Hoge duurzaamheidsambities voor gebieden, betrokkenheid en samenwerking bij de exploitatiefase en een blik op een slimme NoM-wijk waarvan de gebouwen onderling energie uitwisselen. Deze onderwerpen kwamen naar voren tijdens een seminar Duurzame Energie & Gebiedsontwikkeling bij adviesbureau Merosch te Bodegraven.

Video via VBI 

Het startschot voor de bijeenkomst kwam van Ronald Schilt van het bureau, die de urgentie voor het onderwerp duidde. Hij stelde aan de deelnemers de vraag ‘Wat is duurzame gebiedsontwikkeling eigenlijk?’. “Duurzaamheid is een breder thema geworden dan energie. Je hebt het over materialen, mobiliteit, klimaatadaptatie en sociale cohesie. Al die onderwerpen pakken we samen in een gebiedsvisie, met als uitgangspunt een integrale benadering en een toekomstbestendige realisatie.”

Het was aan architect Marco Broekman om meer te vertellen over de realisatie in de praktijk van duurzame gebiedsontwikkeling. Eerst liet hij weten waarom we als bouw- en vastgoedsector moeten versnellen in duurzaamheid. “Het gaat eigenlijk behoorlijk slecht met de wereld. Op heel veel vlakken moeten we aan de bak, denk aan grondstoffen schaarste en issues rondom gezondheid. De stad is enerzijds een probleem, anderzijds een kans, want het kan als proeftuin fungeren voor mooie innovaties.”

Drie principes als leidraad voor Merwede

Anno 2018 komen verschillende trends samen in transities, waaronder energie, mobiliteit, groenvoorziening en digitalisering. “Daarvoor moeten we wel anders gaan denken. Zo gaan we in het project Merwede volledig autovrij en willen we 26.000 parkeerplekken voor fietsen realiseren. Om de gebiedsontwikkeling tot een succes te maken zijn we in een vroeg stadium met verschillende eigenaren van vastgoed om tafel gegaan en hebben we een plan gemaakt. We praten niet alleen met deze eigenaren en ondernemers, maar ook met de buurt om te horen wat er speelt en wat er hoe duurzaamheid vorm moet krijgen in het gebied.”

Voor het project gelden drie principes als leidraad: het gebied moet een proeftuin worden voor Healthy Urban Living, een volwaardig stadsdeel zijn voor iedereen en de bestaande identiteit moet als uitgangspunt fungeren. Daarnaast is de bouwdichtheid onderscheidend. “We bouwen compact. Doordat we dichter bouwen kunnen we een aantal aspecten goed doen: duurzame mobiliteit, warmtenet, en sociale ontmoeting stimuleren. We moeten keuzes maken, want we halen dan niet de top van duurzame energieopwekking.” Met een monitoringstool wil het projectteam onder andere op blokniveau resultaten op het gebied van duurzaamheid en circulariteit gaan meten.

Ten aanzien van energie wordt ingezet op een collectief wko-systeem en een gasloze ontwikkeling. “PV komt op 50% van alle daken en we gaan voor 75% van het BENG 3 criterium in plaats van de minimumeis van 50%. Op blokniveau wordt het spannend om dit te sturen naar de ontwikkelaar. Circulariteit bouwen is voor ons de norm en we willen dan ook als proeftuin fungeren. Grondstoffenstromen worden in kaart gebracht voor en met behulp van het materialenpaspoort.” Uitgangspunt hierbij is om niet alleen te ontwerpen en te bouwen voor demontage maar ook om het circulaire gebruik te stimuleren.

Olwin Verhappen is als exploitatiemanager bij Strukton langdurig betrokken bij verduurzaming. “Op het moment dat het project klaar is, dan moeten we het laten werken met elkaar. Bij de Kromhout Kazerne in Utrecht zijn we voor 25 jaar betrokken, dat is bijna een generatie lang. Het is de eerste kazerne in Nederland die gerealiseerd als Publiek-Private samenwerking (PPS). We zijn 25 jaar eindverantwoordelijk voor een up-to-date kwaliteit en dienstverlening.”

Mogelijkheden van langdurige samenwerking

Die betrokkenheid is een uitdaging als de wereld om je heen verandert, bijvoorbeeld vanwege innovatie op energie en mobiliteitsvlak. “Een langjarig contract biedt daarin mogelijkheden. Zo konden we inspelen op een vraag om uit te breiden van de legering met 52 hotelkamers, verwarmd door een biomassacentrale. We merkten dat er plezier en energie vrijkomt als je met elkaar blijft innoveren. Buiten het contract om zijn we met BREEAM aan de slag gegaan. Die gaf een mooie impuls, want als je langs ideeën en mogelijkheden gaat, dan ga je verder in verduurzaming.”

Een ander gewichtig punt is de gebruikersbeleving. “Een belangrijk advies om de klant te betrekken bij het probleem en hem mee te nemen in oplossingsrichtingen. Je houdt zelf de regie over de oplossing, maar kunt wel enthousiasmeren en zorgen voor draagvlak.” Leveranciers moeten nadenken over verdienmodellen als je inzet op gebruikte producten in plaats van nieuw. “Je bent een proeftuin voor innovaties waarbij je de mogelijkheid hebt om constant te verbeteren. Het is pas een succes zodra de gebruiker tevreden is. Hoe kunnen we samen met de opdrachtgever een relatie aangaan en goed aan de bal blijven om het gebouw succesvol te maken?”

Er zijn verschillende antwoorden op die vraag. Zo is het belangrijk om successen te vieren en met proeven aan de slag te gaan. “Je concludeert dan soms dat sommige innovaties niet werken, maar andere voegen juist meerwaarde toe. Binnen je bestaande contract kun je dan innoveren en excelleren. Bij The Green House gingen we samen met leveranciers aan de slag om innovaties en vernieuwende concepten toe te passen. Zo is pay per use toegepast voor allerlei toepassingen zoals de verlichting. Overal hebben we leveranciers gevonden die hun nek wilden uitsteken om zo circulair mogelijk te gaan en verantwoordelijkheid willen nemen in hun keten. Dat leidt voor hen ook tot nieuwe verdienmodellen.”

Bouwen met visie op lange termijn

Diezelfde circulariteit wordt in een zogenoemd ‘Plus Leven’-project gecombineerd met gezondheid en comfort. Daar weet Yvonne van der Hulst van Van der Hulst Bouwbedrijf meer van. “We bouwen met een visie op lange termijn, want fossiele brandstoffen raken op. Er zijn nog een boel dingen onduidelijk als het gaat om de energietransitie en innovaties gaan snel, maar we willen wel aan de slag. Met partners als VBI, Stafier en Nissan zijn we aan de slag gegaan met toekomstbestendige woningen, voorbereid op ontwikkelingen in de komende decennia.” Aan alle industriepartners werd gevraagd om het beste product. “Laat je protocollen los, vroegen we aan de industriepartners. We wilden één besturingssysteem en gelukkig zijn alle partners ervan overtuigd dat dit de toekomst is.” De woningen gaan onderling energie uitwisselen met elkaar. “We willen dat de gebouwen zo onafhankelijk mogelijk zijn op het gebied van energie. Er is geen piekbelasting op het netwerk en de woningen wisselen duurzame energie uit. Uitgangpunt is dat opwek en gebruik maximaal aan elkaar worden gekoppeld.”

Het bouwbedrijf hield zich daarnaast bezig met de bouw van NoM-woningen voor particulieren. “We hebben de woningen aangemeld bij het ZEN-platform en het Groenregister. Dat is niet noodzakelijk, maar voor je kopers belangrijk in verband met de eis van banken voor duurzame financiering. Daarnaast kozen we voor een aanvullende module woningborg energieprestatiegarantie, passen we monitoring toe en 10 jaar garantie op de installaties. Dit alles maakt een slimme wijk, klaar voor innovaties in de toekomst.”  

Bekijk de volledige terugblik inclusief het fotoverslag en de beoordelingen op de terugblikpagina van het seminar.