Hoe ziet de toekomst voor de honderdduizenden naoorlogse portieketagewoningen in Nederland er uit? Dat is de vraag die centraal stond bij de ontwikkeling van het renovatieconcept ENDIS Portiekflat Renovatie.

Met het concept laat een multidisciplinair team zien wat de potentie is voor de toekomst van dit veelvoorkomende woningtype. De jury én het aanwezige publiek van de conceptenprijsvraag De Voorsprong waardeerden vorige maand de geboekte resultaten en riepen het concept uit tot winnaar in de categorie renovatie.

Investeren in kennisontwikkeling
Ketensamenwerking, conceptueel bouwen, consortiavorming… Als er één ding de laatste tijd duidelijk is geworden, is het dat de individuele bedrijven de complexe renovatieopgave niet alleen aankunnen en de sleutel ligt in de samenwerking. Maar wacht je daarmee tot er een concreet project lonkt of geloof je in de kracht van de samenwerking en ga je projectonafhankelijk met elkaar aan de slag? Het ENDIS-team koos voor de laatste optie en startte het onderzoek en het ontwerp voor een energieneutrale renovatie van portieketageflats. Een team van zestien bedrijven uit verschillende disciplines van de bouwkolom ging heeft in zes maanden tijd en in zes plenaire sessies het ENDIS ‘portiekflat renovatie concept’ ontwikkeld.

BIM
Aan de hand van een casestudy, een vooraf opgesteld ontwikkelplan met milestones voor de plenaire ontwerpsessies en onder leiding van een onafhankelijke voorzitter is het concept in zes maanden tijd technisch, architectonisch, financieel en klantgericht uitgewerkt. Tussendoor hebben bedrijven in kleinere teams deelonderwerpen uitgewerkt en via een BIM-model met elkaar uitgewisseld. Voor het gebruik van BIM bij ENDIS is ook een BIM-plan opgesteld met alle deelnemers waarin de doelen en afspraken met betrekking tot het gebruik van BIM helder beschreven staan. De website fungeerde via een inloggedeelte als centrale databank van bestanden die niet in het BIM-model opgenomen konden worden. Door intensieve samenwerking tussen de ontwerpleden als één keten kunnen bij toepassing van het concept op de juiste wijze afspraken worden gemaakt over garanties op het gebied van energiebesparing, woonlastenontwikkeling, wooncomfort en bouwkwaliteit.

Renoveren met ambitie
ENDIS staat voor EnergieNeutraal en Duurzaam in Staal. Daarmee was bij aanvang van het project al duidelijk dat de lat wat betreft energieprestatie en duurzaamheid hoog zou komen te liggen. Maar een ambitie bestaat niet alleen uit een energiebesparingsdoelstelling of het toepassen van duurzame materialen. Ook keuzes als de te huisvesten doelgroep, de levensduurverlenging van het complex en de gewenste ruimtelijke en functionele kwaliteit horen bij een scherp gestelde ambitie. Om in een vroeg stadium van iedere onderhouds- of renovatieopgave inzicht te krijgen in de gewenste ambities en de gevolgen wat betreft de te volgen aanpak, investeringen en opbrengsten, heeft het ENDIS-team een ambitieschuifregelaar ontwikkeld. Door verschillende schuiven in deze regelaar te bewegen kan inzicht worden verkregen in welke maatregelen nodig zijn om de ambitie te behalen, wat ze kosten en – niet onbelangrijk – wat de maatregelen opleveren. Het ENDIS Portiekflat Renovatie concept is daarmee niet alleen een technische ontwikkeling, maar helpt ook om vroeg in het renovatieproces duidelijkheid te scheppen over wat er mogelijk is.

Leidingschacht
Niet voor ieder portieketagecomplex is eenzelfde aanpak weggelegd. Daarom zijn binnen het ENDIS-concept verschillende scenario’s ontwikkeld. De basis wordt gevormd door het isoleren van de buitenschil en het toepassen van een gezond ventilatiesysteem. Daarmee wordt een energielabel ‘A’ behaald en wordt het gasverbruik ongeveer gehalveerd. Daar waar een stap meer mogelijk is, worden de appartementen voorzien van een lage temperatuur vloerverwarming. De ingreep wordt daarmee ingewikkelder, maar deze manier van verwarmen zorgt wel voor minder last van burengeluid en biedt bovendien optimale keuzevrijheid voor de toe te passen energiebron voor verwarming. Tevens is het mogelijk om een nieuwe leidingschacht te plaatsen aan de buitenzijde van het complex. Deze is modulair van opbouw en kan vrijwel geheel worden geprefabriceerd. De leidingschacht biedt niet alleen ruimte voor verticaal transport van water, lucht, elektriciteit en warmte, maar kan ook plaats bieden aan individuele CV-ketels of warmtepompen. Door de flexibele opbouw van de verticale leidingschacht kunnen de gerenoveerde woningen gedurende hun restlevensduur op verschillende energiebronnen worden aangesloten, waardoor gedurende de exploitatie steeds voor de meest optimale duurzame energiebron kan worden gekozen.

Optoppen
De leidingschacht heeft een tweede belangrijke functie wanneer er wordt gekozen om het complex op te toppen. Ook het toevoegen van een extra verdieping is mogelijk binnen het ENDIS-concept. In dat geval wordt het complex voorzien van liften, zodat alle woningen gemakkelijker te ontsluiten zijn en daardoor levensloopbestendig worden. De leidingschacht verschaft in dat geval de extra stabiliteit die het complex nodig heeft wanneer een extra verdieping wordt toegevoegd. Dit is één van de resultaten die geboekt zijn door als integraal ontwerpteam samen te werken. Binnen de uitgangspunten en ambities van het ENDIS-gedachtegoed kunnen de toe te voegen woningen geheel energieneutraal worden uitgevoerd, waarbij PV panelen op het dak voorzien in het totale elektriciteitsverbruik van de optopwoningen.

ENDIS op voorsprong
Tijdens de prijsuitreiking van de manifestatie De Voorsprong op 22 november sprak de jury haar waardering uit voor ENDIS Portiekflat Renovatie. Het concept kreeg maar liefst vijftig van de honderd te verdelen punten en kwam daarmee ver op voorsprong ten opzichte van de andere vier genomineerde concepten. Het vernieuwende idee, het samenwerkingsproces en het feit dat de focus ligt op portieketagewoningen, vond de jury de belangrijkste pluspunten van ENDIS Portiekflat Renovatie. Ook het publiek wist het ENDIS-concept het meeste te waarderen, met een eerste plaats als resultaat. Het ENDIS-team heeft daarmee € 20.000 gewonnen om het concept verder te professionaliseren. Wilt u meer weten over De Voorsprong? Bekijk hier filmpjes, foto’s en een verslag van het evenement.

Proces en resultaten inzichtelijk gemaakt
Het ENDIS Portiekflat Renovatie team heeft een uitgebreide publicatie geschreven over het concept en de ontwikkeling ervan. Hier vindt u meer informatie over de ambitieschuifregelaar, de ontwikkelde renovatiescenario’s en de technische innovaties die ENDIS Portiekflat Renovatie onderscheiden van een traditioneel renovatieplan. De ENDIS Portiekflat Renovatie publicatie kan hier worden gedownload.

Ontwikkelingen
Het ontwikkelteam heeft niet alleen het ENDIS portiekflat renovatieconcept ontwikkeld. Eerder was al het ENDIS-kantoorconcept ontwikkeld en de groep is nu bezig met de ontwikkeling van een energieneutrale bedrijfshal en woning. Per onderwerp wordt de exacte samenstelling van het team aangepast aan de benodigde expertisen en wordt een mogelijke locatie of opdrachtgever gezocht om de ontwerpopgave concreter te maken. Na afloop van een ENDIS-ontwikkeltraject wordt er met alle ketenpartners geëvalueerd en worden de lessen en verbetermogelijkheden meegenomen in de nieuw te starten ENDIS-ontwikkelingen.

Tekst: Sean Vos, Slim Renoveren