Onlangs zijn de monitoringresultaten van een vijftal nul-op-de-meter woningbouwprojecten en enkele super energiezuinige woningen gepubliceerd.* De vraag is wat de bouwkolom hiermee doet omdat veel gesignaleerde aandachtspunten al jaren bekend zijn. Geldt voor het lerend vermogen in de bouw het gezegde ‘Ze dronken een glas, ze deden een plas en alles bleef zoals het was’?

In deel I van ons artikel plaatsten wij een aantal kanttekeningen naar aanleiding van bovengenoemde monitoringsresultaten. Gelukkig laten de eerste resultaten zien dat de beloofde nul-op-de-meter ambities zijn waargemaakt en dat de bewoners (redelijk) tevreden zijn. Echter blijkt een behoorlijk percentage bewoners de woningen ’s zomers te warm te vinden. Ook vergen verschillende bouwkundige en installatietechnische componenten nog wel wat aandacht. Luchtdichtheid, geluidsoverlast en tocht ten gevolge van het ventilatiesysteem zijn kritische factoren voor het behalen van de beloofde energetische en comfortprestaties, zo constateren de onderzoekers.

Als we naar dit soort aandachtspunten kijken, vragen we ons ook af of de factor prijs (de extra investeringskosten moeten zich namelijk binnen een bepaald aantal jaren terugverdienen dankzij de fors lagere energierekening) niet een te zwaar stempel drukt op NOM-projecten. De gesignaleerde aandachtspunten zijn namelijk allemaal goed te voorkomen, mits in het ontwerp- en realisatietraject de juiste kennis is ingezet, de juiste systemen zijn gekozen en voldoende tijd beschikbaar is gesteld. De vraag komt naar voren of het ontwerp- en realisatietraject nog steeds bepaald wordt door het denken vanuit de vorige eeuw?

Leercurve versnellen

De in deel I van ons artikel en hierboven genoemde ‘gebreken’ gelden niet alleen voor de woningen die onderzocht zijn in het kader van het genoemde rapport. Bij verschillende projecten waar wij onderzoeken uitvoeren om de bouwkwaliteit vast te stellen, constateren wij hetzelfde. Jammer dus dat de partijen die betrokken zijn bij dergelijke trajecten niet beschikken over de juiste kennis (of deze in ieder geval niet inzetten vanwege de extra initiële kosten) om energetische woningverbetering of woningbouw op een goede manier uit te voeren. De kennis is gewoon beschikbaar en wordt op allerlei manieren aangeboden.

Hoe kunnen we de leercurve in de bouwkolom versnellen? De ervaring leert dat de meeste energetische en comfortgerelateerde fouten in de bouw niet bewust gemaakt worden, terwijl keuzes voor de uitvoering van het proces, zoals druk op de bouwkosten en eventuele bezuinigingen wel bewust gemaakt worden. Onvoldoende urgentiegevoel, het ontbreken van kennis en van samenwerking tussen de schakels uit de bouwkolom en niet te vergeten de druk op projecten (zowel financieel als qua tijd) zijn de belangrijkste oorzaken. De vele vakmensen die de bouwkolom nog telt, hebben gelukkig (nagenoeg) allemaal de drive om het werk zo goed mogelijk uit te voeren, omdat ze trots willen zijn op het eindproduct. We pleiten daarom voor de volgende aanpak om de leercurve te versnellen en te borgen.

• Integrale toetsing of het totale concept (bouwkundig, bouwfysisch, installatietechnisch en mensgericht) voldoet aan de eisen van zowel het vakmanschap als de wensen en gebruikspsychologie van de bewoners.
• Toetsing vooraf van het ontwerp en de detailtekeningen met een terugkoppeling aan de ontwerpers en werkvoorbereiders en benoemen van specifieke aandachtspunten bij uitvoering.
• Bij toolbox-meetings altijd kort aandacht vragen voor de cruciale aandachtspunten en de bouwplaatsmedewerkers laten zien wat de gevolgen zijn van ‘steekjes laten vallen’.
• Op kritieke momenten (zoals storten wapening, montage kozijnen, het sluiten van gevelelementen, het plaatsen van gevel- en dakelementen en/of het aanbrengen van isolatie) inspectie met daarna terugkoppeling van de ervaringen richting ontwerpers, werkvoorbereiders en uitvoerenden.
• Eindinspectie met metingen (conform bijvoorbeeld het Opnameprotocol van ISSO) en terugkoppeling van ervaringen richting de betrokkenen.

Wiel niet steeds weer opnieuw uitvinden

Als dit traject bij enkele projecten is doorlopen, dan zit de kennis en de attitude verankerd in de organisatie, zo leert de ervaring. Wij roepen de hele bouwkolom op om kennis en vakmanschap op peil te brengen en te zorgen dat dit op de juiste manier in het bedrijf en in de hoofden van medewerkers zit, voordat we verder gaan met de energetische verbetering van woningen en de bouw van super energiezuinige of nul-op-de-meter woningen. Het wiel steeds weer opnieuw blijven uitvinden, dat wil toch niemand, zeker niet in een bouwkolom die aan de vooravond staat van veel (bijna) NOM nieuwbouw en woningverbetering?

Meer informatie:

1      BouwTransparant factsheet Kierdichting

2      BouwTransparant factsheet Ventilatie

3      Voorbeelden uit de bouw

Lees ook deel I uit deze tweedelige artikelreeks op Duurzaamgebouwd.nl.

Auteurs: Jaap Neeleman & Gert Harm ten Bolscher, beiden van DWA