Op de tweede dag van de studiereis van Bouwen met Groen en Glas ligt de nadruk wat meer op glas.

In de vroege ochtend geeft architect Ulf Meyer van Ingenhoven Architekten een wervelende presentatie. Hij spreekt over supergreen en over de werkwijze van het bureau. Onder andere het project voor Lufthansa in Frankfurt komt voorbij in de presentatie.

In een vijandige omgeving een gebouw met een uitstekend binnenmilieu maken vormde hier de uitdaging. De helft van het gebouw bestaat nu uit atria met thematische tuinen. Deze representeren de bestemmingen waarop Lufthansa vliegt. 

HDI Gerling
Ulf Meyer vergezelt de deelnemers vervolgens naar het net opgeleverde project voor de HDI-Gerling verzekeringsmaatschappij (zie foto 2). Dit gebouw biedt ruimte aan zo’n 2.000 medewerkers. 

Het duurzame gebouw-concept combineert een minimaal energieverbruik en het gebruik van bronnen met een hoog comfort. Een kwadratisch atrium dient als centraal element in het gebouw. Het atrium heeft een prominent aanwezig welvend glazen dak. (zie foto 3)

Ingenhoven Architekten en ZWP ontwikkelde een zeer efficiënt HVAC/verlichting concept. Dit resulteert in primaire energie-eisen, verwarming, koeling, ventilatie en verlichting van 100 kWh per m² vloeroppervlakte per jaar. Het concept heeft een ondergrondse seizoensgebonden warmte-opslag systeem. Hiervoor zijn 80 boorgaten, van 99 meter diep, geboord.

Het atrium biedt ruimte aan vier black olives bomen van zeven meter hoog.“Die black olives hebben het nog een beetje te kwaad”, vertelt Rinze Bruinsma van Bruinsma Hydrokultuur. Deze bomen zijn net uit Californië binnengekomen weet rondleidend architect Ulf Meyer te vertellen. Bruinsma: “Je ziet duidelijk dat de bomen nog zijn gestrest van de reis.”

Bruisma weet te vertellen dat Black Olives ongeveer tussen de 5000 en 7000 euro per stuk kosten, los van de vervoerskosten. Bruinsma wijst: “Maar ik twijfel of die ene het gaat overleven.” Een boodschap die architect Ulf Meyer liever niet hoort. Hij voorziet een scenario waarbij een een deel van het atrium uit elkaar gehaald moet worden, mocht een van de bomen het niet redden.

Bas Woldman van Atelier Pro had meer oog voor de trappen in het atrium. Woldman: “Een mooi atrium. De trappen springen het meest in het oog. Wel jammer dat er een halfslachtige poging is gedaan met de zichtlijnen. Door andere materialen te gebruiken hadden ze hier meer uit kunnen halen.”

Rondleider Ulf Meyer van Ingenhoven Architekten deelt de mening met enkele omstanders dat het atrium en de werkplekken niet goed in verhouding zijn. “Dit heeft te maken met de conservatieve, risicomijdende opdrachtgever”, vertelt Meyer. “Aanvankelijk wilde de opdrachtgever alleen een cellenkantoor, maar we vonden het van belang om toch een atrium te creëren waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Hier zijn ze gelukkig akkoord met gegaan.”

Nord-LB
De reis wordt vervolgd naar Nord-LB (zie foto 4)het laatste project in Hannover. Hier zijn gericht dubbele huid-façades toegepast. Het dient als bescherming tegen geluid, maar ook als ventilatie. 

Het gebouw van Behnisch Architekten heeft een oppervlakte van 75.000 vierkante meter. Het gebouw fungeert als een belangrijke verbindende schakel tussen de verschillende aangrenzende wijken van de stad. Door middel van verschillende hoogtes ontstaat een gebouw dat zachtjes integreert in de bestaande structuur van de stad.

De meningen over dit gebouw zijn gemixt. Een deel vindt het gebouw veel te chaotisch. Een ander deel ziet er een stadswijk in terug. Architect Carmen Dirkx: “Het ziet er helemaal niet uit als een kantooromgeving. Het heeft echt het karakter van een stadswijk. Door de binnenplaats heb je het idee dat er ieder moment iemand een wasje op gaat hangen. Erg sfeervol.”

In overeenstemming met de stedenbouwkundige richtlijnen is de omtrek van het gebouw afgestemd op de bestaande straten. De kracht van het gebouw is dat het van de buitenkant op een gewoon traditioneel gebouwblok lijkt, maar binnenin veel meer herbergt. 

Rondleidend architect Mareike Russman: “Het is een prachtig gebouw, maar om te tekenen een nachtmerrie voor iedere architect.”

Akademie Mont Cenis in Herne
Het overheidsgebouw Akademi Mont Cenis (zie foto 5 en 6)heeft een bibliotheek, een sociaal centrum en een gemeenschapsruimte. De focus ligt hier op ecologische duurzaamheid, maar het is ook een weerwoord door het toepassen van ietwat sombere barak-achtige faciliteiten.

De locatie ligt bovenop één van de diepste kolenmijnen van de Ruhr. De voormalige mijnen stoten meer dan een miljoen kubieke meter verdund methaangas per jaar uit. En dat gas wordt gebruikt voor zowel elektriciteit als warmte-eenheden. Het op deze manier benutten van het gas voorkomt het vrijkomen van methaan in de atmosfeer. Het vermindert bovendien de jaarlijkse uitstoot van koolstofdioxide met 12.000 ton.

Het gebouw heeft meer dan 10.00 vierkante meter aan zonnepanelen liggen. Meer dan het gebouw nodig heeft, de rest wordt dan ook teruggeleverd aan het net. De deelnemers zijn eensgezind lovend over dit gebouw. Ook al had de groen-input wel wat beter gekund.

Architect Ben Hoek van Studio Acht: “Het is natuurlijk een schande dat ze zo met het groen omgaan. Je kunt veel meer doen dan een stel palmen in verrijdbare potten te zetten. En dan zijn die potten ook nog eens van plastic.”

Solardak Wissenschaftspark IBA
De tweedaagse reis wordt afgesloten met een bezoek aan het voormalige grootste solardak van Duitsland in het Wissenschaftspark IBA in Gelsenkirchen (zie foto 1).

Het gebouw heeft naast een immens zonnedak ook een 300 meter lange glasvliesgevel. De arcade is uitgevoerd met warmte-isolerend glas. Alle 38 gevelelementen kunnen in de zomer mechanisch worden geopend, waardoor zomers passieve koeling is gewaarborgd. 

Door middel van de toegepaste vloerverwarming kan de ruimte zomers extra gekoeld worden. De daaruit voortvloeiende energie is te gebruiken voor het opwarmen van tapwater. 

Architect Herman Bessels: “Ik vond het verfrissend dat de rondleider Wolfgang Jung ook duidelijk durfde te benoemen dat er fouten zijn gemaakt. Door het vele glas was het lange tijd te warm in de zomer en in de winter te koud. De vloerverwarming had te weinig capaciteit omdat ze net iets te spaarzaam met het materiaal in de vloer zijn omgegaan. Een kleine investering meer en het had ontzettend veel geld bespaard. Dit zijn altijd belangrijke lessen voor een organisatie.” 

Opgedane kennis
En zo keerden de meeste deelnemers met veel nieuwe inzichten een bron aan informatie huiswaarts. Het viel Gerard Berkelmans, van Landgoede De Groene Kamer, op  dat de natuur bijna altijd niet leidend is in het ontwerp. “Ik had verwacht dat ze daar in Duitsland wat verder mee zouden zijn. Dat is toch wel een gemiste kans. De mens is denk ik nog te bang om de natuur echt toe te laten in een gebouw. Er wordt nog te veel met een technologische bril op  ontworpen.”

Ook al zijn bij alle projecten kanttekeningen te maken, een positief gevoel overheerst en de drang om met de opgedane kennis aan de slag te gaan. Precies zoals Atto Harsta, programmanager van Bouwen met Groen en glas, had gehoopt.

Harsta: “Het gecombineerd bezoeken van uiteenlopende projecten met zowel architecten als groenadviseurs is van grote toegevoegde waarde. Het is de eerste stap richting integraal werken en denken. Ook voor innovatie. Breek met je eigen denkpatronen en durf over de grenzen van je vakgebied te stappen./ Dat is cruciaal.”

Over de studiereis
De eerste Bouwen met Groen en Glas studiereis naar Hannover is georganiseerd in samenwerking met de BNA, het Productschap Tuinbouw en mediapartner Duurzaam Gebouwd.

Meer informatie: Bouwen met Groen en Glas

Tekst: Gerard Vos