Fred Schoorl, directeur van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA), is toegetreden tot de jury van de Duurzaam Bouwen Awards. Een uitgelezen kans om hem te spreken over zijn visie op duurzaam bouwen en de betrokkenheid van architecten binnen dit belangrijke thema.

Tekst: Reinoud Schaatsbergen

Wat is jouw overtuiging om zitting te nemen in de jury van de Duurzaam Bouwen Awards?

“Dat is een zakelijke, maar ook altijd een persoonlijke. Dat moet ook wel, want dit [duurzaamheid, red.] is iets wat ons allemaal overkomt. Wij hebben als BNA een aantal jaar geleden ervoor gekozen om juist op het punt van duurzaamheid en circulariteit te kijken hoe architecten deel kunnen zijn van de oplossing. Dan heb ik het ook over sociale duurzaamheid, waar het thema zeer ingewikkeld is.”

“Duurzaamheid is een enorm breed veld. Als BNA hebben wij ervoor gekozen ons niet te focussen op het energievraagstuk. Daar zijn al zoveel partijen mee bezig, dat wordt een kluitjesvoetbal waarbij niemand weet waar de ander mee bezig is. Dat is inefficiënt. Wij kijken naar waar de architect goed in is: materialen en grondstoffen. Die kant blijft namelijk wat onderbelicht.”

Wat zie jij in de sector gebeuren op het vlak van duurzaamheid?

“Het besef groeit dat het roer om moet. De coronacrisis heeft dat denk ik wel versneld, maar het is nog lang niet de norm. Uit onderzoek onder onze leden blijkt dat 75 procent van de architectenbureaus een toename ervoer in energieneutraal ontwerpen ten opzichte van het jaar ervoor – dus wederom energie, maar ook wel ten aanzien van klimaatadaptatie, circulariteit en natuurinclusief.”

“Wat nu ontworpen wordt, en dus nog niet eens in de bouwfase zit, is voor meer dan de helft niet energieneutraal, klimaatadapatief of natuurinclusief. Dat geeft wel aan waar we staan. Dit is geen oordeel, maar een constatering: we zijn nog niet eens op de helft van het proces. Dat zit hem vooral nog in de productie. Daar ontleen ik aan dat wij als branche collectief een voorbeeldrol hebben. Dat wij ons ook zelf telkens afvragen: denk ik nu wel op de goede manier?”

“Het is zoekend, tastend en innoverend onze weg vinden in het moeras van oplossingen en problemen. Kom je aan het ene, dan heeft dat elders effect. En wat ook niet helpt, is dat het geen breed gedragen definities zijn. Wat ís natuurinclusief of klimaatadaptief? Het is jargon dat zich het liefst vertaald naar een paar tegels in de tuin eruit om iets met waterberging te doen, maar in een systeem van een hele wijk zit je echt op een ander niveau. Dat is nog niet een gegeven, zeker niet in de bouw.”

Welke rol speelt de architect hierin?

“Wij hopen dat er een impuls komt uit de eisen die gesteld worden in inkoopprocessen en opdrachtverlening. Dat duurzaamheid steeds duidelijker en in normen een rol speelt en dat daaruit meer algemeen geaccepteerde bouwprocessen en materialen komen. Daar proberen wij als BNA een bijdrage in te leveren. De neiging is om dat technologisch te benaderen, maar de effectiviteit van de vergroting zal via sociale innovaties gedaan moeten worden. Daar bestaat geen softwarepakket voor.”

“Dat sociale stukje vergt iets, ook van architecten. Zij hebben veel kennis, maar moeten nu ook hun rol als moderator in processen oppakken. Ik noem hierin altijd de drie v’s: verbeelden, verbinden en vernieuwen. Iedereen kent de architect van die verbeelding, maar ook verbinding is een cruciale taak voor de architect als adviseur. Vernieuwen gaat vervolgens over het bij elkaar brengen van grondstoffen en processen – systeeminnovatie in feite, vanuit onze overtuiging dat die staat of valt bij ketensamenwerking.”

“In de jury van de Duurzaam Bouwen Awards wil ik kijken hoe de architect in de wedstrijd zit, maar ook of er een technologische of juist sociale focus is. Ik denk namelijk dat de schaalvergroting kansrijker is door sociale innovatie. Een klassiek voorbeeld: je kunt een heel huis volstoppen met technologie om hem energieneutraal te houden, of je geeft de gebruiker een knop. Laten we zijn verantwoordelijkheid niet vergeten. We kunnen wel een Google Maps van ons energiegedrag maken, maar zodra het anders moet, raken we de weg kwijt.”

De Duurzaam Bouwen Awards is een moment waarop de bouw- en vastgoedsector laat zien waar ze trots op zijn. Wat verwacht jij te zien?

“Ik denk dat we van de start-up naar de scale-up gaan qua energieoplossingen, terwijl we voor natuurinclusieve en klimaatadaptieve maatregelen juist de start-ups gaan zien. In dat laatste zijn we nog echt zoekende. Ik vind het interessant om te zien hoe we daarop kunnen doorvragen en kunnen beoordelen wat de bijdrage van die thema’s voor bouwprojecten is, en in het verlengde hiervan: voor de woningbouwopgave.”

“Ook circulariteit bevindt zich nog in de beginfase. Daar zit nog een begripsverwarring, dat merken we ook bij architecten zelf. Iedereen is voor circulariteit, maar er is nog geen begin van overeenstemming over de werkwijze. Toch zit in het zoeken voor een gedeelte het antwoord. Al tastend langs de muur in een donkere ruimte voelen we dat we vooruit komen. Er zijn al serieuze dingen uitgevonden. Nu ligt er een ingewikkelde opgave om van innovatie naar economisch vitaal te komen. Ik ben ervan overtuigd: de succesvolle businesscase van morgen bestaat uit zowel economische als ecologische en sociale waarden.”

“Een voorbeeld: een poosje geleden opende een fabriek die klaarstaat om woningen uit te rollen. Een klassiek denken in hoeveelheden, in plaats van in kwaliteit en duurzaamheid. Wat blijkt nou: 90 procent van die woningen is van staal en beton. Dat is niet het segment waar we in de Duurzaam Bouwen Awards naar kijken, maar het is wel relevant om naar die bijdrage van de bouw te kijken. We staan straks met de verkeerde fabrieken klaar om de productie aan te pakken. Voor welke generatie produceren we dan?”

“Die vraag durft bouwend Nederland zich niet te stellen. Daar zien we vooral greenwashing. We moeten een weg bewandelen waar duurzaamheid aan industrialisatie wordt gekoppeld, maar zover zijn we nog niet. We zitten in de fase van early adopters, maar voor de opgave die er staat wil je eigenlijk al in de early majority zitten. Het is onze rol om die punten aan te snijden en te koppelen aan de rol die architecten hierin kunnen spelen. Dat gebeurt gelukkig ook. Denk aan Jan Willem van de Groep die roept om er iets beters van te maken. Dus niet alleen mooie buitenkantjes, maar ook een mooie binnenkant.”

We hebben het nu over de uitdagingen waar we voor staan, maar wat zijn de ontwikkelingen waar we juist trots op mogen zijn?

“Daarvoor kan ik het geheel makkelijk omdraaien: als je ziet wat voor energie er is om tot andere oplossingen te komen, dan heb ik wel het vertrouwen dat we op nationaal niveau meters gaan maken. Dat zie ik op verschillende segmenten. Als we hier een optimalisatieproces kunnen gaan doorlopen, bijvoorbeeld op vlak van energie, dan gaan we echt vaart maken.”

“Ook op gebied van natuurinclusief bouwen gaan we hard. Kijk maar naar de BNA Beste Gebouw van het Jaar-verkiezing, die we dit jaar voor de zeventiende keer organiseren. Je ziet dat dit thema in beeld is bij opdrachtgevers en architecten: niet de beste architect of het mooiste gebouw wint, maar het beste gebouw met de meeste meerwaarde voor mens en maatschappij. Goed opdrachtgeverschap is hierbij doorslaggevend. Ik juich dan ook van harte toe dat sommige opdrachtgevers hun verantwoordelijkheid hierin nemen, zoals waterschappen, natuurclubs, Staatsbosbeheer, enzovoorts.”

“Als we breder gaan, zie je ook een kans voor maatschappelijke verantwoordelijkheid ontstaan. Er komt zelfs een wet om die verantwoordelijkheid te verankeren. De wereld stevent op een enorme kans af om hier een verdienmodel aan te koppelen. Dat moet ook wel: je merkt dat thema’s als energie en klimaatadaptatie ingewikkeld en duur is voor de burger. Dat zijn veelal ruimtelijke ingrepen die meer van overheden vergen.”

“En dan circulariteit: dat wordt nog een interessante. Ik zie geweldige initiatieven, maar het eerste echte circulaire gebouw moet nog gemaakt worden. Ik zag recent een presentatie van het beroemde architectenbureau Snøhetta, die presenteerde hun allereerste circulaire product: een stoel. ‘Dat durven we 100 procent te beweren’, zeiden ze. Derk Loorbach [directeur onderzoeksinstituut DRIFT, red.] zegt dat ook: grote dingen zijn belangrijk, maar maak eerst de kleine stappen. Ik kan niet anders dan dat beamen, anders redden we het niet.”

Loopt Nederland in vergelijking met andere landen voor op deze thema’s, of juist niet?

“Wij hoeven ons niet te schamen. Ik zou haast zeggen dat het een reflectie is van de stand van architectuur; de gemiddelde kwaliteit is hier hoog. Buitenlandse sprekers die wij naar Nederland halen, zeggen vaak dat wij beter naar hen toe kunnen. ‘De innovatieve Hollander’, zeggen de Britten en Duitsers ook wel. Samen met bijvoorbeeld Denemarken zitten wij in de voorhoede qua duurzaamheid en circulaire economie.”

“Toch is het dominee of koopman. Het zou mooi zijn als we in Nederland beide rollen in een bepaalde houding kunnen vervullen. Het verhaal moet verteld worden, maar ik wil ook graag voorbeelden ontwikkeld zien worden op schaal. Bijvoorbeeld door corporatiewoningen snel duurzaam te maken, zowel qua energie als natuurinclusief. Daar liggen de kansen.”

Wat zie je zelf het liefst gebeuren?

“Ik zie graag een opdrachtgever die maatschappelijke verantwoordelijkheid uitstraalt en oog heeft voor de mens. Iemand die zich niet verliest in technologische snufjes en gebruikers in de weg vindt staan. Het is superbelangrijk om onszelf, als bouwkolom, twee perspectieven voor te houden: wat moeten we op lange termijn en wat kunnen we op korte termijn? Daarin zie ik een belangrijke rol voor architecten. Zij staan niet op zichzelf, maar willen een deel van de oplossing zijn. Daar hebben we ketensamenwerking hard voor nodig.”

Op 1 juli 2021 staan organisaties die zich onderscheiden op het gebied van duurzaam bouwen in de schijnwerpers, tijdens de uitreiking van de Nederlandse Duurzaam Bouwen Awards. De inschrijvingen zijn nu geopend! Met de toetreding van Fred Schoorl tot de jury wordt ook de rol van architectenbureaus tijdens de awards beter belicht.

Lees hier hoe je jouw project of organisatie – of die van iemand anders – kunt inschrijven.

Meer weten over de visie van BNA op duurzaamheid en circulariteit? Kijk hier.