In mijn vorige blog stonden de uitgangspunten en de praktische kansen van de circulaire economie centraal. In deze bijdrage ga ik wat dieper in op de factoren die bepalend zijn voor een succesvolle implementatie van circulaire projecten.

De toegevoegde waarde van circulaire projecten is de som van alle verborgen waarden in de complete waardeketen. Om deze verborgen waarden te kunnen benutten is een proces van keteninnovatie nodig. Samen met klanten en stakeholders dragen mijn collega’s van Royal HaskoningDHV en ik bij aan dat proces door toekomstige behoeften van eindgebruikers naar concrete kansen te vertalen.

Schakels in de meerwaardeketen

In de dagelijkse praktijk draait keteninnovatie vaak om het optimaliseren van processen. Daarbij stellen we vooral de schakels in de meerwaardeketen ter discussie, want juist op deze snijvlakken valt veel winst te behalen. We richten ons op vijf sleutelfactoren, te weten: het sluiten van kringlopen, het faciliteren van een goede samenwerking tussen ketenpartners in clusters, de verschuiving van bezit naar gebruiksrecht, de aandacht voor meervoudige waarden en de sturende rol van de eindgebruikers. Ik loop deze succesfactoren hier één voor één af.

Sluiten van kringlopen

De meeste (materiaal)kringlopen worden momenteel gesloten in de kleding-, chemie- en ICT-sector. Projecten als aWEAReness, Recover-E en TakeBackChemicals zijn daar sprekende voorbeelden van. In deze sectoren staan primaire productieprocessen en eindproducten centraal. Maar in de vastgoedsector bieden lineaire businessmodellen vaak weinig ruimte voor het (her)gebruik van grondstoffen. Mijn collega Ellis ten Dam schreef daarover in haar blog: “De grote afstand tussen financierende partijen, ontwikkelpartners en eindgebruikers in de huidige vastgoedmarkt reduceert gebouwen tot financiële producten. Daardoor blijven de cyclische gebruikswaarden van deze gebouwen onderbelicht, evenals de specifieke wensen van de eindgebruikers.” Daardoor worden kansen om materiaalkringlopen te sluiten onvoldoende benut. Het sluiten van kringlopen vraagt dus in de eerste plaats om een goede samenwerking tussen ketenpartners.

Samenwerkende ketenpartners

In de circulaire economie maken ketenpartners die goed kunnen samenwerken de grootste kans om interessante projecten binnen te slepen. Een voorbeeld: in opdracht van de gemeente Brummen hielp Royal HaskoningDHV bij het opstellen van de randvoorwaarden voor een nieuw gemeentehuis. Daarvoor is onderscheid gemaakt tussen de technische en de economische levensduur van het gebouw voor het gebruik door de gemeente. Vervolgens zijn clusters van samenwerkende ketenpartners aangewezen, waarbinnen al snel ideeën voor het sluiten van kringlopen ontstonden. Dankzij een doelgerichte samenwerking werd de creativiteit van de markt optimaal benut.

Van bezit naar gebruik

De toenemende aandacht voor de gebruikswaarde ten opzichte van de economische waarde van gebouwen levert kansen en bedreigingen op voor de bestaande producenten. Zij kunnen zich verder ontwikkelen tot dienstenleveranciers of zij kunnen blijven vasthouden aan businessmodellen die in de circulaire economie steeds minder effectief zijn. In ons voorbeeld van het gemeentehuis bood de vooraf aangegeven gebruiksperiode van 20 jaar de nodige ruimte voor investeringen met langere terugverdientijden. Bovendien ontstonden daardoor nieuwe mogelijkheden voor toekomstig hergebruik. Zo stonden de gebruik en niet het bezit aan de basis van het eindresultaat.

Van enkel- naar meervoudige waarden

Bij het mogelijk maken van circulaire projecten kijken we verder dan duurzaamheidsaspecten als energie- en materiaalgebruik. Bij het opstellen van de prestatie-eisen voor het gemeentehuis Brummen werd de meerwaardeketen opgebouwd uit zowel de technische waarden (het energie-, water- , materiaalgebruik), als de gebruikswaarden (flexibiliteit, aansluiten op ontwikkelingen binnen de gemeente) en de belevingswaarden van de locatie (de uitstraling naar de omgeving en de inwoners). Het doel was om de exploitatiekosten en de milieu-invloeden binnen het vastgestelde investeringsbudget te minimaliseren. Dat doel kon  worden gerealiseerd omdat het waardetraject vanuit de belangen van de stakeholders is opgestart - daardoor kwamen nieuwe mogelijkheden aan het licht.

Sturende rol van eindgebruikers en stakeholders

Ons uitgangspunt is helder: de wensen van de huidige en toekomstige eindgebruikers zijn bepalend voor de circulair economische waarde van elk vastgoedproject. Hun wensen behoren daarom richtinggevend te zijn. In het project van Brummen lag de sturende rol van de eindgebruikers verankerd in heldere randvoorwaarden ten aanzien van de totale gebruikskosten en de prestaties van het gebouw. Juist door de uiteindelijke technische invulling aan de stakeholders over te laten behield de gemeente vanaf het begin de volledige regie, zonder daarbij een beperkende factor te zijn.

De transitie gaat door

Door productiefactoren als geld, arbeid, materialen, technische middelen, gebouwen, grondstukken, beleid en management op nieuwe manieren in te zetten krijgt de transitie naar een circulaire economie langzaam vorm. Aandacht voor de achterliggende succesfactoren helpt ons om deze transitie ook in de vastgoedmarkt te versnellen.

Martine Verhoeven is Ontwikkelingsmanager Duurzaamheid bij advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV.