Doel van de studiereis naar Hannover van Bouwen met Groen en Glas was om architecten en groenadviseurs bij elkaar te brengen. Een enerverende reis waarbij de deelnemer veel informatie kreeg aangereikt.

De organisatie van de studiereis Bouwen met Groen en Glas had een ambitieus programma voor ogen. Een groep van 24 deelnemers (zie foto 1) bezochten tien projecten in twee dagen. 

Programmanager van Bouwen met Groen en Glas Atto Harsta: “De Duitse projecten geven een goed beeld van de huidige niveau van denken over groen in, aan en op gebouwen. Nederland kan als innovatief architectuur en agroland de lead nemen. Groene gevels zijn er hier nog amper tegen, terwijl daar wel enorme kansen liggen.”

Thyssenkrupp
Het eerste project op het programma is Thyssenkrupp (zie foto 2) in Essen. Dit bleek gelijk een controversiële, maar de uitstraling past goed bij de corporate identity.  Het ‘consistent gebouw ensemble’van Thyssenkrupp ligt op een campus van 28.000 vierkante meter. Het heeft een groen tapijt met bomen en een centraal-structurerende as met waterpartij die een aantal gebouwen omringt. 

De in L-vormen gesitueerde gebouwen rondom het hoofdgebouw konden op sympathie rekenen van een deel van de bezoekers. Net als de computergestuurde roestvrijstalen platen die als zonwering fingeren. Ze zijn draaibaar en kunnen hierdoor inspelen op de weersomstandigheden. Maar over het hoofdgebouw en het complex als geheel waren de deelnemers minder te spreken. 

Architect Ben Hoek: “Het is een beetje te perfect. Er staan geen plantje scheef.” Collega Herman Bessels stemt hier volledig mee in en plaatst een andere kanttekening. “Vooral de afwerking vind ik hier en daar tegenvallen. Dit complex is niet te beschrijven zo duur. Dan mag je van de afwerking toch wel wat meer verwachten?”

Luc van Dam van Limes ziet beperkingen op het groengebied. “Als je nagaat dat dit complex tussen twee steden in ligt dan is het een gemiste kans. Hier had je een prachtige ecologische zone aan kunnen leggen en nu is wat karig met groen omgesprongen.”

Zollverein School
Eveneens in Essen de Zollverein School van het japanse architectenbureau SANAA. De in  vakpers bejubelde fotogenieke kubus krijgt een bliksembezoek van de 24 deelnemers. De, met 134 glazen perforaties doorboorde kubus, zorgt voor verrassende doorzichten. 

Door de betonkernactivering valt de akoestiek in deze ruimte logischerwijs tegen, maar door gebruikmaking van een doek ondervinden bezoekers  tijdens presentaties gene last.  Architect Ingolf Krusemann ziet in dit betonnen gebouw een symbool van de verharding van de samenleving, maar deze mening wordt lang niet door iedereen gedeeld.

Groen en Glas
De lunch tijdens deze eerste dag staat in het teken van groen en glas. Een bezoek staat gepland aan het rotunda cultuurhuis in Herten (zie foto 3). Dit ietwat gedateerde ontwerp van Dieter Schempp stamt uit 1994. Schempp is  een goeroe op het gebied van de ‘green-solar-philosophy’ en minder een ontwerper mag je concluderen.

Het culturele centrum Herten wordt gekenmerkt door de toepassing van groen. De planten zijn niet later toegevoegd, maar in een vroegtijdig stadium meegenomen in het ontwerp van het gebouw. De beplanting dient niet alleen voor decoratie, maar vooral om de luchtkwaliteit te verbeteren. Lienke Clijssen van de HAN bestempelde het gebouw als stoffig. Groenadviseur Luc van Dam pleit voor een goed groencontract met regelmatig onderhoud.

Finanz it
Een project waar veel personen uit de groensector terecht naar uitkijken is Finanz It van Architect Hascher + Jehle Architektur. Dit gebouw (zie foto 4 en 5) is speciaal voor de expo in 2000 neergezet. Het heeft een oppervlakte van 50.000 m² en is bijna vierhonderd meter lang. Het gebouw is qua groen ingericht voor een mediterrane zone en heeft het hele jaar door groene vegetatie. De binnenplaatsen zijn beplant met olijf-, vijgen-en granaatappelbomen.

De verschillende mediterrane tuinen zijn elk anders aangelegd: elk van de vier hallen met tuin legt de nadruk op een van de vier jaargetijden. Het zonwerend glas van het dak zorgt ervoor dat het infrarood en ultraviolet licht eruit wordt gefilterd.

Werkplekken
De medewerkers kunnen kiezen uit drie verschillende werkomgevingen. De open kantoren hebben een een communicatieve zone inclusief vergaderruimte en de bibliotheken. Verder zijn er ‘werk eilanden. Daarnaast enkelvoudige kantoren. De werkplekken zijn flexibel en er geldt een clean-desk-policy.

Vooral de kantorenruimte van de werkeilanden wordt door deelnemers als een gemiste kans gezien. Brenda Kamphuis van BK Architecture Delights.“Het is toch eeuwig zonde dat als je hier werkt je al dat prachtige groen amper te zien krijgt. Het contrast is erg groot met de andere werkplekken. Ik denk dat medewerkers extra vroeg komen om voor de beste werkplekken te gaan.”

Daken
De drie grote glazen daken zijn in samenwerking met experts op het gebied van aerodynamica ontwikkeld. De daken zijn afgesteld op windrichting, snelheid en temperatuur. In de winter wordt de zonne-energie gebruikt. Zo kunnen de kosten van verwarming worden geminimaliseerd. In de zomer kunnen schotten in het daksysteem worden geopend zodat het gebouw behouden blijft tegen oververhitting.

De deelnemers zijn unaniem lovend over het gebruik van groen en glas. Klaas Schoustra van Arsycon Glas en Geveladvies: “De glazen daken zijn prachtig. Het is eenvoudig  in constructie, maar zeer elegant als geheel.”

LBS
De LBS  Zentrale (zie foto 6) ligt naast Finanz it in het Hannover Expo-gebied. Dit gebouw van PSP Architekten Ingenieure herbergt op 12.000 vierkante meter kantoren. Het gebouw heeft 500 werkplekken. De klant zocht expliciet naar een innovatief, toekomstgericht kantoorgebouw in de geest van het Expothema ‘Mens, Natuur en Techniek’.

De groene binnenhoven tussen de gebouwen zijn afgesloten van de buitenwereld en zijn zorgvuldig ontworpen langs verschillende thema’s. De onverwarmde ruimten worden niet kouder dan 10°C in de winter, hierdoor ontstaat een thermische buffer. Alle kantoorruimten hebben zodoende minder verwarming nodig. De gebouwen hebben stalen constructies met geïsoleerde aluminium profielen en houten gevelbekleding.

Wat Atto Harsta, programmaleider van Bouwen Groen en Glas opvalt is dat het gebouw niet is ontworpen met groen in het achterhoofd. Harsta constateert dat het er als element later is toegevoegd. “Dit resulteert in een ander glasgebruik van de atria. Dat is jammer want daardoor is er meer onderhoud nodig. Als je hier op voorhand rekening mee houdt dan kun je flink besparen in het groenonderhoud.”

Voor ‘Kremkau’, het bedrijf dat de planten verzorgt, betekent de zorg voor 1200 vierkante meter groen een bijna permanente aanwezigheid. Om de twee dagen, en indien nodig vaker, is er verzorging en reiniging nodig. “Ondanks de aanwezige automatisering is het noodzakelijk de planten voortdurend te controleren en handmatig extra verzorging te geven”, vertelt Lutz-Peter Kremkau. 

Architecte Agnieszka van de Stadt: “Als je dit gebouw vergelijkt met Finanz It valt hier vooral de menselijke schaal op. Ik denk dat mensen zich prettig voelen in dit gebouw. Je zit met je , weliswaar kleine, werkplek bovenop het groen. Dat ziet er overigens prachtig uit. Ook de houten facade draagt bij aan de intieme sfeer.”

Over de studiereis
De eerste Bouwen met Groen en Glas studiereis naar Hannover is georganiseerd in samenwerking met de BNA, het Productschap Tuinbouw en mediapartner Duurzaam Gebouwd.

Meer informatie: Bouwen met Groen en Glas

Tekst: Gerard Vos