Sta je als woningeigenaar op het punt een grote investering te doen om je woning energiezuiniger te maken? Twijfel je of het wel verstandig is om die investering nu te doen? Of ben je nog niet zover en zit je nog in een verkennende fase? In dit artikel leg ik uit welke reis mijn vrouw en ik als particuliere woningeigenaar hebben afgelegd op de route naar een energiezuinige woning en welke overwegingen daarbij een rol speelden.

Gevoed door een flow aan nieuwsberichten in 2018 over natuurrampen, direct of indirect veroorzaakt door langdurig verbruik van fossiele brandstoffen én de wil om onze¹ eigen CO₂-voetafdruk verder te verkleinen,² besloten mijn vrouw en ik in 2018 om €24.000 inclusief BTW³ te investeren⁴ in isolatiemaatregelen en energiezuinige installaties voor onze woning⁵ in Haarlem Noord. Het betreft in ons geval de volgende acht componenten:

1) Isolatie van de kruipruimte⁶
2) PV-panelen⁷ plus omvormer en power-optimizers
3) Mechanische Ventilatie⁸ (zonder warmteterugwinning)
4) Lucht/water warmtepomp⁹
5) Legionella-filter
6) Geluidskap buiten-unit warmtepomp¹⁰
7) Vloerverwarming¹¹
8) Energieadvies

Ons besluit te investeren in deze ingrepen was ingegeven door een elftal overwegingen: 

1) De woonkamer is aan een upgrade toe
2) De HR CV-ketel in onze woning is 20 jaar oud
3) Op korte termijn is geen warmtenet voor de woonwijk voorzien
4) Onze energieadviseur had een goed verhaal
5) Gebouwgebonden financiering van de investering is nog niet verankerd in wetgeving en (dus) nog niet beschikbaar voor het grote publiek
6) We zijn als samenleving slim genoeg om over te stappen op schonere, meer duurzame vormen van energieopwekking en ons energieverbruik te minderen. Het kán, dus doen we het
7) Het leed bij Groningers dat wordt veroorzaakt door aardbevingen grijpt ons aan
8) De salderingsregeling¹² is van toepassing
9) Een subsidieregeling voor ingebruikname van een warmtepomp is beschikbaar
10) We kunnen BTW terugvragen bij de Belastingdienst na installatie van PV-panelen
11) De investering gaat pas op lange termijn renderen, dus korte termijnsturing op kosten/opbrengsten is niet zinvol

Ons besluit is dus gestoeld op een mix van rationele en gevoelsmatige overwegingen. Was het makkelijk om dit besluit te nemen? Nee. 

Een continue inkomstenbron uit werk is niet gegarandeerd. Het eventueel met terugwerkende kracht gebruik kunnen maken van mogelijk nieuwe subsidieregelingen, die de terugverdientijd van de investering gaan verkorten, is onzeker.

Vanaf het eerste contact met de energieadviseur tot en met de oplevering van de laatste component in de woning bestreek een periode van twee jaar. Het eerste jaar bestond uit een aantal verkennende gesprekken tussen ons en onze energieadviseur plus een QuickScan van de woning op energieverbruik, de gevraagde investering en de financiering daarvan. In die periode hebben we gewikt en gewogen en hebben we een half jaar na het eerste contact besloten het verduurzamingsavontuur aan te gaan. Onze woning veranderde gedurende ruim een maand in een bouwplaats. Dat vroeg om tijdelijke aanpassing van onze verwachtingen van het wooncomfort.

Echter het feit dat we aantoonbaar ons energieverbruik verminderen¹³ én onze eigen schone energie opwekken, door gebruik te maken van de duurzame bronnen zon en lucht, wogen voor ons zwaarder. Onze voorkeur voor de financiering van de ingrepen zou gebouwgebonden financiering zijn geweest, ware het niet dat deze variant nog niet verankerd is in wetgeving en nog niet beschikbaar is voor de markt. In april 2019 is in Nederland een eerste pilot gestart met deze financieringsvorm.

Hebben we tegenslagen gekend in het verduurzamingsproject? Ja. 

Voorlopers krijgen te maken met 'kinderziektes' in producten en in de afstemming tussen de betrokken partijen¹⁴. Eén van de meest heftige tegenvallers in ons verduurzamingsproject was het overlijden van een anderhalve week daarvoor vers geïnstalleerde warmtepomp.

Het boilervat van de binnen-unit bleek gesprongen, waardoor water langs de installatie naar beneden sijpelde door plafonds en via lichtpunten op de eerste etage tot op de begane grondvloer.  Een volgens installateur en productleverancier nog niet eerder voorgekomen situatie. Betrof het een ontwerp- of constructiefout in de pomp zelf? Werkte de overdrukbeveiliging niet? Is sprake van een andere oorzaak? Dat is op het moment van schrijven nog niet duidelijk. Inmiddels staat warmtepomp¹⁵ nummer twee vanaf eind april 2019 haar werk naar behoren te doen.

Een tweede tegenvaller betrof de vooraf gewekte verwachting dat we anderhalve week na het gieten van de magnesietvloer¹⁶ op de begane grond de woonkamer weer konden inrichten en gebruiken. Niet dus. De installateur gaf aan dat we rekening moesten houden met een droogtijd van de substantie van 1cm per week. Aangezien de magnesietvloer 4-5cm dik was aangebracht op een oppervlakte van ca. 40m² wisten we dat we onze woonkamer minimaal vijf weken niet konden herinrichten en gebruiken. Het aanbrengen van de nieuwe vloer, waarin de leidingen van het warmtepompsysteem lopen, op de bestaande houten vloer betekende dus een verhoging van de vloer met maximaal 5cm. Inpandige deuren moesten daardoor worden ingekort en balken in deuropeningen naar een lager gelegen niveau moesten worden aangebracht om het wegsijpelen van het gestorte magnesiet te voorkomen. 

Een derde tegenvaller betrof de montage van een draagconstructie op ons hellend dak ten behoeve van plaatsing van PV-panelen.  Een week na plaatsing van de panelen in november 2018 viel ons op dat enkele dakpannen niet sluitend lagen. Dat betekende een vergrote kans op lekkage door neerslag plus het feit dat het ook nog eens slordig oogde. Na het nodige heen-en-weer bellen en e-mailen met de installateur en het zelf onderzoeken van de waarschijnlijke oorzaak waren we er uit: de dakhaken waren niet op het laagste gedeelte van de holle dakpan gemonteerd, waardoor de bovenliggende pan werd opgewipt. Uiteindelijk erkende de installateur dat de dakhaken verkeerd waren gemonteerd. Dat is vervolgens hersteld, waarna de pannen weer sluitend lagen.

De echte test of deze ingrepen minimaal eenzelfde of zelfs betere warmtecomfort-ervaring opleveren ten opzichte van de oude situatie is natuurlijk tijdens de komende winterperiode. De energieadviseur drukte ons op het hart dat we er warmpjes bij gaan zitten. Daar vertrouwen we op. In elk geval zijn we voor nu blij met de ontwikkeling van ons energieverbruik¹⁷ voor elektriciteit en gas:

Verbruik en teruglevering elektriciteit

Verbruik gas

Tijdens de verbouwing zijn extra isolerende maatregelen uitgevoerd of bestaande voorzieningen verbeterd:

1) Op aangeven van de energieadviseur hebben we de voor- en achtergevel onder het raamkozijn aan de binnenzijde extra geïsoleerd¹⁸, nadat de radiatoren waren verwijderd.
2) Tussen het verwijderen en weer opbouwen van afdeklatten van kozijnen aan de binnenzijde van de woning hebben we grote holten extra opgevuld met polyurethaanschuim.
3) De afzuiging van de badkamer, een voorheen zelfstandig systeem werkend op wisselstroom, is aangesloten op de MV-box¹⁹.
4) Het dak van de dakkapel waar de buiten-unit van de warmtepompinstallatie op rust, hebben we op advies van de energieadviseur aan de binnenzijde voorzien van isolatie²⁰. 

Later dit jaar gaan we waar nodig kieren in kozijnen dichten, wat extra energie gaat besparen.

Wanneer is de investering terugverdiend? 
We schatten in dat de investering na 16 jaar is terugverdiend. Dat is vergelijkbaar met de verwachte levensduur van de warmtepomp.

Toelichting op de berekening:
1) Energiekosten in de jaren vóór 2018 zijn vergelijkbaar met die van 2018.
2) In april 2019 is de HR CV-ketel verwijderd en vervangen door een warmtepomp.
3) Energiekosten voor 2019 zijn ingeschat op basis van verbruik januari-juni 2019, inclusief teruglevering stroomproductie.
4) Onderhoudskosten zijn niet beschouwd in de berekening.

Bij de berekening zijn de volgende aannames gedaan:
a. Energieverbruik en -kosten blijven constant.
b. De gasaansluiting wordt in 2019 afgekoppeld van het gasnet.
c. Voor 2020 en volgende jaren stijgt het elektriciteitsgebruik als gevolg van koken op elektriciteit²¹.
d. Het rendement van de opbrengst van de PV panelen blijft constant.
e. De levensduur van de PV-panelen is 25 jaar²².
f. De levensduur van een warmtepomp is 15 jaar²³.      

Wat hebben wij als woningeigenaar en -gebruiker geleerd van ons verduurzamingsproject?  Welke advies willen wij meegeven aan woningeigenaren die nog twijfelen om nu of later de energetische prestatie van hun woning te verbeteren?

1) Laat je niet uit het veld slaan door tegenslagen. Die gaan er komen. Installaties ontwikkelen, installeren en gebruiken is en blijft mensenwerk. Essentieel is dat je als woningeigenaar ziet dat problemen adequaat worden opgelost en vragen worden beantwoord. Vertrouwen dat je aan het begin van het traject hebt gesteld in de energieadviseur, installateur en productleverancier wil je continu bevestigd zien.  

2) Sta op je strepen. Accepteer niet zonder meer een oplevering. Scheef liggende dakpannen zijn niet normaal. Een foutmelding op de display van de warmtepomp is niet normaal. Als je jezelf hebt verwittigd dat je met je gezonde boerenverstand en door eigen observatie tot de conclusie komt dat sprake is van een constructiefout of een inregelfout, spreek de installateur en energieadviseur daarop aan. Je zal zien dat een betrouwbare en kundige installateur daar ook echt iets mee doet.

3) Check of de meest voordelige financieringsvorm is geadviseerd. Je neemt als woningeigenaar aan dat je het beste advies krijgt, zowel wat betreft de typen installaties die geïnstalleerd gaan worden als de financieringsvorm van de investering. Het rentepercentage van een duurzaamheidslening met een looptijd van 15 jaar bij het Nationaal Energiebespaarfonds is 2,3%. Deze was onderdeel van het advies aan ons, terwijl na eigen onderzoek bleek dat een soortgelijke lening bij Stichting Volkshuisvesting een percentage kent van 1,6%. Het mag duidelijk zijn dat we voor die laatste hebben gekozen.

4) Bezoek een referentiewoning waar dezelfde constructies en installaties zijn toegepast. Dat heeft ons het laatste zetje gegeven om de knoop door te hakken en de investering te doen. De geluidsproductievan een warmtepomp in werking konden we ter plekke verifiëren. De bewoners creëerden warmtevraag door de douche aan te zetten op een hete stand. Wat bleek? Op één meter afstand van de buiten-unit, waar een geluidskap overeen was geplaatst, was het geluidsniveau vergelijkbaar met die van een werkende koelkastpomp. Op vijf meter afstand viel het geluid van de buiten-unit, die op maaiveldniveau was geplaatst, weg in het omgevingsgeluid van ≈ 40db(A).

Over de auteur: Arjan Busch is kwaliteitsspecialist en ontwikkelt zich tot adviseur duurzaam (ver)bouwen. Arjan zoekt een uitdaging binnen een (gemeentelijk)  ingenieursbureau, aannemer of woningcorporatie, waar hij projecten helpt realiseren die bijdragen aan energiebesparing en afvalvermindering, projecten evalueert en procesverbeteringen borgt.

¹ Gezin van vier personen.
² Vervoer: sinds 2002 hebben we geen eigen auto, doen we aan autodelen en gebruiken we Openbaar Vervoer en fiets. Wonen: in 2003 is het dak en in 2011 is de gevel geïsoleerd. 
³ Na aftrek van subsidies op warmtepomp, afkoppelen gasaansluiting en BTW teruggave op stroomproductie.
⁴ Financiering via duurzaamheidslening bij Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Leenbedrag €25.000. Rente: 1,6%. Looptijd 15 jaar.
⁵ Type woning: rijwoning tussen. Bouwtype: traditioneel/gemend zwaar. Bouwjaar: 1940.
⁶ 20cm polystyreen-korrels op zandgrond met geringe ventilatie van de kruipruimte. Hoogte kruipruimte ≈ 40cm.
⁷ 14 panelen á 320 Wattpiek. Totale maximale productie per jaar ≈ 3800 kWh (rendement panelen 80%).
⁸ Ventilatiesysteem: natuurlijke toevoer; mechanische afvoer met handmatige bediening. Installatie werkt op gelijkstroom.
⁹ Coefficient of Performance (COP) van de warmtepomp ≈ 4: één eenheid elektriciteit levert vier eenheden warmte op.
¹⁰ Geluidskap dempt geluidsniveau buiten-unit warmtepomp met 7 dB(A).
¹¹ In totaal 355m leidinglengte verdeeld over vijf lussen op de begane grond.  
¹² De salderingsregeling is verlengd tot 2023.
¹³ We zijn zo goed als gasloos; alleen koken doen we nog op gas. Via https://www.slimmemeterportal.nl/ kan je, na aanmelding, het stroom- en gasverbruik continu monitoren.
¹⁴ Woningeigenaar, energieadviseur, Installateur, productleverancier, gemeente, financier investering.
¹⁵ Warmtepomp stuurt drie 'zones' aan: 1) warm tapwater; 2) radiatoren op 1e en 2e verdieping; 3) vloerverwarming.
¹⁶ Magnesiet is een mengsel met een laag gewicht, waardoor het geschikt is voor gebruik op een houten ondervloer. Het is geschikt voor vloerverwarming.
¹⁷ Bron: https://slimmemeterportal.nl/. Data verwerkt tot en met 28 juni 2019. Het verhoogde energieverbruik in mei 2019 had te maken met enerzijds het activeren van de vloerverwarming en anderzijds het tijdelijk verhogen van de vloerverwarmingstemperatuur om het drogingsproces van de magnesietvloer te versnellen.
¹⁸ 20mm Styrisol platen
¹⁹ Mechanische Ventilatie-box: vier aanvoerkanalen en één afvoerkanaal.
²⁰ Fermacell platen 30mm
²¹ Op het moment van schrijven van dit artikel koken we op gas.
²² Volgens productspecificaties.
²³ De levensduur is een gemiddelde waarde bij goed gebruik en onderhoud. Uitschieters in de levensduur naar beneden en naar boven zijn mogelijk.