Om de duurzame ambities van ‘Rutte III’ waar te maken, zijn op lokaal niveau gedurfde initiatieven nodig. Met klein en mainstream komen we er niet. Toch komen innovatieve, grootschalige projecten maar moeilijk van de grond. Knelpunten in de financiering zijn daarvan een belangrijke reden. Er zijn genoeg potjes en regelingen beschikbaar, maar niet iedereen kent ze en de procedures zijn vaak ingewikkeld. Financieringsadvies en -ondersteuning kan helpen om duurzame initiatieven realiseerbaar te maken. Trias Westland is daarvan een goed voorbeeld: het eerste diepe geothermieproject in Nederland was nooit van de grond gekomen zonder inzet van de juiste financieringsinstrumenten en de procedures die daaraan verbonden zijn. 

Foto's door: Annelies van 't Hul

Rutte III zet vaart achter de energietransitie. De regering streeft naar een CO₂-reductie van 49% in 2030 en van 95% in 2050. Aardgasloos wordt de norm. Gemeenten, provincies en waterschappen zijn voor een belangrijk deel aan zet om dit vorm te geven. Ze hebben een regisserende rol in de energietransitie, maar ook een rol als aanjager van praktijkexperimenten. Gemeenten staan voor moeilijke keuzes. Kies ik voor een warmtenet, zet ik in op zonne- en/of windparken en hoe pakken we dat dan aan? Als er al gerichte plannen zijn, hebben ze doorgaans maar weinig middelen ter beschikking om die te helpen realiseren. De beschikbare financieringsinstrumenten – Europees, nationaal en regionaal – zijn niet altijd bekend en ingewikkelde, tijdrovende procedures weerhouden initiatiefnemers ervan om er aanspraak op te maken.

Kansen blijven onbenut

Hierdoor blijven veel kansen onbenut. En dat is zonde, vindt Joram Bogers, consultant bij adviesbureau DWA. “Aardgasloos kan en moet. Met kleine, voorzichtige stappen gaat dat niet snel genoeg. Voor grootschalige en innovatieve verduurzaming van de gebouwde omgeving, blijft de financiering – naast de techniek – een grote uitdaging. Maar er zijn genoeg mogelijkheden om dat obstakel weg te nemen. Door beschikbare subsidieregelingen, fiscale maatregelen, leningen en garanties te benutten en daarmee risico’s te elimineren. Dat is best een opgave voor overheden en de marktpartijen waarmee ze samenwerken. Regelingen kunnen de hefboom zijn voor het realiseren van gedurfde projecten die anders bij mooie plannen zouden blijven. Daardoor ontstaan er goede voorbeelden die leiden tot meer. Alleen zo kunnen we gezamenlijk de duurzame doelstellingen halen.”

Financiering maakte eerste diepe geothermie mogelijk

Een actueel voorbeeld van DWA’s inzet is die bij het diepe geothermie-project Trias Westland in de gemeente Westland. Hier werd voor het eerst op 4.000 meter diepte aardwarmte aangeboord. Echter blijken de Trias-zanden op 4.000 meter diepte op deze locatie niet geschikt voor rendabele warmtewinning. Daardoor gaat Trias Westland een geothermieproject realiseren op circa 2.400 meter diepte. Dit is de Onder Krijtlaag waaruit ook de andere Westlandse geothermieprojecten tot op heden warmte winnen. De Onder Krijtlaag - en meer specifiek het Delftzandsteen - is juist zeer geschikt voor aardwarmteprojecten.

Met deze aardwarmte gaan Westlandse tuinbouwbedrijven straks op een duurzame manier hun kassen verwarmen. Bogers: “Omdat men hier voor het eerst tot 4.000 meter diepte heeft geboord en  – normaal gaat geothermie tot een diepte van 2.400 meter – is het een project met veel onzekerheden en hoge investeringen vooraf. Voor reguliere marktpartijen is zo’n project te riskant.  Door gebruik te maken van verschillende regelingen is het project financierbaar geworden.

Voor dit project is een waaier van financieringsinstrumenten ingezet om deze eerste boring tot deze diepte te realiseren. Daarmee hadden de initiatiefnemers voldoende comfort om te willen investeren aan de voorkant en kregen ze ook banken mee. Achteraf is gebleken dat een aardwarmteproject op 4.000 meter diepte niet haalbaar is. Innovatief aan dit project is dat nu een gedeelte van de geboorde put gebruikt wordt voor een aardwarmteproject op 2.400 meter diepte.”

Maatschappelijke vliegwielfunctie

Het gaat niet altijd om harde euro’s op een bankrekening. Ook fiscale maatregelen zijn interessant, net als garantieregelingen. In het geval van Trias Westland zijn de subsidieregelingen DEI (Demonstratie Energie-Innovatie) en SDE+ (Stimulering Duurzame Energieproductie) aangevraagd en beschikt. Ook is de EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) benut, er is een gemeentelijke regeling ingezet (Westland Agenda) evenals een fonds van de regionale Rabobank (DIT Fonds). Daarnaast is er een Green Deal afgesloten met het ministerie van Economische Zaken. Daardoor zijn de Rabobank en de BNG (Bank Nederlandse Gemeenten) bereid om leningen te verstrekken en is het project realiseerbaar.

Het is een project waar veel ogen op gericht zijn. Als het hier lukte, dan volgden er ongetwijfeld meer. Daarmee hebben de verschillende regelingen die op dit project van toepassing zijn een belangrijke maatschappelijke vliegwielfunctie. Door de boorkern en de metingen die zijn uitgevoerd, is er een schat aan informatie over de bodem in Westland. Met deze informatie kunnen de plannen om de energievoorziening in de glastuinbouw te verduurzamen verder geconcretiseerd worden.

Uitvoering subsidieregelingen

DWA blijft ook de komende tijd betrokken bij Trias Westland, als dienstverlener bij de uitvoering van de subsidieregelingen. Want de ‘rompslomp’ houdt zeker niet op bij de toezegging van de gelden, legt de adviseur van DWA uit. “Een financieringsadviestraject bestaat uit drie fasen. De aanvraag, de uitvoering en de verantwoording. Bij alle drie zijn we Trias Westland van dienst. Veel partijen focussen met name op de eerste fase. Ze zoeken naar geschikte en beschikbare regelingen, maar hebben minder aandacht voor de stappen erna. De goedkeuring van een financieringsinstrument is echter pas definitief als je ook de laatste stap hebt doorlopen, die van de verantwoording. Vooral Europese regelingen zijn heel strak ingeregeld. Bij het aangaan van een financiering, krijg je een overeenkomst van soms 60 pagina’s. Het valt niet mee voor de uitvoerende partij om al die regels tijdens het proces steeds scherp te houden. Je moet rapportages uitvoeren van het procesverloop en de uitgaven. Afwijkingen moet je afstemmen met de verstrekkers en kunnen verantwoorden binnen de voorwaarden. Anders is het risico dat aan het eind van de rit het werkelijke bedrag dat wordt uitgekeerd lager is of helemaal wordt afgewezen. Het proces vereist veel communicatie, administratie, accuratesse en discipline. Aan de voorkant maak je helder hoe je dat gaat organiseren zodat je bij stap drie alle gegevens voor de verantwoording op orde hebt.”

Dit gebeurt altijd in samenspraak met de partij die de regeling benut, want die blijft uiteindelijk verantwoordelijk. De adviseur biedt inhoudelijke en administratieve ondersteuning, zodat de gebruiker de lasten ervan niet hoeft te dragen tijdens de drie trajectfases. De meerwaarde van een adviestraject is dus samengevat dat de adviseur al de regelingen overziet, deze slim combineert en correct benut en administreert. Dat maakt projecten realiseerbaar en ontlast de opdrachtgevers bij de bewaking en het managen van al deze regelingen.

Versnelling energietransitie

Het project Trias Westland staat niet op zich. DWA merkt dat veel gemeenten nadenken over mogelijkheden om de energietransitie vorm te geven. Ook marktpartijen hebben plannen, maar hebben vaak nog extra inzet nodig van gemeenten. Hetzij met financiële middelen, hetzij met personele ondersteuning. DWA zit ook in die oriëntatiefase vaak aan tafel als adviseur. Om de technische mogelijkheden in kaart te brengen, partijen samen te brengen of om te berekenen hoe kansrijk verschillende oplossingsrichtingen zijn. Als er daadwerkelijk plannen uit voortkomen, wijst het adviesbureau ook op het inventariseren van de financieringsmogelijkheden. In een zo vroeg mogelijk stadium. “Vaak zijn het de marktpartijen waarmee we uiteindelijk gaan inventariseren hoe we het project financierbaar gaan maken. In de vervolgfase denken we mee over het project zelf, het scherp neerzetten van de doelstelling en de keuzes voor technieken en strategieën. We berekenen de invloed van bepaalde keuzes op de projectkosten en het energetisch rendement. De SDE-subsidie is bijvoorbeeld gekoppeld aan de opgewekte hoeveelheid hernieuwbare energie. Het is dus belangrijk dat rendement (lees: de juiste techniek) en financieringsoplossingen optimaal op elkaar zijn afgestemd om risico’s uit te sluiten.”

Volgens Bogers is dat een belangrijke toegevoegde waarde van DWA. “We kennen de uitdagingen bij de financiering van duurzame projecten en beschikken over de technisch inhoudelijke kennis om mee te denken. En bovenal,” geeft hij aan, “staat voor ons altijd het project centraal, niet het financieringsmodel. Door het slim inrichten van projecten en de juiste weg te vinden naar de verstrekkers van financiering, kan dit soort trajecten uiteindelijk veel opleveren, zo laat het voorbeeld van Trias Westland zien. Het kan leiden tot nieuwe producten of technieken, nieuwe businesscases en uiteindelijk tot unieke, duurzame (warmte)projecten die als voorbeeld dienen en de energietransitie op lokaal niveau belangrijk versnellen.