De huidige hoge prijzen voor voedsel, olie en veel andere grondstoffen wijzen op toenemende schaarste. Die schaarste heeft weinig te maken het opraken van voorraden. Vooral slecht functionerende markten en verkeerde beleidreacties spelen een belangrijke rol.

Deze conclusie trekt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in de analyse 'Scarcity in a Sea of Plenty? Global Resource Scarcities and Policies in the European Union and the Netherlands'.

Voor de meeste grondstoffen zijn de wereldwijde voorraden voldoende groot om de komende decennia aan de toenemende vraag te kunnen voldoen. Die voorraden zijn echter niet gelijk verdeeld over de wereld; ze bevinden zich vaak in een beperkt aantal landen. In Europa neemt daardoor de afhankelijkheid van importen toe. Dit voedt de angst voor afnemende voorzieningszekerheid.

Sterk toenemende vraag
Er zijn verschillende oorzaken voor de huidige hoge grondstofprijzen. Aanbieders hebben vaak moeite om de onstuimige groei in de vraag in opkomende economieën te volgen. Zo duurt het een aantal jaren voor een nieuwe mijn geopend kan worden. Hierdoor ontstaat krapte op grondstofmarkten. Dit leidt tot hoge prijzen en bovendien tot schommelingen in de prijs. Ook de toenemende monopoliemacht van aanbieders heeft een prijsopdrijvende werking.

Uit de PBL-analyse blijkt dat schaarste aan de ene grondstof vaak samenhangt met schaarste aan een ander grondstof, en deze verergeren of zelfs veroorzaken. Zo leiden hoge energieprijzen tot hoge voedselprijzen, omdat transport en kunstmest duurder worden. Ook maakt een hoge olieprijs biobrandstoffen aantrekkelijker.

Een toenemende vraag naar biobrandstoffen uit maïs en graan leidt tot hoge voedselprijzen en extra voedselschaarste. De schaarste aan fossiele brandstoffen kan er ook toe leiden dat er wordt overgestapt op elektrische auto's. Maar de batterijen van die auto's vragen om speciale metalen, zoals lithium. Dat metaal is maar op enkele plaatsen ter wereld te vinden. Zodoende wordt de olieafhankelijkheid wellicht vervangen door een afhankelijkheid van lithium.

Overheidsbeleid 
Schaarste kan verder worden aangewakkerd door overheidsbeleid in 'voorraadlanden'. Argentijnse beperkingen op de uitvoer van graan als reactie op hoge voedselprijzen hebben geleid tot hogere graanprijzen in de rest van de wereld. Chinese exportrestricties voor zeldzame aardelementen maken het voor Europa duurder om nieuwe en schone technologieën toe te passen, waarvoor deze elementen nodig zijn.

Integrale aanpak
Die hoge prijzen en grote schommelingen in de prijs van grondstoffen zullen ook de komende tijd optreden. Dat heeft een grote, negatieve invloed in veel ontwikkelingslanden. Hoge energie- en voedselprijzen leiden in die landen tot honger en armoede.

Daar staat weliswaar tegenover dat grondstofexporterende landen voordeel hebben van de hoge prijzen, maar vaak profiteert de bevolking hier weinig van mee. In ontwikkelde economieën regeert vooral de angst voor een toenemende afhankelijkheid van landen als China en Rusland.

Europa en Nederland lijken nog onvoldoende voorbereid op een toekomst waarin grondstoffen duurder worden en de zorgen om voorzieningszekerheid toenemen. Een integrale aanpak is belangrijk. Zoals het biobrandstoffenbeleid heeft laten zien, kan de nadruk op één schaarste tot sterk negatieve bijeffecten leiden.

Ook mag de slag om grondstoffen niet ten koste gaan van het milieu of van de allerarmsten. De Europese Gemeenschap kan economisch en geopolitiek een rol van betekenis spelen. Daarvoor is het belangrijk dat Europa met één mond spreekt.

Foto: Lithium