Klimaatadaptatie deel 2: rivieren

Klimaatadaptatie deel 2: rivieren

Klimaatadaptatie gaat de effecten van klimaatverandering tegen. In het tweede deel van een zesdelige artikelreeks komt klimaatadaptatie in het rivierengebied aan bod. Ook is er aandacht voor de bijdrage die klimaatbuffers kunnen leveren aan een klimaatbestendig Nederland.

In het eerste deel kwamen klimaatbuffers aan bod, een 'zachte' vorm van verdediging tegen het water, met aandacht voor toegevoegde kwaliteit en nevengebruik. Deze gebieden houden water vast en geven natuurlijke processen als sedimentatie en erosie de ruimte, om zo de natuurlijke veerkracht van ons land te verhogen. Daarnaast voorkomen klimaatbuffers schade door overstromingen en hebben ze een positief effect op de gezondheid en het woongenot van omwonenden.

De natuurlijke gradiënten binnen rivierdalen kunnen in natuurlijke klimaatbuffers tot volle ontwikkeling komen, met moerassen, stroomdalgraslanden en ooibossen. Naast extra veiligheid bieden de rivieren zodoende geweldige mogelijkheden voor wandelen, fietsen, varen en zwemmen. Daar waar rivieren steden passeren brengen ze koelte en bieden ze ruimte om te ontspannen en genieten. Bovendien bieden ze duurzame grondstoffen voor de bouw.

Programma's
Nederland is de delta van Europa. Natuur en waterveiligheid gaan heel goed samen. De klimaatbuffers langs de rivieren maken deel uit van een Europese aanpak die bij hoogwater aanzienlijke waterstadsverlaging moet realiseren.

'Ruimte voor de Rivier' is een planologische kernbeslissing uit 2007, met als doel het tegengaan van overstromingen van de grote rivieren. Dit programma betekende een breuk met het verleden; het accent is verschoven van dijverbetering naar rivierverruiming. Aanleiding waren de extreem hoge waterstanden van 1993 en 1995 en de dreiging van zeer grote overstromingen.

Maatregelen
Ruimte voor de Rivier omvat veertig soorten maatregelen, waaronder het verleggen van dijken en het vergroten en verdiepen van uiterwaarden. Dit alles heeft als doel om de bergings- en afvoercapaciteit van de rivieren te vergroten en - waar mogelijk - natuur en recreatie meer ruimte te geven. Het programma heeft een budget van 2,3 miljard euro en het werk moet in 2015 afgerond zijn.

Het Deltaprogramma richt zich op veiligheid tegen overstromingen op de lange termijn (tot het jaar 2100), en houdt rekening met verhoogde rivierafvoeren, stijging van de zeespiegel en het IJsselmeer. Uitgangspunt is dat het rivierengebied een aantrekkelijk gebied is en moet blijven. Het programma combineert veiligheid met natuur, waterkwaliteit, scheepvaart en grondstoffenwinning, en vindt plaats in regionale gebiedsontwikkelingsprojecten. In het programma werken het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samen met maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen. De definitieve langetermijnstrategie wordt in 2014 bekendgemaakt.

Projecten
De IJssel bij Arnhem krijgt meer ruimte door klimaatbuffer IJsselpoort. Dit begin van de IJssel ligt ingeklemd tussen kades, zomerdijken, wegen, bedrijventerreinen, bruggen en spoorwegen ter hoogte van de stedelijke agglomeratie Arnhem-Westervoort-Velp-Rheden. Samen met bewoners, boeren, gemeente en provincie maakt de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers van dit gebied een afwisselend rivierenlandschap.

Project-trekker Natuurmonumenten gaat buiten de gebaande paden. Naast de rol van terreinbeheerder stelt ze zich op als ‘groene ontwikkelaar’. IJsselpoort zal niet in één klap worden uitgevoerd; de beschikbare financiële middelen zijn niet toereikend en men heeft gekozen voor een ‘zwaan-kleef-aan’ benadering, waarbij in de loop der tijd initiatieven van verschillende partijen leiden tot een samenhangend en aantrekkelijk gebied.

Op de plekken waar nu nog kades en zomerdijken de rivier begrenzen, komt ruimte voor een riviermoeras. Daar zullen onder andere de bever, otter, kamsalamander en zilverreiger zich thuis voelen. Hierdoor kunnen de Rijn en de IJssel de grote hoeveelheden water beter afvoeren, die de rivieren door de klimaatverandering te verstouwen krijgen.

Nog mooier is om overtollig water, voordat het de rivier bereikt, in de natuur te bergen, zoals in het Weerterbos. Het Weerterbos is een hersteld moerasbos van 800 hectare, onderdeel van het grensoverschrijdende natuurgebied Kempenbroek. Door de aankoop en uitruil van percelen, de aanleg van grote retentiebekkens, het aanpassen van de waterafvoeren en het verhogen van het peil kan dit moerasbos bovenstrooms water bufferen (sponswerking) waardoor steden als Den Bosch, Eindhoven en Weert minder last hebben van pieken in de waterafvoer.

Na de opvang van een piek stroomt het gebied vertraagd leeg, waardoor het water langer beschikbaar en van hogere kwaliteit is, zowel voor het gebied zelf als benedenstrooms. De maatregelen hebben geleid tot een spectaculaire toename van bedreigde flora en fauna, zoals de zwarte ooievaar, diverse vlinders, libellen en amfibieën zoals boomkikkers. Ook zijn edelherten opnieuw geintroduceerd in het gebied. Dit alles heeft geleid tot een sterke toename van de recreatie en een stijgende omzet voor ondernemers die hier op inspelen.

De artikelen in deze zesdelige artikelreeks belichten elk een landschapstype en de mogelijkheden voor klimaatadaptatie.

Hieronder vindt u het vorige artikel in deze reeks:

Klimaatadaptatie deel 1, gepubliceerd op 13 juni 2013

Auteur: Joep van der Veen, architect, stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker bij Bokkers van der Veen Architecten & Planners.

Afbeeldingen:

Overzichtskaart IJsselpoort bij Arnhem (kaart: Natuurmonumenten)
Klimaatbuffer Weerterbos (foto: Koen Middeljans)

 

Gerelateerde artikelen, events & downloads

c21 c225
Van netcongestie naar energiezekerheid

Van netcongestie naar energiezekerheid

Het webinar ‘Van netcongestie naar energiezekerheid’ op dinsdag 26 november om 11 uur leert je alles over de kansen die de energietransitie biedt, mits ...

Lees verder

c21 c225
Het wonder van Tholen: blauwdruk voor oplossing netcongestie

Het wonder van Tholen: blauwdruk voor oplossing ...

Op het Zeeuwse Tholen is op maandag 10 juni onder grote belangstelling de eerste energy hub (e-hub) in Nederland in gebruik genomen. In deze e-hub kunnen bedrijven ...

Lees verder

c21 c225
Maximale integrale duurzaamheidsambitie op Klimaattop GO 2024

Maximale integrale duurzaamheidsambitie op Klimaattop ...

De waarde van kennisdeling wordt nog wel eens onderschat, zeker als we kijken naar het invullen van de Klimaatdoelstellingen. Door te innoveren, pionieren en lef ...

Lees verder

c21 c185 c225 c237 c243
Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we nu al hebben 

Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we ...

Ze is al bijna een decennium Duurzaam Gebouwd-expert, deelt kennis tijdens rondetafelgesprekken én is een veelgevraagd spreker voor het podium. Ook laat ...

Lees verder

c21 c41 c225
Urgent rapport over knelpunten en kansen verduurzaming gebouwde omgeving

Urgent rapport over knelpunten en kansen verduurzaming ...

In aanloop naar de Klimaattop Gebouwde Omgeving 2024 lanceert platform Duurzaam Gebouwd maandag 4 november het rapport Op weg naar CO2-neutraal. Het rapport benadrukt ...

Lees verder

c21 c225 c237 c265
Volgende mijlpaal Net Zero: verplichte toepassing CO2-arm beton

Volgende mijlpaal Net Zero: verplichte toepassing ...

Lizzy Butink heeft als manager Duurzaamheid binnen Dura Vermeer Divisie Bouw en Vastgoed BV de afgelopen tijd flink geknokt om de Net Zero-strategie hoog op ...

Lees verder

c21 c225
Dertig jaar duurzaamheid met Paul van Bergen

Dertig jaar duurzaamheid met Paul van Bergen

Om hem Mr. Duurzaamheid te noemen, gaat wellicht net een stapje te ver, maar al ver voordat duurzaamheid een begrip was, was dit voor Paul van Bergen, directeur ...

Lees verder

c21 c225 c243 c265
Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie

Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie

Met de klimaatdoelstellingen en forse ambities voor verduurzaming van ons kikkerlandje in het achterhoofd, is kennisdeling onontbeerlijk. Dat houdt niet op bij ...

Lees verder

c21 c225
Seawood Materials winnaar Ruud van Berkel Award '24 

Seawood Materials winnaar Ruud van Berkel Award ...

Tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven deze week is de tweede Ruud van Berkel Award uitgereikt. De winnaar van dit jaar is SeaWood Materials: een 100 procent ...

Lees verder

c21 c225 c237
Zo zorg je voor maximale waarde in beheer- en onderhoudstrajecten

Zo zorg je voor maximale waarde in beheer- en ...

Wat zijn beweegredenen voor bedrijven om hun gebouwen duurzamer, meer circulair en gezond te maken? En hoe zorg je dat je maximale waarde levert in beheer- en onderhoudstrajecten? ...

Lees verder

c21 c225
Aantal ondertekenaars Toekomstbestendig Bouwen groeit door

Aantal ondertekenaars Toekomstbestendig Bouwen ...

Het aantal organisaties dat zich aansluit bij het platform Toekomstbestendig Bouwen blijft groeien. Het convenant werd tijdens het congres Toekomstbestendig Bouwen ...

Lees verder

c21 c225 c237
Gebruik bij duurzaamheid meer gezond verstand

Gebruik bij duurzaamheid meer gezond verstand

‘Gebruik meer gezond verstand bij verduurzaming’, is de stellige overtuiging van Debbie van Noort en Daniel Strumphler van Turner & Townsend. Omdat ...

Lees verder

Reactie plaatsen

keyboard_arrow_up