Duurzaamheid krijgt bij de Universiteit Utrecht een centrale plek in de kerntaken en in de bedrijfsvoering. Wij spraken met Laurens de Lange en Alex Ziegler, adviseurs duurzaamheid en bouwkunde bij Vastgoed & Campus van de Universiteit Utrecht, over de ambities, de haalbaarheid en gedragsverandering.

Beeld bovenaan: Robert Oosterbroek

De basis voor de verduurzaming ligt in het Strategisch Plan 2016-2020. Het doel: een inspirerend voorbeeld zijn voor een duurzame samenleving. “We zijn een maatschappelijke organisatie die de verantwoordelijkheid draagt voor verduurzaming, dus dat moeten we ook uitdragen”, aldus De Lange. “Het kan niet zo zijn dat we lesgeven in klimaatverandering, maar dat dit niet strookt met onze bedrijfsvoering. Practice what we teach dus.”

Sturen op waarde

Om hier invulling aan te geven heeft de directie Vastgoed & Campus het ambitiedocument Toekomstbestendige Gebouwen opgesteld. De focus van dit document ligt op het realiseren van vastgoed met een toekomstbestendige kwaliteit voor zowel people, planet als profit. Hierbij gaat het niet alleen om het behoud van financiële waarde, maar ook het behouden en creëren van ecologische en sociale waarden.

Dit vergt een overgang: van sturen op kosten, naar sturen op waarden. Om dit te concretiseren zijn ambities op functioneel, gezond, energieopwekkend en circulair vastgesteld die aangeven op welke manier er verduurzaamd kan worden. De daaruit voortgekomen thema’s, uitgangspunten en eisen zijn per ambitie gebundeld in een Kritische Prestatie Indicatoren (KPI)-Matrix. Ziegler: “Elke ambitie heeft daardoor een verdiepingsslag. Dit biedt intern helderheid over de mogelijkheden en zo kunnen we het proces richting geven.”

Naast het realiseren van toekomstbestendige gebouwen onderneemt de universiteit nog meer. “De lat ligt hoog”, aldus De Lange. Daar is niets aan gelogen; het Strategisch Duurzaamheidsplan dat door de directies van Vastgoed & Campus en het Facilitair Service Centrum van de Universiteit Utrecht is opgesteld, is een lijvig document. “Het omvat veel verschillende initiatieven, dus die wilden we bundelen en aanvullen om scherp te krijgen op welke facetten we kunnen verduurzamen. Dat stelde ons in staat om dwarsverbanden te leggen tussen verschillende doelstellingen. Klimaatadaptatie komt bijvoorbeeld terug bij waterberging, maar ook bij vastgoed.” Zo konden de verschillende verduurzamingsteams aanknopingspunten bij elkaar vinden en belangen stapelen.

Duurzaamheidseisen

Vanuit de KPI’s worden de ambities vertaald naar concrete duurzaamheidseisen, geven Ziegler en De Lange aan. De Lange: “We stellen ambitieuze eisen, maar we hebben niet de intentie om de markt voor te schrijven hoe het moet gebeuren. We willen de markt uitdagen en ruimte bieden om met oplossingen te komen, zodat we kunnen zien wat realistisch is of wat nog een stap te ver is.” Ziegler: “Ook willen we voorkomen dat we achterop raken en telkens weer moeten updaten. We hebben op voorhand een marktconsultatie gehouden om vast te stellen hoe haalbaar de ambities zijn. Op basis daarvan hebben we de prestatie-eisen vastgelegd.”

Deze aanpak stelt de universiteit in staat om per bouwproject nauwkeurig af te stemmen wat er moet gebeuren om aan de verduurzamingsambities te voldoen. Zo wordt er voor het project BREEAM Campus Aanpak voor twintig bestaande gebouwen op het Utrecht Science Park gebruik gemaakt van de BREEAM-NL In-Use Portfolio-aanpak. Ondertussen wordt ook de WELLsystematiek getoetst om te bepalen wat er van een gezond onderwijsgebouw geëist kan worden. “Elk gebouw op de campus heeft zijn eigen eisen – onderzoekgebouwen vragen bijvoorbeeld veel meer energie dan onderwijsgebouwen – dus het is continu een kwestie van afwegen tussen projectscope, functie en locatie van het gebouw”, aldus Ziegler.

Implementeren in bestaande werkprocessen

“We staan nu aan het begin van een langdurige implementatiefase”, aldus Ziegler. “Het doel is om de ambities die geformuleerd zijn in het ambitiedocument – gezonde, circulaire, energieopwekkende en functionele gebouwen – te realiseren.” Hoewel er nog geen concrete (grote) bouwprojecten zijn gepland, heeft de universiteit de positie ingenomen om maximaal in te zetten op PV-panelen en WKO-systemen.

“Bij de gebouwen in het noordwest-cluster is het mogelijk om onderling energie uit te wisselen door aangesloten te zijn op een WKO-systeem met drie bronnen”, zegt De Lange. “In de toekomst willen we dit ook voor de andere twee clusters op het Utrecht Science Park gaan realiseren. Dat is een belangrijke stap. Het maakt het makkelijk om voor huidige en toekomstige projecten vast te stellen wat er op energetisch niveau sowieso gaat gebeuren, zodat er op dat vlak niet keer op keer een beslissing genomen moet worden.”

Ook op overige vlakken wordt houvast gevonden door uit te gaan van bestaande processen, legt De Lange uit: “Elk bouwproject, van nieuwbouw tot onderhoud, is een kans om te verduurzamen. Door inzicht te krijgen in de duurzaamheidsprestaties per gebouw, wat we in het BREEAM-project doen met een nulmeting, kunnen we ambities opstellen. Als er dan onderhoud verricht moet worden, kunnen we direct de juiste duurzaamheidsambities meenemen.”

Balans

De financiële haalbaarheid van de verduurzamingsplannen is gebaseerd op een gedreven team en onderbouwde argumenten. De Lange: “Onze insteek is dat we voor maximaal gaan, telkens vanuit het motto: van sturen op kosten, naar sturen op waarde. Op die manier voorkom je dat partijen afhaken als de investeringen vooraf hoger uitvallen. We kijken naar de totale investering over de gehele levenscyclus van het gebouw in plaats van alleen de startinvestering, de zogenoemde total cost of ownership (TCO) benadering.” Door aan te tonen dat een grotere investering voor bijvoorbeeld een beter binnenklimaat gegarandeerd langdurige voordelen oplevert, kun je sturen op waarde.

Natuurlijk moet dit wel passen binnen de financiële kaders, geeft De Lange aan. “Het economische aspect wordt nog wel eens losgekoppeld van duurzaamheid. Zo werkt het niet. Het is altijd een balans tussen economische, ecologische en sociale aspecten. Daardoor kun je de juiste argumenten vinden voor de juiste keuzes.” Wat ook zeker helpt, is dat er een betrokken directeur bij aangesloten is: Fiona van ’t Hullenaar. “Zij heeft het lef om te zeggen: ‘Dit is de juiste keuze’. Dat versterkt onze positie.”

Gedragsverandering

Omdat de ambities voor veel en verregaande keuzes gaan zorgen, moeten ze ook intern breed gedragen worden. Dat brengt een geheel nieuwe uitdaging met zich mee. “Gedragsverandering is een belangrijk thema in onze organisatie”, vertelt Ziegler. “We nemen collega’s voortdurend mee in het traject om ze te motiveren en te inspireren voor duurzaamheid. Pas dan is het mogelijk om bestaande werkprocessen duurzaam in te richten.” We creëren bewustwording door onder andere maandelijkse lunchlezingen, waarin verduurzamen van het vastgoed centraal staat. “Daar zijn we nu drie jaar mee bezig. Je ziet dat het mensen enthousiasmeert, dat ze geloven in wat er gaat gebeuren.”

Deze kennisdeling overschrijdt de grenzen van de organisatie. De eindgebruikers van de gebouwen – de studenten dus – zijn immers een ideale groep om mee samen te werken. Ziegler: “Vanuit Green Office Utrecht kunnen studenten met duurzame ideeën meehelpen om de universiteit verder te verduurzamen. Daarnaast begeleiden we masterstudenten die voor ons onderzoeksvragen op het gebied van duurzaamheid onderzoeken en verder uitwerken, als onderdeel van hun studie. Dit zijn hele waardevolle trajecten, voor ons én voor de studenten.”

Ziegler en De Lange geven aan dat ze louter positieve reacties krijgen op hun aanpak. Ziegler: “Er zijn ook studentenpresentaties geweest. Collega’s zien daardoor wat de toegevoegde waarde van zo’n samenwerking is.” De Lange: “We hebben veel bruggen geslagen en academici gevonden die op dezelfde thema’s opereren als wij, zoals het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling. Je zou denken dat dit een no-brainer is, maar zelfs hier is het niet zo makkelijk om elkaar te vinden. Ik stuur het ambitiedocument dan ook te pas en te onpas naar een ieder die met het onderwerp bezig is”, sluit De Lange lachend af.

Eerder schreven we op DuurzaamGebouwd.nl over de samenwerking tussen Duurzaamheidscertificering en Universiteit Utrecht, voor een complete nulmeting om een compleet verduurzamingsplan op te stellen voor de vastgoedportefeuille. Het volledige artikel ‘Practice what we teach’ vind je terug in Duurzaam Gebouwd Magazine 46, dat in de tweede helft van maart verschijnt. Je leest het magazine op het moment van verschijnen gratis en digitaal in onze kennisbank.  

Tekst: Reinoud Schaatsbergen