt. Alijd: “Dat zien we vandaag terug in de toepasbare innovaties uit de biobased markt, maar ook delen we onze geleerde lessen.” Ze blikte vooruit: “Over een aantal jaar kijken we terug op deze dag, waarop Heembouw grootschalig startte met het toepassen van biobased bouwen. Het is geen makkelijke weg en we hebben elkaar dan ook hard nodig om dit voor elkaar te krijgen. Daarom stropen we de mouwen op en ontdekken we vandaag springplanken.”

De actie waar Alijd op doelt, nemen we pas als de urgentie van de opgave duidelijk is. Om het belang van biobased bouwen voor het beperken van klimaatverandering te laten zien, startte ze een video van David Attenborough op de World Leaders Summit on Climate Change in Glasgow. David gaf daar een waarschuwing: we stevenen af op een tragedie als we geen actie ondernemen om de CO₂ in de atmosfeer te verminderen en klimaatverandering een halt toe te roepen. Maar volgens hem is het nog niet te laat: als we samenwerken en de goede dingen doen, dan blijven we binnen de anderhalve graad Celsius opwarming. Die positieve beweging vormt ook het uitgangspunt voor Alijd: “Laten wij als probleemoplossers een stap zetten om de wereld beter te maken.”

Hoe de toepassing van biobased bouwen in de praktijk werkt, daarover gaven Rogier Kant en Hugo Stevens van Heembouw Architecten duidelijkheid. Rogier trapte af door de doelstellingen uit het Klimaatakkoord naar voren te brengen: “In 2030 willen we 49 procent CO₂ verlagen en in 2050 95 procent, vergeleken met 1990. Doen we dit, dan blijven we binnen de grenzen om de temperatuur op aarde niet meer dan anderhalve graad Celsius te laten stijgen.” De impact van de bouwsector op de planetaire grenzen kwam naar voren in een onderzoek van onder andere Copper8, Nibe en Alba Concepts: het totaal resterende budget vanaf januari 2023 is 47 Mton CO₂. Rogier illustreert de verbinding met biobased bouwen: “Hierdoor slaan we CO₂ op in plaats van het uit te stoten.”

Gezonde én mooie gebouwen

Het terugbrengen van de uitstoot is een belangrijk voordeel van het toepassen van biobased materialen, maar er zijn er zijn er veel meer. Rogier somt ze op: “Er zijn kansen voor hergebruik van materialen en de grondstoffen die je inzet, zijn hergroeibaar. Daardoor put je de planeet niet uit. Verder zijn er kansen om prefab en gezond te bouwen. Daarnaast kun je met biobased materialen op esthetisch vlak een bijdrage leveren, want je kunt er mooie gebouwen mee maken. Dat is belangrijk, want wij willen plekken creëren waar mensen willen zijn.”

Dat Heembouw al een tijd aan de slag is met biobased bouwen, illustreerde Hugo. Volgens hem kwam er sinds de uitzending van VPRO Tegenlicht in 2019 een kentering, waarna houtbouw werd omarmd en de toepassing van materialen als vlas, hennep en stro. “Een van de uitdagingen was dat we daarvoor destijds op zoek moesten naar leveranciers en onderleveranciers.” Een van de resultaten was de houten Slimm-woning, met in het interieur onder andere lampen gemaakt van mycelium en meubels van gerecyclede PET-flessen. En een van de twee woningen bij het hoofdkantoor van Heembouw is opgebouwd met CLT-hout.

Natuurinclusief vastgoed 

Een ander voorbeeld is het nieuwe kantoor van Hilti, met een natuurinclusief en biobased ontwerp. Natuurlijke materialen als hout worden in zowel de gevel als een deel van de constructie gebruikt. Hugo: “We dragen hier bij aan de lokale biodiversiteit, met onder andere aandacht voor de bescherming van bijvoorbeeld vleermuizen. Hij ziet een versnelling in het bouwen met hout, maar dan wel met een kanttekening: “We zijn ook kritischer op hoe het dan wordt toegepast, bijvoorbeeld in zowel CLT wanden als vloeren.”

Rogier Kant en Hugo Stevens inspireren over houtbouw: CO₂ opslaan in plaats van uitstoten

Andere projecten die in het straatje natuurinclusief en biobased passen, zijn Studio Anneloes en het distributiecentrum Virgo. Bij Studio Anneloes werd het composiet materiaal toegepast, bij Virgo zien we een dakconstructie van houten spanten met in totaal 260 kubieke meter hout. Rogier liet vervolgens zien dat ook vastgoedtyperingen als supermarkten óók biobased worden: “Het hart van een supermarktpand in Woerden maken we grotendeels van hout. Hier werken we met grote overspanningen.” Voor iedere uitdaging die er is, geven biobased innovaties een oplossing, volgens Rogier: “Daarnaast zijn er kansen voor boeren om op hun erf gewassen te verbouwen die, na verwerking, ingezet worden als bouwmaterialen. Op die manier pakken we meerdere maatschappelijke opgaven beet.

Uit de zaal hoorden we deelnemers de nadruk leggen op de uitdagingen rondom biobased isolatie. En dan in het bijzonder de garanties: die zijn noodzakelijk bij opschaling. Ook werd het belang naar voren gebracht van vroegtijdig, in de ontwerpfase, met de complete keten om te tafel te gaan. Op die manier worden kansen uitgelicht voor de meeste toegevoegde waarde, onder andere op het vlak van circulariteit, natuurinclusiviteit en biodiversiteit. Ook kwam naar voren dat innovaties rondom biobased materialen essentieel blijven om uitdagingen in te vullen.

Cirkel rondmaken

Daar lag de verbinding met Beyond Wood, dat het biobased bouwmateriaal Reduco presenteerde. Een natuurlijk product, platen gemaakt van snoeihout, zonder toegepaste lijm of chemicaliën. Wilfried Martens van Beyond Wood wist er alles over te vertellen: “Het is een vochtongevoelig en dampopen systeem, uv-bestendig en verwerkbaar als hout met bestaande gereedschappen. Ons gedachtegoed is dat we de cirkel rondmaken. De platen van snoeihout kunnen, als we ze losmaken, als voedingsbodem dienen voor groenten. En zoals Rogier hiervoor al vertelde zorgen we met een houtvezelplaat voor CO₂-opslag in plaats van uitstoot.”

Wilfried Martens: "Bij Heembouw zien we gedeelde waardes voor versnelling rondom biobased bouwen."

Maar...the proof is in the pudding. Daarom zoekt Beyond Wood naar pilotprojecten. Wilfried: “We zoeken naar projecten die onze platen van 800 bij 400 millimeter kunnen gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan de toepassing in gevels van bergingen. Uiteindelijk willen we zowel de maatvoering als de capaciteit opvoeren, zodat we in 2027 naar 200 woningen gaan.” Wilfried voegde toe dat hij ervan overtuigd is dat we de transities naar een gezonde en duurzame bouw- en vastgoedsector voor elkaar krijgen: “Dat uit zich vandaag bijvoorbeeld, doordat we bij Heembouw gedeelde waardes voor versnelling rondom biobased bouwen zien.”

Koplopers broodnodig

Het was aan transitiemaker en Gideon Norbert Schotte om tijdens de lunch nog eenmaal het belang van biobased bouwen onder de aandacht te brengen en motivatie mee te geven om aan de slag te gaan. “De koplopers gaan het doen en het peloton volgt. Dat is broodnodig, want we overschreden al zes planetaire grenzen. Klimaatwetenschappers maken zich zorgen en met recht.”

Norbert Schotte: "De bouw- en landbouwsector kunnen elkaar versterken, naar een regeneratieve maatschappij." 

Hij refereerde onder andere aan mensen die zich tomeloos inzetten om een positieve verandering teweeg te brengen, zoals Roger Cox, klimaatadvocaat. Roger spande een Klimaatzaak aan samen met de duurzaamheidsorganisatie Urgenda. Voor zijn inspanningen won hij in 2016 de ABN AMRO Duurzame 50 award. Om de drie grote transities: energie, materialen en sociaal te versnellen, pleitte Norbert voor gezamenlijke inspiratiebronnen: “Zo kunnen de bouw- en de landbouwsector elkaar versterken, naar een regeneratieve maatschappij.” Samenwerken en vandaag nog de handschoen oppakken sloot als uitgangspunt goed aan op de uitgangspunten van de Biobased Day.

Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: Heembouw