Hoe vaart de energietransitie in de aardgasvrije wijken? Die vraag kwam een hele middag aan bod tijdens het tweede Verbindingsfestival van Acquire Publishing. Met veel praktische oplossingen om #vangaslos te gaan en met de bewoner op één.

Met Selina Roskam (RVO) als vakkundige, centrale presentator kwam er over het thema ‘aardgasvrije wijken’ een divers palet van oplossingen op tafel. Te beginnen met de harde praktijk in de Zwolse wijk Berkum. Adviseur en wijkbewoner Timo Veen is tevens projectleider van Berkum Energieneutraal, wat ook ‘aardgasvrij’ inhoudt en al in 2025 zijn beslag moet krijgen.

Om tot een wijkuitvoeringsplan te komen, werd eerst een transitieplan opgesteld met drie sporen: het verduurzamen van woningen (inclusief het energieverbruik omlaag brengen), collectief opwekken van energie en kiezen voor een wijkenergiesysteem. Bij die drie horen verder vraagstukken als: wie betaalt de investering en wordt er gekozen voor een systeem op lage of hoge temperaturen. En wat vinden omwonenden van de aanleg in het landschap van wind- of zonneparken?

Het zijn allemaal keuzes met repercussies voor en achter de voordeur en dat brengt de belangrijkste factoren in beeld: hoe kom je achter die voordeur en hoe ga je met elkaar de dialoog aan? Zorg er in ieder geval voor dat bewoners volop kunnen meedenken en meebeslissen en dat hun weerstand wordt weggenomen tegen meedenkende bedrijven (‘maar niet onafhankelijk’).
Bewoners zullen het samen met de bedrijven en de overheid moeten zien op te lossen en de dialoog in die driehoek is echt nodig om bezwaren weg te nemen. Zorg in dat proces ook voor voldoende bewustwording. Het effect (E) van een plan valt of staat, aldus Veen, met de kwaliteit (K) van de oplossing en de acceptatie (A) door de gebruikers: E = K x A.

Glazen huis

De dialoog werd ook bepleit in de keynote van Martijn Koop (NLingenieurs, DWA). Hij ziet vaak dat in de planvorming rond de Transitievisies Warmte (TVW) gevraagd wordt naar de kennis van de adviseurs van DWA. Ook als ‘iedereen’ al eens naar het plan heeft gekeken. “Zonde, zo wordt er veel werk opnieuw gedaan. Bovendien is die TVW meer dan een kunstje en vragen wij ons af: wat gebeurt er daarna?”

Vandaar de oproep van Koop om krachten en kennis te bundelen en samen de stukjes van de puzzel te gaan leggen. Hij leverde er ook een concreet idee bij: ga met elkaar in de wijken aan tafel zitten. Doe dat in een korte periode en zichtbaar in de wijk. Bijvoorbeeld in een soort glazen huis waar mensen makkelijk op afkomen en daar transparant en open het gesprek aangaan. Met meer duidelijkheid over de keuzes en kosten. Ga dan vooral voor collectieve oplossingen en bekijk hoeveel woningen je voor een keuze nodig hebt.

Kompas

In de keynote van Jeske Zonneveld (Squarewise) werd helder getoond hoe de weg naar een aardgasvrije wijk er kan uitzien. En opnieuw kwamen snel ‘de bewoners’ - inspraak! - bovendrijven. Met hen in de hoofdrol is het zaak niet meteen te mikken op verduurzaming en technische oplossingen. Ga eerst op zoek naar de verbeterkansen voor een leefbare wijk. Dat levert een breder verhaal op met ook meer haakjes voor verduurzaming. Denk aan, aldus Zonneveld, de circulaire economie, de woningbouwopgave, de biodiversiteit of een klimaatbestendige omgeving.

De wijkaanpak kan verder, volgens Zonneveld, heel goed plaatsvinden met behulp van het Wijkkompas. Dit programma biedt aan projectleiders inzicht en houvast over alle noodzakelijke stappen en kent twee sporen: sociaal-maatschappelijk en technisch-economisch. Ook hier ligt de nadruk op participatie, inspraak, transparant communiceren en lokale vraagstukken. Als je daarbij ook nog stageplekken voor lokale bewoners weet te creëren, sla je helemaal veel vliegen in één klap. De communicatie met bewoners is nog wel een lastig punt, maar door de coronacrisis lijkt het erop dat er online meer en ook andere dan de gebruikelijke wijkbewoners betrokken raken.

Maatschappelijk vastgoed

Ook op andere manieren werd er tegen de aardgasvrije wijken aangekeken. Zo besprak Sjoerd Groen (abcnova) de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed. De eigenaren hiervan zitten vaak niet (goed) aan tafel als het over de wijkaanpak gaat. Bekijk daarom of je ook kunt aansluiten bij de ontwikkeling van de wijkplannen. Wat er op gebouwniveau moet gebeuren wordt steeds duidelijker, maar wees alert op de actuele en dynamische ontwikkelingen die steeds weer plaatsvinden.

Groen toonde een opzet voor een integraal masterplan, met onder meer een routekaart verduurzaming en een module met diverse variabelen. Uiteindelijk kan dat uitmonden in een compleet dashboard verduurzaming, waarna het eenvoudiger wordt om aan de juiste knoppen te draaien. Met een match tussen vastgoedstrategie, beleidsontwikkelingen en verduurzamingsopgaven wordt het makkelijker keuzes te maken. Zoals de keuze voor renovatie of nieuwbouw.
Een laatste advies van Groen: zorg dat je aan tafel komt te zitten waar de Transitievisie Warmte wordt besproken. Met bijvoorbeeld de aanleg van warmtenetten ontstaan er ongetwijfeld koppelkansen, die soms beter kunnen uitpakken dan individuele oplossingen.

Thuisbaas

De laatste keynote, van Juke Westendorp, leek op een pleidooi tegen warmtenetten, maar was dat niet. Ze opperde veel bezwaren tegen warmtenetten, maar wilde uiteindelijk vooral duidelijk maken dat het mogelijk is om vrijwel elk huis voor ongeveer 35.000 euro te verduurzamen. De oplossing van Westendorp en haar organisatie Thuisbaas (dochter van Urgenda) helpt bewoners van a tot z door het proces van verduurzaming op basis van all electric. Meestal met isolatie, zonnepanelen en warmtepompen, soms ook met PVT-panelen of infrarood panelen.

Ter verdediging van de gebruikte toepassingen ontkrachtte Westendorp diverse mythes. Zo is extreem isoleren volgens haar meestal helemaal niet nodig. Als er maar geen enkelsteens muren en wel dubbelglas aanwezig zijn. Mede daarom pleitte Westendorp voor de komst van een Trias Energetica 2.0, met minder strenge isolatie-eisen. De tweede mythe luidt, aldus Westendorp, dat je een warmtepomp alleen kunt combineren met vloerverwarming. Maar dat kan bijvoorbeeld ook met convectoren die op een lage temperatuur werken. Dat warmtepompen veel lawaai maken, is langzamerhand ook volledig achterhaald (mythe 3) en het rendement van infraroodpanelen kan hoger uitkomen dan een COP van minder dan 1 (mythe 4). Westendorp: ‘Infraroodpanelen kunnen best duurzaam zijn. In de praktijk zien wij ook COP’s van ongeveer 2. Door bij het gebruik goed te doseren op tijd en plaats, verlies je zo geen comfort.”

Pitches

Naast de vijf keynotes was er tijdens dit deel van het Verbindingsfestival ook nog ruimte voor vier korte pitches:

Woon Duurzaam: ontzorgt het hele verduurzamingsproces van particulieren, VVE’s en woningcorporaties (Rense van Dijk).

Uptempo.nu: matchmaking tool met meer dan honderd innovatieve oplossingen voor huurwoningen (Marlies Sneller).

HR Solar: PVT-panelen leveren naast elektriciteit ook warmte (Jeroen Prinsen).

Allesoverwaterstof: doe meer met waterstof, van een compact kooktoestel tot en met een drone (Frank Mietes).

Aan deze beknopte weergave van dit uitgebreide middagprogramma zijn nog tal van interessante details toe te voegen. Bekijk daarom binnenkort de video-opname die beschikbaar komt op deze website.

Tekst: Ysbrand Visser
Foto: Almere (Shutterstock)