Drie jaar geleden ging BouwNovum aan de slag met een woonconcept waarin de bewoner centraal staat. Na een intensief ontwikkel- en samenwerkingsproces werd de ambitie behaald: de woningen zijn niet alleen gezond, comfortabel en energiezuinig, ze dagen ook uit tot een heroverweging van het algehele bouwsysteem.

Tekst: Reinoud Schaatsbergen
Foto boven: De eerste BouwNovum 5.4-woningen in Nijverdal.

Sinds de zomer van 2020 staan de eerste BouwNovum 5.4-woningen in Nijverdal. Deze houten woningen zijn comfortabel en gezond, volledig remontabel en levensloopbestendig, circulair en energiezuinig. Kers op de taart: ze hebben een prijs die bij sociale woningbouw past. Hoe BouwNovum dit allemaal voor elkaar weet te boksen? “Vanuit een ideaal om te innoveren naar een ander bouwproces”, aldus Gerrit Hospers, directeur van BouwNovum.

Het moet anders

De BouwNovum 5.4-woning is ontstaan uit de gedachte dat zowel het bouwproces als het eindresultaat anders kan en moet. Marcel van den Noort, projectleider van BouwNovum: “Het traditionele bouwproces is inefficiënt, gefragmenteerd en biedt weinig ruimte voor innovaties. Daarbij wordt de bewoner bovendien vaak uit het oog verloren. Zo doen we er als sector bijvoorbeeld alles aan om woningen nul-op-de-meter te maken. Daar gaat een behoorlijk deel van het budget van de woning heen, maar dat geld is dan niet beschikbaar voor ruimte en comfort en andere aspecten van gezond wonen.”

Gerrit Hospers, mede-initiatiefnemer van BouwNovum, vervolgt: “Wij zien aanbestedingen in allerlei kleuren en vormen langskomen waar veel niet tot zijn recht komt. Dat moet veranderen. We zijn met een enthousiaste groep begonnen aan een fictief project. Daarvoor zetten we alle maatschappelijke doelen die we konden bedenken op papier – milieueisen, comfort, flexibiliteit, levensloop; noem maar op – en gingen die vanuit een nieuw proces beantwoorden. Dat is verdorie ook gelukt.”

V.l.n.r.: Marcel van den Noort (BouwNovum), Gerrit Hospers (BouwNovum), Keimpe van der Wal (DUCO) en Marcel Vreeken (VELUX)

Koppen bij elkaar

Het fictieve project werd realiteit in het BouwNovum-concept, een woning die veel maatschappelijke opgaven oplost zonder elementen zoals daglicht en lucht (natuurlijke ventilatie) uit het oog te verliezen. Laatstgenoemde vormt een belangrijk element voor de betaalbaarheid van de woningen. “Wat je niet toevoegt aan de woning, hoeft de afnemer ook niet te betalen”, zegt Van den Noort. “Daarom hebben we voor onze eerste woningen in Nijverdal gekozen voor natuurlijke toevoer en afvoer als basis. We monitoren die pilotwoningen en dat wijst uit dat ze zeer energiezuinig zijn.”

De uitdaging was om al die opgaven integraal op te pakken binnen een beukmaat van 5,40 meter. Hospers: “Je gaat dan kijken wat er beschikbaar is in de markt en brengt verschillende kennispartijen bij elkaar om gezamenlijk tot oplossingen te komen. Zo kwam VELUX in beeld. De zonneschoorsteen voor extra daglicht en natuurlijke ventilatie zat al vroeg in het ontwerp. Dan heb je een lichtstraat nodig die open kan en voor natuurlijke trek kan zorgen. En voor die dagen waarop natuurlijk ventileren minder comfortabel is, neemt het zonale en CO2-gestuurde ventilatiesysteem van DUCO het over.”

Vraaggestuurd ventileren

“Vraaggestuurde systemen leveren een fikse energiebesparing op ten opzichte van centrale afzuigingssystemen”, verduidelijkt Keimpe Van der Wal van DUCO. “Je gaat namelijk zonaal afzuigen, zodat het systeem niet maximaal lucht gaat verversen als je bijvoorbeeld onder de douche staat, maar alleen daar waar nodig. Deze regeling op de luchtafvoer per ruimte leidt tot kleinere ventilatiehoeveelheden en dus veel minder ‘ventilatieverliezen’. Het verwarmingsgebruik wordt zo tot een minimum teruggebracht.”

Foto rechts: De woningen maken gebruik van een vraaggestuurd ventilatiesysteem van DUCO.

Van der Wal stipt aan dat deze wijze van ventileren ideaal is als het gaat om gezondheid, comfort en energiezuinigheid. Juist om die eigenschappen vindt Van der Wal het project zo inspirerend. “Er worden in deze woningen fantastische stappen gezet op het gebied van energiezuinigheid, maar het wooncomfort en de gezondheid van bewoners staan écht centraal. Binnenklimaat, comfort en energie zijn in balans. De woning voldoet ruimschoots aan de BENG-eisen door met een verantwoorde balans gebruik te maken van integrale technologische oplossingen, zonder de aarde uit te putten.”

Zomernachtkoeling

Die balans is ook terug te vinden in de bijdrage van VELUX: een zonneschoorsteen. “Dit principe zorgt ervoor dat warme lucht opstijgt en via een opening de woning kan verlaten”, aldus Marcel Vreeken van VELUX. “Dat heeft een dubbele functie: je krijgt optimale daglichtverspreiding in de kern van je woning en het voorkomt – in combinatie met zonwering – oververhitting waardoor je de koelbehoefte reduceert.” De zonneschoorsteen werkt op die wijze effectief samen met de gevelroosters van DUCO. De simulaties voor daglicht, binnentemperatuur en luchtkwaliteit die voor BouwNovum werden gemaakt, gekoppeld aan de gemonitorde Smart Technology van Duco, bevestigen dit. Een slimme oplossing dus, die door een integraal proces tot stand kwam.

De zonneschoorsteen van VELUX zorgt ervoor dat warme lucht opstijgt en via een opening de woning kan verlaten.

Wat is er nog meer mogelijk? Die vraag stelt Vreeken zich nu om verder te innoveren. “Integraal benaderen is de sleutel om met elkaar een gebouw gezond, comfortabel en energiezuinig te maken”, zegt hij. “Daar kunnen we niet meer omheen. Hoe kunnen wij bijvoorbeeld onze producten nóg slimmer laten communiceren met die van DUCO? Wij moeten als producenten loslaten dat we alles stand alone willen ontwikkelen en juist in bouwconcepten gaan werken. Door op elkaar af te stemmen, creëer je echt duurzame oplossingen. Het BouwNovum-concept draagt daar aan bij.”

Levensloopbestendig

De integraliteit van het project is in elke stap te zien. Zo werd de keuze voor natuurlijke ventilatie mede bepaald doordat het team ontkoppeld wilde bouwen, vertelt Van den Noort. “Het casco, de gevels en de installaties zijn volledig van elkaar gescheiden en samen met het volledig remontabel opleveren van de woningen maakt het de woningen zeer circulair”, aldus de projectleider. “Doordat we geen elektra en luchtkanalen in de wanden en vloeren verwerken, zijn de woningen gemakkelijk uitbreidbaar en inbreidbaar en daarmee vervullen we onze intrinsieke wens om toekomstbestendig te bouwen.”

Deze ontkoppelde opbouw is niet enkel op de gevels en het casco toegepast. Ook afzonderlijke onderdelen zijn makkelijk aan te passen, bijvoorbeeld om een woning levensloopbestendig te maken. Zo is de eethoek te transformeren naar een slaapkamer en is op de positie van de huidige keuken een badkamer te realiseren door een wand en een schuifdeur toe te voegen. De keuken draait een kwartslag en kan vanuit de woonkamer gebruikt worden. “Alle elementen zijn makkelijk te monteren en demonteren”, zegt Van den Noort. “Zo kan de indeling van de begane grond ook weer simpel terug naar de originele footprint.”

De houten woningen zijn gemakkelijk in- en uitbreidbaar, bijvoorbeeld om een woning levensloopbestendig te maken.

Om ook het grondstoffenverbruik in te perken, is nagenoeg elk element van de woning circulair. Denk aan kozijnloze beglazing, houten gevelbekleding en demontabele keramische elementen in de badkamers. “Hier worden geen tegels gesloopt”, vertelt Hospers. “De elementen kunnen, als je bijvoorbeeld geen behoefte meer hebt aan baden op de begane grond, gewoon losgehaald worden en opnieuw gemonteerd worden bij een huishouden dat er op dat moment wel behoefte aan heeft.”

Anders rekenen

De BouwNovum-woningen zijn gerealiseerd vanuit de ambitie om het systeem te veranderen. Daar hoort ook het rekenwerk bij. “Dat willen we benadrukken”, aldus Hospers. “Onze woningen gaan in de toekomst bij het einde levensduur een restwaarde hebben. De houten elementen zijn zoals gezegd niet bewerkt, dus die kunnen na 50 jaar zo weer de bouwmarkt in. Zo hebben onze woningen op veel fronten een restwaarde. Als je dat meeneemt in de berekeningen, heb je het aan het eind niet meer over kosten, maar over opbrengsten. In zo’n rekenmodel schep je aan de voorkant mogelijkheden voor circulaire, duurzame en toekomstbestendige woningen.”

Zo verdient een duurzaam en gezond ventilatiesysteem zichzelf snel terug. Vraaggestuurde natuurlijke ventilatie is veelal goedkoper dan balansventilatie omdat je minder kanalen hoeft aan te leggen, aldus Van der Wal. “Door zonaal af te zuigen met elektronische roosters die dichtgaan als er geen ventilatievraag is, is er minder warmteverlies en bespaar je meer energie.”

Ambitie waargemaakt

Als het aan Hospers ligt, werkt de sector gauw toe naar andere financiële rekenmodellen. “Als dat gebeurt, kunnen we met corporaties en beleggers samen de maatschappelijke milieu- en energieaspecten aanpakken”, aldus de directeur. “Als het gaat om vastgoed is dat echt de oplossing. Alles komt voort uit anders gaan samenwerken. Dat is voor BouwNovum cruciaal geweest om ideeën naar dit hoge niveau te krijgen.”

“Wij zijn echt overtuigd dat de wijze waarop je het bouwproces vormgeeft, bepaalt hoe goed het product wordt”, vervolgt hij. “Heel BouwNovum is ongelooflijk doordacht: we produceren zo dicht mogelijk bij de locatie om het effect op stikstofuitstoot te reduceren, we bouwen grondstofarm door circulaire materialen te gebruiken, we rekenen met restwaarde en lage exploitatiekosten. Die betaalbare, duurzame en gezonde woning is geen ambitie meer. Ze staan er gewoon en worden met veel plezier en comfort bewoond.”

Dit artikel verscheen eerder in het magazine Duurzaam Gebouwd #50. Het magazine is via deze link gratis in te zien.