Auteur: Piet Scheerhoorn
Schoolgebouwen die zijn gebouwd volgens de Bouwstroommethode naar een ontwerp van architect Cees Groen, kunnen na een ingrijpende renovatie weer 40 jaar mee. Dat is goedkoper dan nieuwbouw zonder zwaarwegende esthetische, functionele of technische concessies.
Dit concludeert onderzoeker Siebren Baars, docent aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en promovendus aan de Technische Universiteit in Eindhoven, in een wetenschappelijk studie naar duurzaam hergebruik van deze schoolgebouwen. “In de jaren 70 van de vorige eeuw liep de productie van scholenbouw achter. Om een inhaalslag te maken werd de Bouwstroommethode ingesteld: op basis van 1 slim basisontwerp werden in hoog tempo nieuwe schoolgebouwen gebouwd. Het basisontwerp van 1 van de bouwstromen is gemaakt door Cees Groen architecten uit Emmen. Daarmee zijn 28 Groen-scholen gerealiseerd.”
Sinds de realisatie van die scholen ruim 35 jaar geleden is er veel veranderd. Aan schoolgebouwen worden nu andere eisen gesteld. Zijn deze Groen-scholen technisch en functioneel nog bij de tijd te krijgen?
Fysieke leeromgeving voor innovatief onderwijs
Uit dit onderzoek bij CSG Dingstede in Meppel, 1 van de eerste Groen-scholen, blijkt dat er geen belemmeringen zijn om fysieke leeromgevingen te creëren die passen bij modern innovatief onderwijs. “In technische zin is veel werk te doen”, vertelt Baars. “Veel (inbouw)materialen zijn aan het eind van hun levensduur. Dat gaat ten koste van het comfort en de uitstraling. Door noodzakelijk herstel komt de exploitatie in toenemende mate onder druk te staan.”
Volgens hem verdient het binnenklimaat speciale aandacht. “Van oorsprong hebben Groen-scholen geen ventilatiesysteem en geen isolatie. Hierdoor is de luchtkwaliteit ronduit slecht. Om de temperatuur te reguleren, worden vooral ramen open en dicht gedaan.”
Qua isolatie moet er ook een flinke inhaalslag worden gemaakt. “35 jaar geleden was gebouwisolatie geen issue. Vrijwel overal zit enkel glas, daken en muren zijn niet geïsoleerd. Daardoor kosten de Groen-scholen een vermogen aan energie, waarop met bouwkundige en technische ingrepen fors kan worden bespaard”, legt Baars uit.
Nieuwbouw of moderne oude school?
Om CSG Dingstede op het niveau te brengen van een nieuwbouwschool, is een ingrijpende renovatie vereist. Welke maatregelen nodig zijn, is tot in detail uitgewerkt en doorgerekend tijdens het NHL-onderzoek. “In de vastgoedsector wordt een dergelijk renovatieproject haalbaar geacht als de investeringskosten gelijk zijn of lager uitkomen dan 65% van de nieuwbouwkosten.”
Siebren Baars: "Scholen kiezen steevast voor nieuwbouw en gemeenten stellen het moment van nieuwbouw zo lang mogelijk uit."
De renovatie bij CSG Dingstede valt net binnen die grens. Levensduurverlengende renovatie is dus een reëel alternatief voor nieuwbouw. “Een bijkomend voordeel van renovatie is dat de school het bestaande oppervlak houdt en niet hoeft te krimpen tot het genormeerde oppervlak.”
Met een levensduurverlengende renovatie wordt het moment van nieuwbouw een generatie (35 à 40 jaar) uitgesteld. “Dit levert de gemeente ten opzichte van nieuwbouw een aanzienlijk financieel voordeel op. De school profiteert bij zowel nieuwbouw als renovatie van lagere exploitatiekosten.”
Bestuurlijk lastige discussie
Over de keuze om nieuw te bouwen of een levensduur verlengende renovatie uit te voeren wordt meestal geen rationele discussie gevoerd. “De gebouwen zijn economisch eigendom van de gemeente. Daardoor zijn schoolbesturen niet snel geneigd om waarde toe te voegen aan het schoolgebouw (renovatie), tenzij dit directe exploitatievoordelen oplevert.”
Daarnaast willen de meeste gemeenten niet investeren in kwaliteitsverbeteringen in schoolgebouwen, omdat zij niet delen in de opbrengsten in de exploitatie. “Pas bij ernstige disfunctionaliteit van gebouwen zijn zij wettelijk verplicht om nieuwbouw te financieren, maar dat is zelden het geval. Tot het zover is, kan een gemeente besluiten om helemaal niets te doen”, weet Baars.
“Deze bestuurlijke constructie kent alleen maar verliezers. Want zolang er niets gebeurt, zijn de exploitatiekosten van het schoolgebouw extreem hoog. Als er uiteindelijk gebouwd moet worden omdat het oude gebouw echt niet meer mee kan, wordt bijna altijd gekozen voor de (duurdere) nieuwbouwvariant.”
Duurzaam beheer van onderwijsvastgoed
Levensduurverlengende renovatie lijkt voor veel schoolgebouwen een aantrekkelijk alternatief, maar zo'n renovatie blijft meestal buiten beschouwing. “Gemeenten zitten krap bij kas en zijn niet verplicht bij te dragen aan een renovatie, schoolbesturen hebben hiervoor geen reserves kunnen opbouwen. Daarom kiezen scholen steevast voor nieuwbouw en gemeenten stellen het moment van nieuwbouw zo lang mogelijk uit.” Volgens Baars moet het beleid op de schop, om – zoals gebruikelijk in de vastgoedsector – te komen tot rationele afwegingen, die recht doen aan het duurzaam beheer van onderwijsvastgoed.
Foto bovenaan: Het gerenoveerde schoolgebouw van CSG Dingstede.
Duurzaam Gebouwd Scholen
Van 17 t/m 29 september organiseert Duurzaam Gebouwd vier seminars gericht op scholen en gemeenten in samenwerking met Ruimte OK, Stichting Duurzame Scholen en RVO Nederland. Tijdens deze seminars komen professionals bij elkaar om kennis te delen, kennis te vergaren en inspiratie op te doen. Naast het bijwonen van de interactieve presentaties, is het voor deelnemers mogelijk om met elkaar én met de sprekers te sparren. De seminars vinden plaats op verschillende locaties verspreid door het land.