Op 1 juli 2024 worden wijzigingen op de NTA 8800-2024  – Gebouwenergieprestatie (EPG) -Bepalingsmethode van kracht. Om te duiden wat de wijzigingen in de praktijk betekenen én inzicht te bieden in mogelijke oplossingsrichtingen, organiseerde DUCO op woensdag 12 juni een seminar over ventilatieve koeling en zonwering. Het seminar vond plaats in het Safari Meeting Centre van Burgers Zoo Arnhem en Duurzaam Gebouwd was erbij.

De vraag naar passende maatregelen tegen oververhitting van (nieuwbouw)woningen groeit. Door de klimaatverandering, maar ook door de noodzaak om te voldoen aan de TOjuli-eis. André Kruithof, specialist energie en duurzaamheid en rapporteur NTA 8800 bij Nieman Raadgevende Ingenieurs, gaf op het seminar toelichting op de aanpassingen in wet- en regelgeving en de impact op de TOjuli. Michel Mengerink van DUCO, Europese speler op het vlak van natuurlijke ventilatie- en zonweringsystemen, gaf inzicht in oplossingen en concepten die oververhitting bestrijden. Tot slot bespraken Marco van Damme (DUCO), architect Angela Holterman (Hollands Zicht & Tala) en duurzame bouwer Marcel van den Noort van Bouw Novum tijdens een rondetafelgesprek hun ervaringen met TOjuli-maatregelen in de praktijk.

Actieve koeling niet meer voldoende

Het voorkomen van oververhitting van gebouwen kan met passieve of actieve koeling, of een combinatie daarvan. Denk aan het beperken van zontoetreding door de oriëntatie van een gebouw, gevelopeningen, zonwering, zonwerende beglazing, ventilatieve koeling (zomernacht ventilatie), of toch die actieve koeling. “Allemaal knoppen waar je aan kunt draaien om de TOjuli naar beneden te krijgen”, aldus André, die nauw is betrokken bij de ontwikkeling van de bepalingsmethode van de energieprestatie (EP) indicatoren. Hij legt uit: “Alle nieuwbouw moet voldoen aan de BENG-normen uit de NTA 8800 én aan de eisen van TOjuli. Met de invoering van de TOjuli ontstond er een enorme stijging in actieve koeling, want daarmee voldeed je automatisch aan de TOjuli. Zonder dat er gekeken werd of dat die koeling daadwerkelijk voldoende was. Dat inzicht is langzamerhand gekomen en dus zijn er extra voorwaarden toegevoegd. Vanaf 1 juli is de toepassing van actieve koeling niet meer zondermeer voldoende om te voldoen aan de TOjuli.”

Bijschaving van de regels

In de wijziging per 1 juli 2024 is een aanpassing in de EP-berekeningen opgenomen. Bij basisopnamen voor het EP-label moet nu ook zonwering worden ingevoerd en niet meer alleen bij actieve koeling. Ook de voorwaarden voor de bediening van de zonwering worden aangepast. ‘Van binnenuit bedienbaar’ is niet meer vereist, handbediening of intelligente sturing telt nu ook mee. Aanpassingen die positieve invloed hebben op de TOjuli-waarde.

Ook op de ventilatieve koeling zijn aanpassingen doorgevoerd. André: “Zo zijn de regels voor zomernachtventilatie bijgeschaafd naar aanleiding van praktijkervaringen en nieuwe inzichten over bijvoorbeeld de netto doorlaat. Het gebruik van de voorzieningen bleek in de praktijk niet overeen te komen met aannames uit 2019/2020 en de dwarsventilatie van gevel en dak was niet correct meegenomen in de berekening.”

Mogelijkheden om de TOjuli-score te verlagen

Er zijn tal van passieve maatregelen die helpen bij een comfortabel binnenklimaat, vertelt Michel Mengrink, technisch commercieel adviseur van DUCO. “Goede zonwering zorgt voor een daling van de koelbehoefte van 60-63 procent. Denk ook aan mechanische ventilatie, of ventilatie met een dag- en nachtzone. Bij automatische passieve koelregeling wordt de ventilatie opgevoerd aan de hand van de binnen- en buitentemperatuur. Zo ontstaat een gezonde luchtkwaliteit en thermisch comfort in zomer en winter. Ventilatieve koeling haalt de warme uit de woning door de woning te ‘doorspoelen’ met koelere lucht. Hiervoor worden op de begane grond en in het dak voorzieningen geplaatst, bijvoorbeeld een ventilatieluik en dakraam. Belangrijk hierbij is thermische trek; zowel boven als beneden moet er wat open zijn, én je moet het consequent toepassen.”

Effect ventilatieve koeling

Volgens berekeningen van Nieman Raadgevende Ingenieurs blijkt ventilatieve koeling een zeer succesvol instrument te zijn om de scores van zowel de EP1, als de EP2 en de TOjuli te verbeteren. Belangrijke kanttekening is dat menselijk gedrag veel verschil kan uitmaken in de scores. Een variabele die wordt voorkomen door te kiezen voor een automatisch systeem. Marcel van den Noort van Bouw Novum ontwerpt en bouwt woningen van biobased materialen onder de naam Sheltr. Ventilatieve koeling en zonwering draagt echt bij aan een comfortabele binnen-omgeving, vindt hij. “Niet alleen voor het vinkje, maar ook voor de bewoner. Automatische sturing is daarbij essentieel. Bij handmatige sturing gaat iedereen anders om met de koeling. Door dit automatisch te regelen haal je een maximaal resultaat, dat zich terugbetaalt door het effectievere gebruik. Daarom is het ook belangrijk om prestaties inzichtelijk te maken. Meten is weten en daarmee kun je prestaties borgen.”

André Kruithof: "Vanaf 1 juli is de toepassing van actieve koeling niet meer zondermeer voldoende om te voldoen aan de TOjuli."

Alle mogelijkheden kennen

Angela Holterman, architect en founder van Hollands Zicht, is betrokken bij Tala; ontwerper en bouwer van modulaire woningen van biobased materialen. Ze vertelt: “Installaties worden steeds belangrijker om het binnenklimaat comfortabel te houden. Wij willen zo min mogelijk installaties gebruiken en het vooral passief oplossen in de bouwkundige schil. Je moet daarvoor goed weten wat de mogelijkheden zijn en alle onderdelen vanaf het begin meenemen, zodat je een integrale oplossing creëert. Het bouwen met biobased materialen sluit aan bij de actuele vraag rondom energie en materiaal. Wij doen ons best om daar het maximale uit te halen. Toch zie je dat nog niet helemaal terug in de berekeningen. Nog niet alle materialen staan bijvoorbeeld in de MPG-normen. Daardoor komt er soms een hogere energievraag uit een berekening dan vooraf ingeschat.”

Samenwerken in de keten

Marcel herkent de uitdaging. “Wij zien nog regelmatig beperkte kennis bij toetsers. Inspecteurs stellen soms andere materialen voor omdat ze het anders niet kunnen berekenen. Het is belangrijk om op tijd alle partijen te betrekken. Wij beginnen met het maken van 3D-modellen met daarin alle componenten. Samen met adviseur en installateur gaan we dan alles testen en meten. Zo wordt het eindresultaat exact zoals je bedacht hebt.” Ook hier is Angela het mee eens. “Je moet samenwerken in de breedste zin; met adviseurs, aannemers en leveranciers. Een goed proces is de basis van het succes.”

Meer lezen? Lees hier het artikel TOjuli: wijziging spelregels risico op oververhitting. Bekijk ook onderstaande aftermovie.

Tekst: Lonneke de Kroon, Beeld: DUCO