Slimme benutting van restwarmte: het is hard nodig, technisch kan het en het biedt volop kansen voor lokale economieën. Maar voor een echte doorbraak schort het aan visie, steun voor aanjagers en stevige samenwerking.

Dat bleek tijdens het seminar ‘Slimmer met de rest’, begin november in Bodegraven. Primeur daarbij was de lancering van de Handreiking Warmte-uitwisseling van Agentschap NL; een hulpmiddel bij het realiseren van gebiedsgerichte projecten voor benutting van restwarmte.

Via de schoorsteen
Veel warmte die vrijkomt bij industriële of bedrijfsprocessen verdwijnt nog altijd via de schoorsteen of het koelwater in ons milieu. Deze onbenutte energie kan men elders echter goed gebruiken. Bijvoorbeeld bij bedrijven of woningen in de omgeving. Daardoor kunnen we de CO₂-uitstoot in belangrijke mate terugbrengen en ontstaat er een duurzame, circulaire economie op lokaal niveau. Het seminar ‘Slimmer met de rest’, georganiseerd door DWA in samenwerking met CE Delft, Stichting Warmtenetwerk en Agentschap NL, bracht alle partijen bij elkaar die een rol spelen in processen van warmte-uitwisseling; overheden, de industrie, fabrikanten van technische oplossingen en adviseurs. Zo’n 120 deelnemers wisselden van gedachten over de actuele stand van zaken, voorbeeldprojecten en de knelpunten in de praktijk.

Samenwerking!
Warmte-uitwisseling staat of valt met samenwerking en goede businessplannen. Alleen de aanwezigheid van aanbod en vraag van warmte is niet genoeg. Partijen moeten tot elkaar komen en vervolgens een realistisch plan uitwerken. Sprekers en publiek gaven te kennen dat zij daarbij in de praktijk heel wat problemen tegenkomen. Dat leidt er weer toe dat veel projecten uiteindelijk niet van de grond komen. Agentschap NL biedt nu een tool dat de aanjagers van projecten houvast geeft bij het organisatorische proces. Deze handreiking geeft snel inzicht of plannen kansrijk zijn en leidt de initiatiefnemers stap voor stap door het proces. De instrumenten in de handreiking dragen bij aan weloverwogen beslissingen en gedegen businessplannen waardoor projecten kansrijker worden voor zowel financiering als de uiteindelijke realisatie. De handreiking is te vinden op de website van Agentschap NL en is een dynamisch document. Nieuwe ervaringen en kennis zullen het hulpmiddel constant verder optimaliseren.

Kaas, suiker, afval…
Dat er al veel positiefs is bereikt op het gebied van warmte-uitwisseling in Nederland, dat werd wel duidelijk tijdens het seminar. De bereidheid is er en het groeiend technisch vernuft verbreedt de mogelijkheden. De praktijkvoorbeelden logen er dan ook niet om. Kaasfabrikant CONO die met een vergister op koeienmest energie wil leveren aan bedrijven in de omgeving. Suikerproducent Suiker Unie die afvalresten van suikerbieten laat vergisten tot groen gas voor het openbare net, voor lokale land- en tuinbouwbedrijven en de eigen auto’s en daarnaast CO₂ levert aan tuinbouwbedrijven. Afvalverwerkingsbedrijf Meerlanden haalt uit GFT-afval maar liefst vijf producten: groen gas en veegwater voor het eigen wagenpark, warmte en CO₂ voor nabij gelegen tuinbouwbedrijven en compost. Het warmtenetwerk dat AVR Rozenburg verbindt met de stad Rotterdam en waar langs het leidingentraject meerdere bedrijven in de Rotterdamse haven aanhaken om warmte te leveren of af te nemen, is ook meteen het grootste warmteproject in Nederland. Papierfabriek Sappi verwarmt en koelt een deel van de stad Maastricht door de restwarmte uit de processen op te vangen en het overschot af te staan aan het warmtenet van Essent. Trekkers van deze projecten lieten het publiek delen in hun ervaringen en zetten aan tot discussie en ideevorming.

Volop technische mogelijkheden
Ook nieuwe, technische oplossingen passeerden de revue. Warmtepompen voor hoge temperatuur, warmte- en koudeopslag, absorptiewarmtepompen en mobiele warmte maken de benutting van restwarmte breder en beter toepasbaar. Zo is restwarmte van lage temperatuur op te waarderen tot temperaturen van zo’n 90 °C, maar kunnen we warmte bijvoorbeeld ook omzetten in koellucht en koude. En kunnen we er klimaatneutrale elektriciteit mee produceren. De restwarmte van machines die een ijsbaan onder het vriespunt houden, verwarmt in ‘s-Hertogenbosch een zwembad. De restwarmte van papierfabriek Sappi wordt door Essent in Maastricht al daadwerkelijk omgezet in koude en stroom.

Mobiele warmte
Restwarmte is ook niet meer beperkt tot korte afstanden en pijpleidingen. Mobiele warmte biedt hiervoor de oplossing. Door restwarmte op te slaan in speciale containers, kan de energie zelfs worden verplaatst via weg- of watertransport. Veel van deze nieuwe mogelijkheden stonden nog eens extra in de schijnwerpers op de informatiemarkt van het seminar.

Slimmer verder
Jos Benner van adviesbureau CE Delft sloot het seminar af met een pakkende samenvatting. Daarin kwam naar voren dat het onacceptabel is dat veel warmte verloren gaat. Er kan veel en er moet veel, er gebeurt ook al veel, maar het gaat nog niet vanzelf. Om een bredere uitrol te forceren, moeten we slimmer verder met restwarmte. Door te zorgen voor brede maatschappelijke beleidsvisies - waarin alle doelen en wensen zijn meegenomen - en die te hanteren als structurerend kader. Maar ook door het aanbieden van restwarmte aantrekkelijker te maken, bijvoorbeeld door te laten betalen voor lozing of aanbieders van restwarmte te belonen. Het is duidelijk dat de grote stappen komen van enthousiaste aanjagers. Die hebben extra steun nodig, van overheden, financiers, maar ook van netwerk- en energiebedrijven. Daarnaast kunnen overheden hun verantwoordelijkheid nemen door intelligente infrastructuren en buffers te stimuleren, via garantstellingen en stimuleringsbeleid.