Duurzaam bouwen gaat vaak over vooruitkijken, maar het is misschien wel interessanter om terug te blikken. Met enige regelmaat belichten we duurzame projecten. Dit keer de bio-ecologische woning van Jean Frantzen en Ine Vermeulen.

In 2000 hebben Ine Vermeulen en Jean Frantzen een recreatiewoning geërfd in Westerbork vlakbij het museumdorp Orvelte. Om het huisje comfortabel te maken is het geïsoleerd, van een leemkachel voorzien en geheel gestuukt met leem. Door deze ingreep was het binnenklimaat flink verbeterd. Later deed de gelegenheid zich voor om op deze plek een woonvergunning te krijgen.

Er is een ontwerp gemaakt waarbij als uitgangspunten golden: behoud van de leemkachel, zoveel mogelijk hergebruik van het bestaande huisje en veel aandacht voor comfort. Bovendien moest er een nieuwe slaapkamer met badkamer bij, een logeerkamer met badkamer en een werkkamer. En de woning moest marktconform worden gerealiseerd.

Houtskeletbouw
Er zijn twee slaapvertrekken naast het huisje ontworpen en een werkruimte op het huisje. Het nieuwe gedeelte is in houtskeletbouw met een dampopen constructie uitgevoerd en het oude gedeelte is ingepakt.

De stijlen van het skelet zijn 18cm diep en de holtes zijn ingeblazen met papierisolatie. Bij deze dikte vormt het hout een koudebrug, daarom is gekozen voor een 6cm dikke buitenafwerking van met latex geïmpregneerd houtvezelplaat.

Gevel
De gehele gevel is voorzien van onbehandelde lariks delen. De detaillering is open zodat het hout altijd goed kan drogen. Dit is vooral belangrijk voor de kopse kant van hout, daar kan veel water capillair indringen. De gevel van de verdieping steekt iets uit, zodat het water voorlangs de gevel valt (“op de vlucht”, zoals onze oude bouwmeesters dat deden). Ten slotte heeft het dak een flink overstek, waarmee de gevel ook beschermd wordt.

Binnenklimaat
Om een gezond en stabiel binnenklimaat te realiseren is gebruik gemaakt van natuurlijke materialen die vocht en temperatuur kunnen reguleren. De binnenkant van alle buitenwanden zijn voorzien van 2 cm dikke leemlaag met een finishlaag in een lichte kleur.

Hiermee wordt een flinke massa toegevoegd die bij warm weer accumulerend werkt. De vloer, het plafond en de aftimmering zijn van hout met olieafwerking zodat de vochtaccumulerende werking intact blijft.

De binnenwanden zijn opgebouwd met FAAY-elementen. Dit zijn massieve verdiepingshoge elementen van 60cm breed met een kern van vlasscheven en een afwerking van rogips. Ook hier is het inbrengen van massa in de woning een belangrijk uitgangspunt geweest. Bovendien presteren deze elementen ook beter op het gebied van geluidsisolatie.

Hergebruik
Het originele huisje is dus nog in het eindresultaat aanwezig. De dakpannen hebben elders een bestemming gevonden. Het dakbeschot is in de kachel verdwenen en de gordingen zijn hergebruikt voor de schuur. Het dak was geïsoleerd met papiervlokken. Dit is in grote zakken opgeslagen en later weer in het nieuwe huis ingeblazen.

Kachel
De leemkachel is de basis voor het energieconcept. De kachel staat op een centrale plek in het huis, zodat deze het hele huis kan verwarmen. Voor warmwater (en eventueel warmte via vloerverwarming) wordt een warmtepomp gebruikt die de warmte uit de ventilatielucht van het huis haalt. Deze krijgt extra warmte via een zonnecollector.

Verse ventilatielucht kan via een grondbuisventilator binnengebracht worden. Hiermee is ’s winters de ergste kou van de lucht en er kan ’s zomers mee gekoeld worden.

Drents hout
Het huis staat naast een natuurgebied van Staatsbosbeheer. Extra aandacht is gegeven aan de inpassing in het landschap. Dit is gedaan door onbehandeld (Drents) lariks toe te passen en het dak te voorzien van dakbegroeiing.

Daar waar het hout wat is gaan werken weten boomkruipers en vleermuizen achter het hout een plekje te vinden. Ook zijn er nestkastjes opgehangen waar veelvuldig van gebruikt gemaakt wordt. Bij de aanplant van de singel is alleen inlandse beplanting gebruikt.

Dak
De dakbegroeiing bestaat uit sedummatten die op substraat zijn aangebracht. Er is gebruik gemaakt van golfplaten die horizontaal zijn gelegd. Hierdoor was het mogelijk om met een dakhelling van 400 genoeg substraat te kunnen aanbrengen.

Bovendien kan op deze manier ook het dak damp-open uitgevoerd worden. De golfplaten overlappen elkaar niet maar liggen los van elkaar. Er zijn verholen goten aangebracht van EPDM om het water onderlangs af te voeren.

Eindresultaat
Het resultaat is een zeer comfortabele woning. De warmte van de leemkachel is meer dan aangenaam. En ’s zomers is het binnen goed koel te houden. Ook na een groot aantal dagen blijft de temperatuur koeler dan 22-23 graden.

Het wordt als prettig ervaren om zelf een grote invloed te hebben op de installaties. Vooral het zelf aan en uit kunnen zetten van de ventilatoren is een voordeel vanwege de stilte in en om het huis.

Facts & Figures
Milieumaatregelingen
Energie: Rc= >6,5 W/m2K
hoofdverwarming dmv leemkachel, wtw uit retourlucht door middel van warmtepomp (eerste van stiebel-eltron in Nederland) tbv warm tapwater en vloerverwarming, warmtepomp aangesloten op een zonnecollector. Voor winter en zomer voorverwarmde resp gekoelde lucht dmv grondbuisventilatie (handbediend). Solatube voor daglicht diep in de woning. Warmwater aansluiting voor wasmachine en vaatwasser

Materiaalgebruik: Maximalisatie hergebruik, maximalisatie vernieuwbare materialen, dampopen hsb constructie. Wand opbouw (bi-bu) leemfinish, leem met stro op (fsc) osb, hsb met 18cm isovloc, 6cm houtvezelplaat buiten. Afgewerkt met onbehandeld fijngezaagd lariks uit Drenthe, gezaagd in Groningen.
Vloeren van osb (olie) op een onderlaag van houtvezelplaat. Lariks kozijnen, draai-kiep met dubbele kierdichting. Afwerking met auro. Interieur met leem of hout met olie afgewerkt. Ruime overstekken tbv de gevel. Demontabele vloerverwarming. PP ipv PVC. EPDM voor dakgoten. Binnenwanden rogips met kern van vlasscheven (faay). Naaddichting met PE band. Hoge plafonds. Geïsoleerde buitendeuren.

Afmeting: Vloeroppervlak: 140 m²,  inhoud: 440m³.
Verbruik op jaarbasis: Gas: 25m³ (koken)
Electra: 4400 kWh
Opdrachtgevers: Ine Vermeulen en Jean Frantzen
Architect: Jean Frantzen

Auteur: Ir. Jean Frantzen, werkzaam als projectleider duurzaam bouwen bij DGMR Drachten