Aardgasvrije én klimaatneutrale warmte: de opties voor korte en lange termijn
In de huidige energietransitie is de verduurzaming van warmtebronnen een belangrijk aandachtspunt. Welke mogelijkheden zijn er voor warmtebronnen zoals aardwarmte, aquathermie, biomassa en de restwarmte uit afvalverwerking en datacenters?
Vanuit de ambitie van de Nederlandse overheid om de gebouwde omgeving uiterlijk in 2050 aardgasvrij en klimaatneutraal te maken, staan warmtenetten steeds meer in de belangstelling. Van oudsher maken warmtenetten gebruik van warmte uit afvalverwerkingsinstallaties en gascentrales. Maar er zijn inmiddels steeds meer bronnen die duurzame warmte kunnen leveren. Van zonnecollectoren, aardwarmte en waterstof tot aquathermie, biomassa en datacenters.
In de meeste scenario’s voor onze toekomstige warmtevoorziening - van het Nederlandse concept-Klimaatakkoord tot het recente rapport van het klimaatpanel van de Verenigde Naties - speelt biomassa een belangrijke rol om de klimaatdoelstellingen te realiseren. Er worden ook kanttekeningen geplaatst bij de duurzaamheid op de lange termijn. Maar wat zijn de alternatieven op de korte termijn?
Stadsverwarming CO2-vrij
"Nuon/Vattenfall heeft de ambitie dat de stadsverwarming uiterlijk in 2040 volledig CO2-vrij is. Dat vraagt om een brede mix aan verschillende klimaatvriendelijke warmtebronnen", zegt Bart Dehue, programmamanager duurzame warmte bij Nuon, dat in acht regio's in Nederland warmtenetten beheert.
De warmtenetten van Nuon in Amsterdam-Oost, Diemen en Almere verminderen de CO2-uitstoot op dit moment al met 45 procent in vergelijking met gasgestookte cv-ketels. Als onderdeel van de route naar CO2-vrij wordt het warmtenet aangesloten op een nieuwe biomassaketel die wordt gebouwd naast de huidige gascentrale in Diemen. Dehue: "De grootschalige inzet van duurzame bronnen zoals geothermie en waterstof is op korte termijn nog niet mogelijk. Warmte uit datacenters of oppervlaktewater is nog niet geschikt voor alle woningen vanwege de lage temperatuur en draagt op de korte termijn nog onvoldoende bij aan het reduceren van de CO2-uitstoot. Daarom is biomassa nu de best available option."
Cor Leguijt, manager Energie & Brandstoffen bij CE Delft, onderschrijft deze visie. "Op de korte termijn zijn er voor het warmtenet in Diemen geen andere duurzame opties beschikbaar dan biomassa. Geothermie kan een belangrijke bron gaan worden, maar voor het gebied rond Diemen is pas recent een onderzoeksprogramma gestart dat moet uitwijzen of die techniek daar mogelijk is." Ervan uitgaande dat de diepe ondergrond überhaupt geschikt is voor de warmtewinning, duurt het nog zeker zo'n tien jaar voordat er een werkende geothermiebron is gerealiseerd die kan worden aangesloten op het warmtenet.
CO2 verminderen
Ook Kornelis Blok, hoogleraar energiesysteemanalyse aan de TU Delft en directeur bij adviesbureau Navigant (voorheen Ecofys), vindt dat de keuze voor biomassa op dit moment goed verdedigbaar is. “Hoe sneller we CO2 besparen, des te beter het is voor het klimaat. Op de korte termijn is biomassa een goede manier om CO2-emissies te verminderen en opwarming van de aarde te beperken. Biomassa hoort zeker thuis in het rijtje van duurzame energiebronnen. Niet voor niets maakt biomassa deel uit van allerlei duurzame scenario’s, zoals die van de Europese Commissie en het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties.”
Tussenstappen
De biomassacentrale is een tijdelijke tussenstap op weg naar een warmtenet met andere duurzame bronnen, benadrukt Dehue. "De biomassacentrale zal de komende twaalf jaar volop in gebruik zijn. Maar in deze periode worden ook allerlei nieuwe bronnen ontwikkeld en aan het warmtenet gekoppeld. Denk aan geothermie, restwarmte uit datacenters, aquathermie en waterstof." De biomassacentrale gaat steeds meer fungeren als back-up voorziening voor piekmomenten. Bijvoorbeeld als het heel koud is of als de andere installaties in onderhoud of storing zijn. Zodra er voldoende warmte uit andere duurzame bronnen beschikbaar is, zal de biomassaketel weer uit gebruik gaan.
De grootschalige inzet van biomassa binnen de energie- en grondstoftransitie is idealiter een tussenstap en geen eindstation, zegt ook Leguijt. "Biomassa hebben we uiteindelijk vooral nodig voor bijvoorbeeld toepassingen waar alternatieven schaars zijn. Daarom is het goed dat de inzet van pellets voor stadswarmte in Diemen een tussenstap is - en er ook initiatieven worden genomen om de beschikbaarheid van biomassa te vergroten."
Lock-in effect
Leguijt en Blok achten een lock-in effect, waarbij het ontwikkelen van alternatieve bronnen door de komst van de biomassacentrale wordt gehinderd, onwaarschijnlijk. Ze wijzen erop dat serieus werk wordt gemaakt van het ontwikkelen van alternatieven, wat blijkt uit de verschillende pilots - bijvoorbeeld met restwarmte uit datacenters - die in de planning staan. Leguijt: "Daarnaast is biomassa een dure brandstof, wat een sterke prikkel is om op zoek te gaan naar alternatieven. Op termijn zou de bestaande gascentrale bovendien op waterstof kunnen gaan werken." De verwachting van Nuon is dat waterstof vanaf 2030 een haalbare en betaalbare optie wordt. Op korte termijn zijn er onvoldoende aanbieders om structureel waterstof te leveren, en zouden cv-ketels en warmte-installaties in huizen bovendien aangepast moeten worden om geschikt te worden voor waterstoflevering.
Van transport tot verbranding
De biomassaketel in Diemen wordt straks gevoed met houtpellets, die voor het grootste gedeelte uit het buitenland worden geïmporteerd, bijvoorbeeld uit Estland en Letland. Hoe zit het precies met de CO2-uitstoot van het transport van het hout naar Nederland - en de emissies die ontstaan bij verbranding in de centrale?
“Natuurlijk moet je, zoals bij alle bronnen, zorgvuldig zijn. Dat betekent dat de biomassa een duurzame herkomst moet hebben," zegt Blok. In de Diemense biomassaketel worden reststromen uit de houtindustrie verbrand. Denk aan resthout dat niet bruikbaar is voor meubels of binnen de bouwsector en zaagsel uit de industrie. "Het is beter om deze reststromen nuttig te gebruiken dan om er niets mee te doen. Want als hout gaat rotten, komt de opgeslagen CO2 ook vrij. De bossen worden bovendien duurzaam beheerd: er wordt niet meer hout geoogst dan dat erbij komt. Zo wordt ervoor gezorgd dat er niet meer CO2 in de lucht bijkomt dan dat de bomen opnemen."
Het transporteren van houtsnippers levert volgens Blok slechts een geringe bijdrage aan de CO2-uitstoot. Berekeningen wijzen uit dat het transport een tot drie procent van de energie verbruikt die het hout uiteindelijk oplevert.
Opties openhouden
Leguijt concludeert: “Het draait uiteindelijk om de vraag: wil je het klimaatprobleem aanpakken of niet? Als je oplossingen afwijst die nu mogelijk zijn, zoals de biomassaketel, dan creëer je de situatie dat de komende tien jaar nog aardgas wordt verstookt. Als we het klimaatprobleem serieus willen aanpakken dan kunnen we ons simpelweg niet permitteren om opties uit te sluiten."
Auteur: Nadine Huiskes
Zoek verder binnen deze onderwerpen
Gerelateerde artikelen, events & downloads
Bouw nieuw gemeentehuis van start in Krimpenerwaard
‘Het meest circulaire gemeentehuis’ wordt in Krimpenerwaard gebouwd. De gemeente krijgt hiermee één centrale locatie, die voorheen verdeeld ...
Tweedaagse masterclass geeft praktische handvaten ...
De tweedaagse masterclass ‘Verduurzaming & Transities Woningmarkt’ van Universiteit van Amsterdam (UvA) en Duurzaam Gebouwd geeft inzicht in de ...
Succesvolle verduurzamingsvoorbeelden zetten ...
Door de dalende temperaturen merken we maar eens te meer hoe belangrijk het is om goede verwarming toe te passen in onze gebouwen, voor meer comfort. Dat dit ook ...
“Oplossingen voor verduurzamen binnen ...
Netcongestie: is dat een obstakel, of een kans? Dat laatste, als het aan Duurzaam Gebouwd ligt. We zoeken vooral naar oplossingen om de energietransitie nú ...
Bouwpoort: verhelderend perspectief op netcongestie
Netcongestie is een groeiend probleem in Nederland. Hoe zorgen we ervoor dat we in de maatschappelijke behoeften kunnen voorzien, zoals woningbouw en verduurzaming. ...
'Fundamenteel verkeerde keuzes in warmtetransitie'
“Om netcongestie te voorkomen zien netbeheerders het warmtenet als beter alternatief voor de individuele warmtepomp. Warmtepompen zijn echter niet de veroorzakers ...
Mijlpalen van een decennium De Groene Grachten
We ontmoeten Suze Gehem, winnares van de ABN AMRO Duurzame 50 - 2023, op een zonovergoten dag in het kennisinstituut KIT te Amsterdam. Hier, bij de standplaats ...
Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we ...
Ze is al bijna een decennium Duurzaam Gebouwd-expert, deelt kennis tijdens rondetafelgesprekken én is een veelgevraagd spreker voor het podium. Ook laat ...
Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie
Met de klimaatdoelstellingen en forse ambities voor verduurzaming van ons kikkerlandje in het achterhoofd, is kennisdeling onontbeerlijk. Dat houdt niet op bij ...
Leren over gedragsverandering in de energietransitie
De opleiding Basiscertificaat Energietransitie Gebouwde Omgeving (B.E.G.O.) voegde de modules ‘Weerstand wegnemen’ en ‘Gedragsverandering in de ...
De toekomst van schoolverduurzaming in e-zine ...
De onderwerpen CO2-reductie, energiebesparing en de toepassing van secundaire materialen zijn niet alleen prangend in de woningbouw. Integendeel: uit data-analyses ...
GACS: verplichting brengt voordelen met zich ...
Als je een gebouw met verwarmings- of airconditioningsysteem hebt met een nominaal vermogen van 290 kW, heb je wellicht een nieuwe verplichting voorbij zien komen. ...
Reacties
De feiten....ik heb een offerte laten maken voor de isolatie van mijn hoekwoning uit 1978, de kostprijs kwam uit op 68000,- .... en dan praten we niet over een resultaat van een 0 energie woning!! ....De prijs van het opnieuw schilderen na de verbouwing en stofferen van de woning komt er nog bij, en de maatschappelijke energie transitie kosten komen daar ook nog bij, die komen minimaal op 50 miljard per jaar .(totaal geschatte kosten 800 miljard of meer).....Daar zal ik ook mijn deel van moeten betalen en ook als ik minder energie gebruik, deze kosten zullen in de prijzen van diensten en producten en belastingen worden verwerkt , dus de kosten kunnen alleen maar hoger worden ....https://www.climategate.nl/2018/10/... Van het gas af zal lijden tot een ongeveer verzes voudiging van het huidige stroom gebruik. Het huidige net kan een gasvrije energie voorziening niet aan als je nu veel stroom wil leveren of afnemen krijg je nul op het rekest... Een Tesla in Amsterdam zuid kan geen eigen laadstation meer krijgen....Een gasvrije wijk moet bij een temperatuur van lager dan 4 graden langer dan 3 dagen met elektriciteit bij verwarmd worden en dat kan het net niet aan en er zullen generators geplaatst worden. Dus er zullen grote investeringen in het net gedaan moeten worden... Bv Heel Amsterdam zal open moeten om alle stroomkabels te vervangen en ook in de meeste bedrijven en woningen als de verwarming zonder gas zal zijn... Daar komt bij in een koude winter zal er extra veel stroom gebruikt worden en dit zal elders ingekocht worden voor prijzen die niet vast liggen en of er genoeg is zal ook niet zeker zijn... Dat zal resulteren in een dure en onbetrouwbaar energie voorziening.... Mijn ervaring met eigen zonnepanelen zijn: het half jaar met de zomer 80% van de totale stroom opbrengst en als ik het nodig heb in het half jaar met de winter 20% opbrengst. Dus laat u niks wijsmaken in Nederland. In de nacht zijn zonnepanelen niet bruikbaar en zeker als het Salderen eraf gaat zult u van de koude kermis thuis komen. Ook transportkosten en allerlei andere kosten zullen in rekening gebracht worden en u zult als een producent gezien worden... Accu's met de huidige technologie zijn onbetaalbaar en de grondstoffen zijn in handen van een paar partijen en zullen bij groeiende vraag en handels conflicten alleen maar duurder worden. Accu's hebben een levensduur die eindig is, gaan 5 tot 10 jaar mee en voor een beetje auto kost dit 15000 euro en het produceren brengt hoge milieu schade met zich mee ....'Accu elektrische auto een probleem' | Wat U Zegt | Telegraaf.nl Wind en zonne-energie zijn onbetrouwbaar en duur als je 24 uur per dag energie zekerheid wil hebben.. En waar laten we al die panelen en windmolens? ....Energie centrales zullen altijd op stand-by moeten staan voor de Nacht en Windstilte....dit brengt ook kosten met zich mee .!!.. Waterstof is geen energie, maar een energie drager net als een accu en met het produceren van waterstof en het gebruik, dan verlies 2 keer energie, er blijft max 60% over van de energie input. Dat de lucht schoner wordt is een prettige bijkomstigheid, maar u zal betalen voor iets wat ondoorzichtig is en een op groene propaganda gebaseerde wetenschap. C0-2 is goed voor planten, die zullen beter en harder groeien, in de kassen word dit gas toegevoegd om de planten harder te laten groeien en wij kunnen een hoger gehalte prima verdragen.. Wat wij (NL) in 1 jaar aan co-2 produceren, produceert China in 5 dagen. Klimaat is fenomeen wat zich wereldwijd afgespeeld, een investering van 10 miljard in een gemiddeld ontwikkelingsland zal globaal meer bijdragen dan 200 miljard in Nederland.. Dus klimaat, energie, ontwikkelingshulp leverd meer op voor de wereld, maar als wij een schone stoep hebben kunnen we wijzen naar de stoep van de buren. Wij kunnen het klimaat minimaal beïnvloeden, de weerverplaatsing zal gewoon door gaan... Het klimaat is relatief onvoorspelbaar en altijd aan verandering onderhevig, 90% van de tijd in het verleden is het warmer geweest dan nu.....https://www.youtube.com/watch?v=1hm... Nu ben ik niet tegen een energie transitie, maar deze te snelle route zal een economische schade opleveren die de generatie na ons nog zal voelen. Een transitie kan alleen plaats vinden als de juiste technologieën er zijn, ik pleit er al 20 jaar voor om bij nieuwbouw en verbouw een woning te optimaliseren door bv isolatie, dit zijn de juiste momenten om de werkzaamheden uit te voeren.... Er word vaak gewezen op de komst van de stoommachine en opkomst van elektriciteit, deze nieuwe technieken waren een zeer grote verbetering en klaar om uitgevoerd te worden. Dat bijna ieder huishouden van stroom voorzien was duurde ook zo'n 35 jaar.... Voor de energie transitie zijn er op dit moment niet zulke revolutionaire technieken, er kunnen dus niet echt grote stappen gemaakt worden, dus de enige echte zinvolle investering is energie besparen door bijvoorbeeld isoleren...zie boven.... Of we moeten terug grijpen op kernenergie maar hier zal niet zo maar een politieke meerderheid voor zijn... Onze huidige bestuurders maken beslissingen zonder echte kennis en bij de waan van de dag. Heel veel deskundige verklaren dat wind en zonne-energie kan concurreren met fossiele brandstoffen, dit geeft al aan hoe dom ze zijn want energielevering zal stabiel moeten zijn 24 uur per dag. Dan kan je deze energievorm direct afschrijven want in de nacht en zonder wind is er geen stroom, dus die vergelijking gaat mank, je zal de echte kosten die gemaakt moeten worden erbij moeten rekenen voor 24 uur per dag stroom. Daarom zal de transitie met de juiste sturing moeten gaan plaats vinden en sturing is geen Dwang...