In deze serie - ism. met Agentschap NL - komen wekelijks koplopers op het gebied van duurzaamheid aan het woord. In deze laatste aflevering Jos Lichtenberg van de TU Eindhoven.

Prof. dr. ir. Jos Lichtenberg is de geestelijk vader van het concept Slimbouwen, een bouwfilosofie gericht op het scheiden van de inbouw en installaties, die een beperkte levensduur hebben, van het casco, dat in principe een zeer lange levensduur heeft.

Lichtenberg is een echte 'bouwinnovator'. Al zijn gehele professionele leven is hij hier mee bezig, na 35 jaar is dat dus met recht zijn specialisatie te noemen. Innovatie is een breed en heeft met veranderingsprocessen te maken. En daar beleeft deze workaholic veel plezier aan.

In 2002 rondde hij zijn promotie af over succes- en faalfactoren bij productontwikkeling in de bouw. Dat heeft zijn visie op de bouwkolom beïnvloed en verschafte hem de basis voor het Slimbouwen concept. Slim betekent niet alleen intelligent, maar staat ook nog eens voor het Engelse 'slank'. Op een intelligente manier compact en licht bouwen dus. Een nieuwe benadering  die volledig losstaat van het ontwerp.

Essentie
De essentie van de westerse bouwwijze is eigenlijk nooit gewijzigd. "Als je kijkt naar de conventionele manier van bouwen, en je vergelijkt dat met hoe dat in de Romeinse tijd werd gedaan, dan blijken de basisbeginselen nooit te zijn aangepast." En dat levert nu soms onhandige situaties op.

We hebben steeds meer elektrische bekabeling en andere leidingen in huis waardoor de installatietechniek verstrikt raakt in het bouwkundige deel. "Daardoor is het proces niet logisch meer: tijdens elke fase van het bouwproces, vanaf het leggen van de fundering, is er een monteur aanwezig. Dat is sluipend zo gekomen en dat zijn we normaal gaan vinden. Slimbouwen is een concept om het bouwkundige deel en de installatietechniek als het ware te ontrafelen."

Slimbouwen is op twee manieren duurzaam. Enerzijds maakt een dergelijk ontwerp latere renovaties gemakkelijker, waardoor milieuonvriendelijk slopen wordt vermeden. Anderzijds heb je met het lichte Slimbouwen concept minder materialen nodig, wat op die manier besparing van grondstoffen en energie oplevert.

Eigen gedaante
Hoewel het Slimbouwen in elk ontwerp zijn eigen gedaante aanneemt, wordt er in het algemeen gewerkt met zogeheten dubbelschalige vloeren en wanden (waarvan een deel los) met daarin holle ruimtes waardoor de kabels en buizen worden aangelegd.

"Het geheel wordt daardoor veranderbaar en dat is belangrijk, aangezien elke vijf à tien jaar de bouwvoorschriften worden aangepast."Als je die veranderingen duurzaam wilt kunnen volgen, heb je een bepaalde flexibiliteit nodig. En die levert Slimbouwen."

Inmiddels geniet Lichtenberg behoorlijk wat erkenning voor zijn nieuwe benadering, maar die erkenning is niet zijn grootste drijfveer. Lichtenberg werkt op basis van zijn geloof in resultaat en wat hij denkt dat goed is.

Zijn passie voor Slimbouwen is evident: "Met Slimbouwen sta ik op en ga ik slapen, ik geloof heilig in het concept." Dat we dit bijna letterlijk kunnen nemen, blijkt wel uit het feit dat Lichtenberg ook zijn eigen woning volgens dit concept bouwt en dit met de wereld deelt in een demonstratie- en onderzoeksproject, het zogenaamde HoTT-house (House of Tomorrow Today).

Massa van de bodem
De nadelen van het gebrek aan massa voor de energiehuishouding in de gebruiksfase kunnen worden opgevangen door bijvoorbeeld warmteopslag onder het gebouw, waarbij je gebruik maakt van de massa van de bodem in plaats van de massa van het gebouw.

En door Slimbouwen te combineren met het 'Actief-huis' principe kan de bouw een nieuw pad inslaan waarbij procesoptimalisatie en comfort voor de eindgebruiker hand in hand gaan, aldus Lichtenberg.

Projecten
Op dit moment zijn al zo'n dertig tot veertig projecten gerealiseerd die het label Slimbouwen mogen voeren, waaronder het Kraanspoor aan het Amsterdamse IJ, La Fenêtre in Den Haag en natuurlijk de Breathing Space.

Zelfs een wereldberoemde architect als Rem Koolhaas gebruikte volgens Lichtenberg in zijn ontwerp voor het nieuwe gemeentehuis van Rotterdam de term Slimbouwen om zijn voorstel te ondersteunen. Lichtenberg heeft in deze projecten voornamelijk een adviesfunctie.

Daarnaast biedt hij de ontwerpers steun bij het verdedigen van hun voorstel. Eens per week hangt er wel een marktpartij bij Lichtenberg aan te telefoon die iets met het vrij toegankelijke gedachtegoed van Slimbouwen wil doen.

Tekst: Jolein Schorel

Broninformatie
Interviews door Michel Eek en TUE.

 Meer info:  Agentschap NL: Voorbeeldprojecten Energie & Gebouwde Omgeving
Meer info: Slim Bouwen