Op maandag 20 september ging de vlag uit tijdens de Community of Practice van Cirkelstad Deventer. Was daar ook reden voor, met het oog op de voortschrijdende circulariteit? Verschillende kenners lieten grondig hun licht schijnen over de thema’s circulaire businessmodellen en waardecreatie.

Plaats van handeling was De Adelaarshorst, het Go Ahead Eagles-voetbalstadion dat omgeven werd door een uitbundig vlaggende wijk, nog geen 24 uur na de winst op aartsrivaal PEC Zwolle. Gastheer Cirkelstad Deventer ontving daar een exclusief gezelschap in de Van Wijnen Lounge. Met uitzicht op de groene grasmat vertelden diverse partners van Cirkelstad Deventer hoe zij aankijken tegen de commerciële mogelijkheden op het gebied van circulariteit.

Na een inleidende kennismakingsronde georganiseerd door Wordlenig, werd de aftrap verricht door Peter van Nugteren (Van Wijnen Deventer). Hij ging in op de ambitieuze doelstelling van Van Wijnen om fors minder afval te produceren. Daartoe zijn zes stadia benoemd, afgeleid van de Ladder van Lansink, met de uitdrukkelijk bedoeling al in 2025 afscheid te nemen van D, E en F:

Van Wijnen vult die strategie in met milieustraten (in fabrieken en op bouwplaatsen), waar veel meer dan tot nu toe afval moet worden gescheiden. Leveranciers worden aangesproken op het vele verpakkingsmateriaal en producten worden op maat besteld om overschotten te voorkomen. In de eigen Green Belt-opleiding wordt het thema ook meegenomen en daarvan getuigde het Van Wijnen-duo Wilco en Michel Lobbert.

Data en inzichten

Zij bespraken een pilot, de nieuwbouw van drie NS Kiosken, waarbij Van Wijnen zichzelf alvast de maat nam. Dat leverde veel data en inzichten op over het (her)gebruik van materialen, maar ook over de interne processen en bewustwording. Dat laatste punt moest duidelijk worden verbeterd, zodat ook de eigen werknemers, leveranciers en onderaannemers bewuster met afval (scheiden) omgaan. Want het gebrek aan kennis over de Ladder van Lansink werd als een van de belangrijkste oorzaken benoemd van een tekortschietende afvalscheiding.

Grote A3-posters uit de Lean-methode (‘stapje voor stapje’) hielpen de deelnemers aan de pilot aanzienlijk bij de voortgang, het kweken van enthousiasme en de procesverbetering. De mensen op de werkvloer moeten het immers doen en daarbij werkte dat visuele performance board erg goed. De doelstelling ‘van 70 naar 85% afval (tot stadium C)’ werd op korte termijn gehaald met voldoende ruimte om in 2025 de 100% te bereiken.

Niet het zoeken naar de finale oplossing, maar het agenderen en meedenken van werknemers, leveranciers en onderaannemers bracht Van Wijnen zelf waarschijnlijk de belangrijkste winst. De hardste aanbevelingen waren ten slotte:

• het uitvragen van materialen met meer focus op hergebruik;
• het opnemen van circulariteit in gunningscriteria.

Het nieuwe normaal

Een van die leveranciers is Raab Karcher, dat bij monde van Gerhard Hospers ‘het nieuwe normaal in de bouw’ schetste. Onder druk van wat er allemaal op de bouw afkomt (Wet Kwaliteitsborging, tekorten aan kennis en mensen, klimaatdoelstellingen) is er geen weg meer terug. In dat speelveld levert Raab Karcher veel toegevoegde waarde, van prefab-producten (minder CO₂ en verpakkingsmaterialen) tot het circulaire en duurzame bouwconcept Green Works (inclusief Academy).

Onder die laatste noemer vallen diverse aspecten: materialen, hergebruik en afval. Het is een grondig uitgewerkt programma met een heuse ‘Greenscore’ als maatstaf van de specifieke kwaliteiten en eigenschappen van materialen. Hergebruik van vintage wood is nog een zaak die moet groeien (o.a. door lage kostprijs nieuw hout), maar van verschillende soorten afval worden al nieuwe producten gemaakt (o.a. dakspaanplaat, glaswol, gips, dakramen).

Ook wat betreft de verpakkingen heeft Raab Karcher de leveranciers nadrukkelijk gevraagd naar de eigenschappen en mogelijkheden van retourname, hergebruik, recycling en de biologische afbreekbaarheid. Waarmee de openingszin van Hospers nog eens extra inhoud kreeg: “We willen meer dan alleen dozenschuiver zijn”. Om circulariteit echter nu al een impuls te geven, levert Raab Karcher bij geleverde goederen ook big bags op de bouwplaats. Daarin kan de klant diverse soorten afval en verpakkingsmateriaal achterlaten, die Raab Karcher terugneemt (en samen met PreZero verwerkt).

Hospers stipte ook nog enkele verbeterpunten aan, zoals het updaten van de vermeldingen in de Nationale Milieudatabase. Daarin moet bijvoorbeeld de CO₂-reductie goed worden gewaardeerd. Koplopers hebben nauwelijks moeite met de minimale eisen, maar de sector is regel gedreven en dan wordt niet altijd alles uit de kast gehaald. Bovendien deed hij een oproep aan opdrachtgevers om zich meer te profileren en pleitte hij voor verregaande ketensamenwerking in het hele bouwtraject.

Bedrijventerrein West

Hospers noemde bouwonderneming Aan de Stegge als goed voorbeeld van die ketensamenwerking. Wat circulariteit in de praktijk betekent, werd haarfijn toegelicht door commercieel projectmanager Robin Berenschot. Het bedrijf werkt graag in bouwteams en laat openbare aanbestedingen links liggen. Circulair bouwen is een van de belangrijkste pijlers in de bedrijfsfilosofie, aldus Berenschot, maar er is wel meer gedragsverandering in de sector voor nodig.

Aan de Stegge heeft acht aspecten van circulariteit geselecteerd als KPI (zie afbeelding boven), waarvan de restwaarde en terugkoopgarantie van eerder geleverde producten de lastigste is. Ook circulair grondbeleid is een pittig issue. Deventer kan de kavels op het nieuwe bedrijventerrein Deventer West waarschijnlijk makkelijk verkopen, maar geldt dat ook als er ineens scherpe circulaire spelregels aan worden vastgeklonken?

Eerder heeft Aan de Stegge op het bedrijventerrein Deventer Oost goede circulaire ervaringen opgedaan met de huisvesting van uitgeverij DAVO. Als ontwikkelende bouwer werden diverse innovaties toegepast en werd liefst 80% circulariteit bereikt. Berenschot noemde bijvoorbeeld de demontabele structuur, het circulaire staal, het geopolymeerbeton, de demontabele dakbedekking en de isolatiepanelen van CradleCore (kunnen ook worden teruggenomen). Niet alles liep van een leien dakje, wat het businessmodel onder druk zette. Daarbij speelden zaken als het intrekken van de subsidie, het moeizaam vinden van producten uit de LCA-categorie 1, het zoeken naar voldoende losmaakbaarheid en de lastig te bepalen restwaarde bij terugkoop. Wat stelt bovendien een terugkoopgarantie precies voor? Uiteindelijk heeft beton de grootste negatieve milieu-impact, maar de producenten bewegen nog onvoldoende mee, aldus Berenschot.

Bij een ontwikkeling voor Bedrijventerrein West maakt Aan de Stegge nu grotere stappen, waarbij ook het daadwerkelijk meten van circulariteit een belangrijk aspect is (met behulp van de Building Circularity Index van Alba Concepts, zie afbeelding onder). Er is meer aandacht voor klimaatadaptieve, natuurinclusieve ingrepen (met bijvoorbeeld daktuinen en gevelbeplanting) en er wordt een keur aan circulaire producten toegepast, zoals hydro-thermisch gemodificeerd hout (verduurzaamde kozijnen), cementvrije bestrating, demontabele kanaalplaatvloeren en refurbished trappen.

Berenschot ging daarnaast ook nog in op het financieren van circulair projecten. Groene financiering is nauwelijks extra interessant in verband met de lage rentestand, de genoemde restwaarde blijft onduidelijk en as-a-service-concepten zijn ook niet eenvoudig uit te werken. Berenschot adviseert om de ketensamenwerking verder op te voeren om zo meer helderheid in de verschillende concepten te krijgen.

Het evenement werd afgesloten door circulair aanjager Marie-Louise Gasseling (Circle Motion), die ook docente aan de Saxion Hogeschool is. Daar bestuderen steeds meer studenten, zo vertelden enkelen van hen tijdens de bijeenkomst, de onderwerpen duurzaamheid en circulariteit. Opdrachtgevers en opdrachtnemers kunnen zo in de praktijk van een steeds groter wordende kennispool van stagiaires en afgestudeerden profiteren. Een mooie, regionale ontwikkeling, die goed aansluit bij de activiteiten van Eric Kouters en Carmen Oude Wesselink van Cirkelstad Deventer. Zij hadden ten slotte zelf ook goed nieuws, met de aanstaande uitbreiding van de activiteiten als spinners van Cirkelstad Apeldoorn.

Verslag Ysbrand Visser