Klimaatadaptatie deel 2: rivieren

Klimaatadaptatie deel 2: rivieren

Klimaatadaptatie gaat de effecten van klimaatverandering tegen. In het tweede deel van een zesdelige artikelreeks komt klimaatadaptatie in het rivierengebied aan bod. Ook is er aandacht voor de bijdrage die klimaatbuffers kunnen leveren aan een klimaatbestendig Nederland.

In het eerste deel kwamen klimaatbuffers aan bod, een 'zachte' vorm van verdediging tegen het water, met aandacht voor toegevoegde kwaliteit en nevengebruik. Deze gebieden houden water vast en geven natuurlijke processen als sedimentatie en erosie de ruimte, om zo de natuurlijke veerkracht van ons land te verhogen. Daarnaast voorkomen klimaatbuffers schade door overstromingen en hebben ze een positief effect op de gezondheid en het woongenot van omwonenden.

De natuurlijke gradiënten binnen rivierdalen kunnen in natuurlijke klimaatbuffers tot volle ontwikkeling komen, met moerassen, stroomdalgraslanden en ooibossen. Naast extra veiligheid bieden de rivieren zodoende geweldige mogelijkheden voor wandelen, fietsen, varen en zwemmen. Daar waar rivieren steden passeren brengen ze koelte en bieden ze ruimte om te ontspannen en genieten. Bovendien bieden ze duurzame grondstoffen voor de bouw.

Programma's
Nederland is de delta van Europa. Natuur en waterveiligheid gaan heel goed samen. De klimaatbuffers langs de rivieren maken deel uit van een Europese aanpak die bij hoogwater aanzienlijke waterstadsverlaging moet realiseren.

'Ruimte voor de Rivier' is een planologische kernbeslissing uit 2007, met als doel het tegengaan van overstromingen van de grote rivieren. Dit programma betekende een breuk met het verleden; het accent is verschoven van dijverbetering naar rivierverruiming. Aanleiding waren de extreem hoge waterstanden van 1993 en 1995 en de dreiging van zeer grote overstromingen.

Maatregelen
Ruimte voor de Rivier omvat veertig soorten maatregelen, waaronder het verleggen van dijken en het vergroten en verdiepen van uiterwaarden. Dit alles heeft als doel om de bergings- en afvoercapaciteit van de rivieren te vergroten en - waar mogelijk - natuur en recreatie meer ruimte te geven. Het programma heeft een budget van 2,3 miljard euro en het werk moet in 2015 afgerond zijn.

Het Deltaprogramma richt zich op veiligheid tegen overstromingen op de lange termijn (tot het jaar 2100), en houdt rekening met verhoogde rivierafvoeren, stijging van de zeespiegel en het IJsselmeer. Uitgangspunt is dat het rivierengebied een aantrekkelijk gebied is en moet blijven. Het programma combineert veiligheid met natuur, waterkwaliteit, scheepvaart en grondstoffenwinning, en vindt plaats in regionale gebiedsontwikkelingsprojecten. In het programma werken het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samen met maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen. De definitieve langetermijnstrategie wordt in 2014 bekendgemaakt.

Projecten
De IJssel bij Arnhem krijgt meer ruimte door klimaatbuffer IJsselpoort. Dit begin van de IJssel ligt ingeklemd tussen kades, zomerdijken, wegen, bedrijventerreinen, bruggen en spoorwegen ter hoogte van de stedelijke agglomeratie Arnhem-Westervoort-Velp-Rheden. Samen met bewoners, boeren, gemeente en provincie maakt de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers van dit gebied een afwisselend rivierenlandschap.

Project-trekker Natuurmonumenten gaat buiten de gebaande paden. Naast de rol van terreinbeheerder stelt ze zich op als ‘groene ontwikkelaar’. IJsselpoort zal niet in één klap worden uitgevoerd; de beschikbare financiële middelen zijn niet toereikend en men heeft gekozen voor een ‘zwaan-kleef-aan’ benadering, waarbij in de loop der tijd initiatieven van verschillende partijen leiden tot een samenhangend en aantrekkelijk gebied.

Op de plekken waar nu nog kades en zomerdijken de rivier begrenzen, komt ruimte voor een riviermoeras. Daar zullen onder andere de bever, otter, kamsalamander en zilverreiger zich thuis voelen. Hierdoor kunnen de Rijn en de IJssel de grote hoeveelheden water beter afvoeren, die de rivieren door de klimaatverandering te verstouwen krijgen.

Nog mooier is om overtollig water, voordat het de rivier bereikt, in de natuur te bergen, zoals in het Weerterbos. Het Weerterbos is een hersteld moerasbos van 800 hectare, onderdeel van het grensoverschrijdende natuurgebied Kempenbroek. Door de aankoop en uitruil van percelen, de aanleg van grote retentiebekkens, het aanpassen van de waterafvoeren en het verhogen van het peil kan dit moerasbos bovenstrooms water bufferen (sponswerking) waardoor steden als Den Bosch, Eindhoven en Weert minder last hebben van pieken in de waterafvoer.

Na de opvang van een piek stroomt het gebied vertraagd leeg, waardoor het water langer beschikbaar en van hogere kwaliteit is, zowel voor het gebied zelf als benedenstrooms. De maatregelen hebben geleid tot een spectaculaire toename van bedreigde flora en fauna, zoals de zwarte ooievaar, diverse vlinders, libellen en amfibieën zoals boomkikkers. Ook zijn edelherten opnieuw geintroduceerd in het gebied. Dit alles heeft geleid tot een sterke toename van de recreatie en een stijgende omzet voor ondernemers die hier op inspelen.

De artikelen in deze zesdelige artikelreeks belichten elk een landschapstype en de mogelijkheden voor klimaatadaptatie.

Hieronder vindt u het vorige artikel in deze reeks:

Klimaatadaptatie deel 1, gepubliceerd op 13 juni 2013

Auteur: Joep van der Veen, architect, stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker bij Bokkers van der Veen Architecten & Planners.

Afbeeldingen:

Overzichtskaart IJsselpoort bij Arnhem (kaart: Natuurmonumenten)
Klimaatbuffer Weerterbos (foto: Koen Middeljans)

 

Gerelateerde artikelen, events & downloads

c21 c225
'Opname in NMD bevestigt toewijding aan duurzaamheid'

'Opname in NMD bevestigt toewijding aan duurzaamheid'

Categorie 1 producten van ABB zijn nu opgenomen in de Nationale Milieu Database (NMD). De nadruk in deze eerste fase ligt op bekende installatiedozen van ABB zoals ...

Lees verder

c21 c40 c225
'Kies vroegtijdig voor duurzaamheid'

'Kies vroegtijdig voor duurzaamheid'

Op de Klimaattop GO 2024 vindt een gezamenlijke zoektocht plaats. Naar nieuw beleid en ambities om klimaatdoelstellingen in te vullen en naar partijen die uit de ...

Lees verder

c21 c185 c225 c279
Circulariteit stimuleren in de bouw

Circulariteit stimuleren in de bouw

Door materialen en producten te registreren, krijgen ze een identiteit en wordt hun waarde inzichtelijk. Daarmee wordt het onder andere eenvoudiger om te voldoen ...

Lees verder

c21 c225 c265
Innovatie stimuleren voor Net Zero

Innovatie stimuleren voor Net Zero

Nul uitstoot vóór 2050: dát is de ambitie die Dura Vermeer voor ogen heeft en waar hard aan wordt gewerkt. Deze visie vraagt om actie, niet ...

Lees verder

c21 c225
“We verrassen onze opdrachtgevers altijd”

“We verrassen onze opdrachtgevers altijd”

Een groene gevel zorgt voor de integratie van een gebouw in een natuurlijke omgeving en voor een natuurlijke aanblik. Om dat te bereiken dient een architect wel ...

Lees verder

c21 c41 c225 c243
“Oplossingen voor verduurzamen binnen netcongestie zijn er al lang”

“Oplossingen voor verduurzamen binnen ...

Netcongestie: is dat een obstakel, of een kans? Dat laatste, als het aan Duurzaam Gebouwd ligt. We zoeken vooral naar oplossingen om de energietransitie nú ...

Lees verder

c21 c35 c162 c225
Ontdek de toekomst van duurzame innovaties 
mrt20

Ontdek de toekomst van duurzame innovaties 

Extern evenement Ontdek de toekomst van duurzame innovaties voor de gebouwde omgeving tijdens de CFP Innovatiedag! Kom op 20 maart langs bij CFP Green Buildings voor een inspirerende ...

Dit betreft een extern evenement uit het netwerk van Duurzaam Gebouwd

Lees verder

c21 c225 c237 c265
CO2-rapportage zorgt voor strategie, inzicht en actie

CO2-rapportage zorgt voor strategie, inzicht ...

Het inzichtelijk maken van CO2-uitstoot is complex, maar essentieel voor organisaties om te voldoen aan wet- en regelgeving én aan een duurzame toekomst ...

Lees verder

c21 c185 c225
Slimmer bouwen met minder materiaal

Slimmer bouwen met minder materiaal

Het rondetafelgesprek ‘Slimmer bouwen met minder materiaal’ richtte zich op het verminderen van materiaalgebruik en de integratie van duurzaamheid en ...

Lees verder

c21 c162 c225 c243
Bouwpoort: verhelderend perspectief op netcongestie
feb20

Bouwpoort: verhelderend perspectief op netcongestie

Netcongestie is een groeiend probleem in Nederland. Hoe zorgen we ervoor dat we in de maatschappelijke behoeften kunnen voorzien, zoals woningbouw en verduurzaming. ...

Lees verder

c21 c35 c162 c225
Banden versterken tijdens Green Buildings Regatta 
sep05

Banden versterken tijdens Green Buildings Regatta 

Extern evenement Dit belooft een bijzondere editie te worden: de 20e editie van de Green Buildings Regatta! Deze zeilrace is een mooie kans om de banden met klanten of collega’s ...

Dit betreft een extern evenement uit het netwerk van Duurzaam Gebouwd

Lees verder

c21 c185 c225
Versnelling naar volledige circulariteit

Versnelling naar volledige circulariteit

De bouwsector blijft sterk afhankelijk van primaire, niet-hernieuwbare materialen. Dat zorgty voor hoge materiaalgebonden emissies, zoals beschreven in Op weg naar ...

Lees verder

Reactie plaatsen

keyboard_arrow_up