De woningfabrieken voor houten elementen en modules komen op stoom. Het aanbod breidt zich uit. Houten woningen en appartementen worden geheel digitaal voorbereid, vervaardigd in de fabriek in 3D-modules of aangevoerd in flat packs en in een mum van tijd in elkaar gezet op locatie. Geprefabriceerde houten rijtjeshuizen zijn nu al goedkoper dan traditioneel gebouwde woningen. Ook in de gestapelde bouw kan hout de concurrentie aan met traditionele bouwmethoden dankzij de opkomst van kruislaaghout (CLT) en gelamineerd hout (LVL). Dat is goed nieuws voor duurzaamheid.

Woningen komen in de toekomst steeds vaker uit de fabriek. De bouw van woningen en appartementen kan digitaal worden voorbereid en zwaar en gevaarlijk werk kan worden gerobotiseerd of uitgefaseerd (steigerloos bouwen). Bovendien kan de kwaliteit worden geoptimaliseerd dankzij de goede productieomstandigheden in de fabriek. Faalkosten verdwijnen als sneeuw voor de zon, aanbieders worden wendbaar en flexibel en risico’s op de bouwlocatie worden geminimaliseerd. Het ruimtebeslag op de bouwlocatie en de bouwtijd worden sterk gereduceerd. Afval op de bouwplaats bestaat niet meer. 

Veel grote bouwondernemingen zoals VolkerWessels en Van Wijnen hebben de afgelopen jaren geïnvesteerd in woningfabrieken die complete woningen produceren in beton. Daarnaast zijn er al decennia lang aanbieders van modulaire, min of meer tijdelijke woning- en utiliteitsbouw die zogenaamde flexwoningen aanbieden. Jan Snel / Daiwa en de Meeuw zijn bekende modulebouwers. Deze gestandardiseerde woonmodules worden veelal in staal uitgevoerd met een geïsoleerde betonvloer.

Modulair = circulair

In 2030 wil Nederland de helft minder primaire, eindige grondstoffen zoals metalen, mineralen en fossiele grondstoffen gebruiken. Deze tussendoelstelling geldt ook voor de bouw en in 2050 dient de bouw zelfs geheel circulair en CO2-neutraal te zijn. Door bouwwerken langer in gebruik te houden en alle bouwmaterialen zo hoogwaardig mogelijk te hergebruiken kunnen grote besparingen worden bereikt. Modulair en demontabel ontwerpen en produceren maakt een dergelijke circulaire bouw mogelijk: modules kunnen meerdere levenscycli mee. Als dan ook nog voor hout wordt gekozen, is er sprake van driedubbele winst: de aanspraak op eindige grondstoffen wordt verder gereduceerd en het bouwhout fungeert als veilige opslagplaats van CO2. Door over te stappen op modulair hout en andere biobased (isolatie-)materialen kunnen we onze circulaire doelstelling en het Klimaatakkoord van Parijs verwezenlijken.

Er wordt nog niet systematisch gemeten welk deel van de nieuwe woningbouw industrieel en modulair  wordt geprefabriceerd, maar het gaat nu al om zeker tienduizend woningen per jaar en het aanbod groeit. De verwachting is dat zeker één op vier woningen in 2030 uit de fabriek komt. Woningen worden een product met bepaalde specificaties, net als in andere sectoren van de economie. Het rijk jaagt deze ontwikkeling verder aan omdat er een ernstig tekort is ontstaan aan passende en betaalbare woonruimte. 

De minister van Volkshuisvesting wil dat er elk jaar 15.000 flexwoningen worden gebouwd, woningen die aanpasbaar en verplaatsbaar zijn. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft medio 2022 de levering voor de eerst 2.000 flexwoningen aanbesteed. Inmiddels zijn er negen leveranciers geselecteerd die begin 2023 met de productie kunnen beginnen. Een van de randvoorwaarden voor de inschrijvers is dat zij minimaal 20 procent van de modules in hout of een ander biobased materiaal uitvoeren. Dit stimuleert het aanbod van hout en biobased in de prefab industrie. Zo gaat de Slimme Huizenfabriek van Plegt-Vos zeker 240 biobased flexwoningen leveren. 

Aanbod van houten modulaire bouw groeit

Sinds enkele jaren importeert Nederland steeds meer kruislaaghout. Steeds meer bedrijven doen ervaring op met dit in veel opzichten ideale materiaal. Sommigen werken projectoverstijgend samen met grote leveranciers van kruislaaghout in Duitsland en Oostenrijk waaruit houten modules worden gemaakt in een Nederlandse fabriek. Anderen importeren de flatpacks direct of via een gespecialiseerde partner en assembleren vaak met een gespecialiseerde montageploeg de elementen op de bouwlokatie. Mede dankzij iconische projecten zoals HAUT in Amsterdam en in het oog springende duurzame woningbouwprojecten zoals het Ecodorp Boekel of de Hof van Duurzaamheid in Amersfoort is er een de toenemende vraag naar duurzame en biobased woningen. 

In de tabel ‘Productielocaties industriële houtbouw in Nederland’ is het aanbod van industriele houtbouwers weergegeven.

Minstens 20% van de nieuwe woningen in hout

Hout(skelet)bouw is in Nederland relatief onbekend en heeft een bescheiden marktaandeel van circa 3 procent in Nederland, ondanks de hoge waardering van bewoners en goede prestaties op het gebied van duurzaamheid. De verwachting is dat dit aandeel gaat groeien dankzij de opkomst van CLT en de aantrekkende marktaanvraag. 

Van niet te onderschatten belang voor de ontwikkeling van moderne industriele houtbouw is het tekenen van de Green Deal convenant Houtbouw op 21 november 2021 door 32 gemeenten en 2 provincies in de Metropoolregio Amsterdam. Minstens een op de vijf nieuwe woningen in de MRA dient in hout te worden gebouwd. Het gaat dan om minstens drieduizend woningen per jaar. Aan de rand van het Nelson Mandelapark in Amsterdam wordt de bouw van een wijk van zevenhonderd nieuwe houten woningen voorbereid. Ook aan de oostflank van Purmerend zal een wijk verrijzen met honderden biobased woningen in een groene omgeving. Het convenant heeft nu al geleid tot extra investeringen door marktpartijen in geprefabriceerde houtbouw.

Houten modules uit de fabriek

In 2022 zijn twee grote nieuwe fabrieken geopend die modules in hout maken. VolkerWessels’ dochteronderneming De Groot Vroomshoop Groep (DGVR) opende een nieuwe vestiging in Enschede voor de productie van modules voor de projecten van Finch in Monnickendam, Amsterdam en Alkmaar. De Koelmalaan in Alkmaar is het grootste houtbouwproject in Nederland. Met 260 houten CLT modules uit de fabriek zijn in korte tijd 129 appartementen gerealiseerd in 5 bouwlagen.

In Wehl werd de productielijn van TBI-dochter Koopmans opgestart onder de naam geWOONhout waar in samenwerking met Sustainer houten rijtjeswoningen en dito appartementen van de fabrieksband rollen. Het houtgebruik is zoveel mogelijk geoptimaliseerd. Zo wordt naast CLT ook LVL gebruikt waardoor efficient met hout wordt omgesprongen. Inmiddels zijn er houten rijtjeswoningen geassembleerd in Hengelo, Groenlo, Didam en Silvolde. De energieneutrale TBI fabriek heeft een capaciteit van vijfhonderd modulaire houten rijwoningen of achthonderd modulaire appartementen per jaar. In 2023 zullen ruim 430 houten modules worden geproduceerd.voor het duurzame nieuwbouwproject Xylino in Almere, in opdracht van Synchroon en de Alliantie. Met de modules worden een woongebouw met 93 appartementen en 10 grondgebonden woningen gerealiseerd. 

Ook MKB bedrijven produceren volop voor de markt. Modulaire woningbouwspecialist Barli in Uden is het afgelopen jaar hard gegroeid en heeft voor tal van projecten modules geleverd, waaronder de houten modules voor 61 gestapelde betaalbare huurwoningen in het Juf Nienke project op het Centrumeiland in Amsterdam. De jaarproductie van Barli ligt op zo’n 800 woningen. Barli mag begin 2023 ook 288 biobased flexwoningen leveren aan het Rijksvastgoedbedrijf. De spectaculaire projecten in Warmenhuizen en Zwammerdam van Startblock uit Emmeloord laten zien wat er mogelijk is in industriele houtbouw: woningen worden compleet in de fabriek gebouwd en in een keer op de fundering geplaatst.

In 2023 zal het aanbod van houten woningen verder toenemen, onder andere doordat de productielijnen bij Lister Buildings in Weert en bij BAM in Oude Karspel in gebruik worden genomen. Momenteel is Lister Buildings aan het proefdraaien op de nieuwe productielijn waar vanaf Q1 in 2023 de biobased houten modules voor een project met 18 houten zorgwoningen in Milsbeek. Een ander groot project dat op stapel staat in 2023 is de productie en assemblage van het woongebouw de Koffiefabriek in Amsterdam, bestaande uit 70 woningen en 800 m2 aan voorzieningen. De productiecapaciteit kan eenvoudig verder worden opgevoerd naar 1.500 woningen per jaar in de enorme hal waarin eerder betonnen IQ woningen werden gemaakt. BAM zal in het voorjaar de eerste houten FLOW woningen van de band laten rollen voor projecten in Haarlemmermeer en Vianen. 

In datzelfde voorjaar van 2023 start De Nijs met het grootste CLT-woningbouwproject in Europa in Heerhugowaard (204 woningen) terwijl ERA dan al druk is met de bouw van SAWA een prachtige groene woontoren uit hout in Rotterdam.

Lichten op groen voor industriele houtbouw

Hout, en in het bijzonder CLT, is ideaal materiaal om industrieel, modulair en energiepositief mee te bouwen. Hout is als constructiemateriaal prima te combineren met beton en staal. In hout bouwen biedt goede mogelijkheden om op bestaande funderingen of bovenop andere gebouwen te bouwen. Houtbouw is aanpasbaar, verplaatsbaar en herbruikbaar. De montage op de bouwplaats kan zonder stikstofuitstoot, lawaai en afvalvrij plaatsvinden. De productie van hout kent een relatief lage CO2-uitstoot en bij grootschalige toepassing en een groeiend marktaandeel kan houtbouw een CO2-opslag van betekenis worden. Zo wordt bouwen steeds duurzamer. 

Peter Fraanje is Networkslead NL voor Built by Nature, een stichting die zich ten doel stelt biobased bouwen wereldwijd op te schalen. Built by Nature steunt duurzame houtbouw met fondsen voor onderzoek, ontwikkeling en communicatie. Heb je aanvullingen of opmerkingen, mail dan naar peterfraanje@gmail.com of p.fraanje@builtbn.org