In 2050 moet de gebouwde omgeving circulair zijn: een ambitieuze opgave. Wat betekent circulair bouwen en hoe pas je het toe? Duurzaam Gebouwd-partner Stichting W/E adviseurs Duurzaam Bouwen heeft meegewerkt aan het project MaMa One, een appartementencomplex in Amsterdam-Noord. In dit project hebben alle facetten van circulair bouwen een plek gekregen. In een tweetal interviews werpen we licht op wat circulair bouwen in de praktijk inhoudt.

Beeld boven: Een project dat het begrip circulair bouwen belichaamt is MaMa One, in Amsterdam Noord. Beeld door: MaMa Pioneers

Circulair bouwen

Voordat we het project MaMa One onder de loep nemen, gaan we eerst in gesprek met directeur Geurt Donze en senior-adviseur Gerben Schuurman van W/E adviseurs om het begrip circulair bouwen te doorgronden.

Wat betekent circulariteit en waarom is het zo’n belangrijk onderdeel voor de bouw?
Gerben Schuurman: “Dit doen we om onze aarde leefbaar te houden. Het gaat erom dat we op zo’n manier met onze grondstoffen, energiebronnen, maar ook aspecten als schone lucht, water en ruimte omgaan dat deze bronnen niet uitgeput raken.”

Geurt Donze: “Circulair bouwen is zelf geen doel. Het is een middel om klimaatverandering en grondstofuitputting tegen te gaan. Het gaat niet alleen om schaarste van fysieke parameters, maar ook om die van de ruimte en de mensen die zich daarin begeven.”

Hoe kun je circulair bouwen? 
Gerben Schuurman: “Er is niet één standaard plaatje dat je kunt toepassen dat resulteert in een circulair gebouw. Het is een kwestie van meetbare en niet-meetbare doelen opstellen voor een project.” 

Geurt Donze: “Je kunt bijvoorbeeld hergebruik van materialen goed meetbaar maken met de Milieuprestatie Gebouwen (MPG), al zijn er ook zaken die minder makkelijk te meten zijn.”

Gerben Schuurman: “Je moet ook nadenken over randvoorwaarden, zoals voor wie je bouwt op dit moment en in de toekomst. Maak je een prettige woon- en leefplek voor ze? De plek waar je bouwt verandert ook per project. Dat moet je echt in woorden uitleggen. Dat is niet in cijfers te vangen.”

MaMa One

Een project dat het begrip circulair bouwen belichaamt is MaMa One. Door middel van de CirculariteitsPrestatie Gebouw (CPG) is een groot gedeelte van de circulaire ambities meetbaar gemaakt. De vijf circulaire strategieën in de CPG zijn hierin gehanteerd als handvatten:

1. Benut het beschikbare
2. Gebruik hernieuwbaar
3. Minimaliseer milieu-impact
4. Creëer voorwaarden voor lange cycli
5. Creëer voorwaarden voor toekomstige cycli

“Wij willen met de gebouwen eraan bijdragen dat bewoners zich echt thuis voelen, gelukkiger zijn en beter voor elkaar zorgen."

‘Hoogst mogelijke resultaat’

MaMa One is een concept van MaMa Pioneers. Een samenwerking van Edwin Oostmeijer Projectontwikkelaar, Marc Koehler Architects en investeerders. We gingen in gesprek met de architect van dit project Marc Koehler, oprichter van Marc Koehler Architects en Gerben Schuurman van W/E adviseurs over de circulaire aspecten van dit project.

Hoe zijn jullie gestart met dit project?
Marc Koehler: “In de tender stond omschreven dat de gemeente Amsterdam op zoek was naar een zo duurzaam mogelijk project. We hebben tegen elkaar gezegd dat we voor het hoogst mogelijke resultaat in duurzaamheid wilden gaan. Je moet beginnen met het analyseren wat de mogelijkheden zijn binnen de financiële kaders. Dat concept ga je uitwerken. Je moet eerst vanuit de duurzaamheid de randvoorwaarden formuleren. Ga je voor all-electric, circulaire materialen of allebei? Vaak moet je tactische keuzes maken, maar in dit project hebben we die keuzes niet gemaakt. We hebben op alle aspecten zo hoog mogelijk proberen te scoren.” 

Op welke manier zijn jullie bezig geweest met het creëren van een circulaire leefomgeving voor de toekomstige bewoners?
Marc Koehler: “We willen naast MaMa One meerdere gebouwen zoals deze creëren, die samen een netwerk van community ’s vormen, een netwerk voor bewoners die zich sociaal en professioneel willen ontwikkelen. Dit gaan we via onze gebouwen en een online platform faciliteren. Dat betekent dat we allerlei activiteiten aanbieden en de ruimtes daarvoor, zoals co-working ruimtes, co-living ruimtes en een daktuin en binnentuin. We willen het netwerk versterken door bewoners op de verschillende locaties activiteiten te laten doen. Sociale duurzaamheid is belangrijk. Je ziet in deze tijd van corona dat eenzaamheid bij millenials een groot probleem is. Wij willen met de gebouwen eraan bijdragen dat bewoners zich er echt thuis voelen. Dat resulteert erin dat ze zich gelukkiger zullen voelen en beter voor elkaar zullen zorgen. Dit zorgt voor minder ziekte, minder depressies en eenzaamheid. De geluksfactor gaat omhoog en dat is écht ons doel.”

De materialen die jullie gekozen hebben voor het gebouw zijn circulair. Welke technieken hebben jullie daarvoor gebruikt?
Marc Koehler: “We kiezen zo veel mogelijk materialen als hernieuwbare grondstoffen. We hebben daarom bijvoorbeeld er ook voor gekozen om te bouwen met hout. Dit is niet alleen een duurzame materiaalsoort omdat het hernieuwbaar is, maar het slaat ook CO2 op in de constructie. Hoe meer er met hout gebouwd wordt, hoe meer CO2 je uit de lucht haalt. Dit komt doordat er weer bomen geplant worden die in de plaats komen van het hout dat je gebruikt voor de bouw. 

Daarnaast werken we met de principes van open bouwen. Dit betekent dat je de verschillende bouwsystemen uit elkaar kunt halen en kunt updaten. Met houtbouw is dat sowieso al gemakkelijker dan als je bouwt in beton. Er zijn drie verschillende niveaus waarop je aanpassingen kunt maken. Het eerste niveau is de flexibele inrichting van de woning zelf. Wil je aan de voorkant je woonkamer en aan de achterkant je slaapkamer dan kan dat, maar je kan het ook omdraaien en aan de voorkant nog een werkplek toevoegen. Je kunt de woningen op meerdere manieren indelen op dit niveau. Het tweede niveau van open bouwen maakt het mogelijk om een wand bij te plaatsen om zo nog een extra kamer te creëren. Op het derde niveau kun je bijvoorbeeld van drie woningen van 40 m2, twee woningen van 60m2 maken. Als het gebouw over dertig jaar aan een tweede levensfase toe is dan hoef je het niet helemaal te slopen, zoals normaal gesproken wel het geval is. Je richt het gewoon helemaal opnieuw in. Dat zorgt voor enorme CO2-reductie.”

Hoe gaan jullie met andere grondstoffen, zoals energie en water om in Mama One? 
Gerben Schuurman: “Het gebouw is energieleverend en all-electric gemaakt. Warmte en koeling verlopen via een WKO-systeem en we wekken daarnaast zoveel mogelijk energie zelf op via pv-panelen. Alle technologie, zoals zonnepanelen, warmtepompen, maar ook laadpalen van elektrische auto’s zijn verbonden in een smartgridsysteem. Hierdoor maken we optimaal gebruik van de energiebronnen die we hebben. Daarnaast hebben we een heel uitgebreid systeem bedacht om met water om te gaan. We vangen het grijswater op en dat reinigen we vervolgens weer, zodat het kan worden gebruikt voor het toilet en de wasmachine. Regenwater wordt hier ook voor gebruikt. Dat kunnen we opvangen via de polderdaken van het gebouw. Het water dat wordt opgevangen kan ook gebruikt worden voor bewatering van de tuin. Deze tuin en de groene daken moeten ervoor zorgen dat hittestress voorkomen wordt, geluid gedempt en zuurstof geproduceerd. Ook zal de tuin de biodiversiteit moeten bevorderen door de beplanting die gekozen is.” 

Welke tips zou je aan ontwikkelaars en architecten willen meegeven die circulair willen bouwen?
Gerben Schuurman: “Dat je blijft nadenken over wat de effecten en consequenties zullen zijn van jouw handelen. Niet alleen voor de mens, maar ook de planten en dieren. Op die plek, maar ook in de ruimte daar verder omheen.”

Dit artikel verscheen eerder in Duurzaam Gebouwd #49. Lees hier de volledige editie.