Hoe vaak zie je twee van de grootste aanbesteders van Nederland in actie op één podium? Dat gebeurde op de dag van de Duurzaamheid tijdens het Duurzaam Gebouwd seminar Duurzaam Inkopen & Aanbesteden.

Naast het Rijksvastgoedbedrijf en Rijkswaterstaat namen op 10 oktober 2019 ook Alba Concepts en Antea Group zeventig deelnemers mee in hun visie. “Duurzaamheid meenemen bij de aanbesteding is de norm binnen het Rijksvastgoedbedrijf”, begon Bert Albers, adviseur Circulair inkopen van het RVB. “Zonder geldige motivatie kan daarvan niet worden afgeweken.” Albers liet zien hoe de doelen van het RVB voor circulair bouwen in 2050 (CO₂-neutraal en 100% duurzame energie) zijn opgeknipt in stukjes en welke actielijnen er allemaal zijn ingezet om deze te behalen.

Soms beter iets te laten liggen

Albers schetste vervolgens hoe je bij het formuleren van die doelen tegen diverse dilemma’s aanloopt. Wat is bijvoorbeeld het ijkjaar voor die doelen, en beschik je wel over informatie over de stand van zaken in dat jaar? Moet je de hele voorraad onder handen nemen of juist met rust laten, en is dat ook circulair?

Albers noemde het voorbeeld van een oude landingsbaan met asfalt. Dat materiaal is misschien niet milieuvriendelijk, maar het oppakken en verwerken ervan brengt ook milieubelasting met zich mee. “Dus soms is het beter om iets te laten liggen, zeker als het nog functioneel is”, aldus Albers (hier vind je zijn presentatie).

Vervolgens liet Albers zien dat het RVB veel (tussentijdse) doelen al objectief en meetbaar heeft geformuleerd. Ook ging hij in op de methodiek BLOEI, waarmee het RVB duurzaamheid concreet maakt en inbedt in de inkoopstrategie: per laag van een gebouw (op basis van de Stewart Brand Layers) wordt gestuurd op Behouden van waarden, Lage milieu-impact, Ontwerpen, Economisch model (lees ook samenwerkings- of inkoopmodel) en Informatie. Ook in dit proces stuit je op uitdagingen, het stellen van goede inkoopeisen vereist vooral veel kennis. Speciaal dilemma daarbij is het kip-ei verhaal: wat je niet vraagt, wordt niet geleverd en wat er niet is, kun je niet kopen.

Uitdaging: circulariteit meetbaar

“Is circulariteit nu eigenlijk een doel of een middel?”, zo zette Wouter Roemaat van adviesbureau Alba Concepts het publiek meteen aan het denken. Velen werken aan circulair bouwen omwille van hun imago, het voldoen aan wetgeving of om hun businesscase succesvol te maken. Uiteraard spelen de impact op het milieu en de mens ook een cruciale rol, maakte Roemaat duidelijk op basis van het begrip Earth Overshoot Day. Veel landen belasten het milieu al meer binnen enkele maanden dan dat zij binnen een jaar compenseren.

De presentatie van Roemaat liet vooral zien hoe een breed begrip als circulariteit op projectniveau écht tastbaar en meetbaar kan worden gemaakt. Hij toonde concrete parameters waarmee je kunt sturen op circulair gebruik van materialen en grondstoffen en gaf inzicht in hoe je voor die parameters concrete KPI’s kunt formuleren: door onderscheid te maken tussen de herkomstwaarde, het gebruik en de toekomstwaarde van materialen.

Verder liet hij zien dat er al diverse methoden en certificeringen bestaan waarmee je duurzaamheidsparameters meetbaar kunt maken. Eén daarvan is de Building Circularity Index (BCI), die ziet op de herkomst maar ook de losmaakbaarheid van de gebruikte materialen. Roemaat sloot af met de oproep: “Daag de markt uit om te laten zien hoe zij kunnen bijdragen aan jouw doel op het gebied van circulariteit.”

Aannemer moet materiaal terugnemen

Na de pauze, waarin de discussie al goed op gang kwam, was het de beurt aan de infra. Evert Schut, senior adviseur bij Rijkswaterstaat (RWS), constateerde op diverse momenten dat er veel overeenkomsten zijn tussen de opgave van RWS en die van het Rijksvastgoedbedrijf. De doelen (2030, 2050) zijn vrijwel gelijk en de terminologie lijkt op elkaar: hoogwaardig hergebruik (RWS) en maximaal waardebehoud (RVB). Schut ging daarbij dieper in op hoe de circulaire ambities ook de werkprocessen van RWS en hun relatie met de markt verandert.

Een leuke eye-opener was de casus van het inkopen van een brug. Schut schetste stap voor stap hoe dat werkt in een traditioneel, lineair model (zie zijn presentatie). Maar wat gebeurt er nu (anders) als je die brug circulair inkoopt? De grote gamechanger is dan dat de toegepaste materialen ooit weer door de aannemer, na demontage, moeten worden teruggenomen. Dus naast de materiaalstroom én keten (van opdrachtgever naar aannemer naar producent naar leverancier) die één kant op loopt tijdens de bouw, beslaat een aanbesteding opeens ook de materiaalstroom en keten de andere kant op (demontage/sloop, terugname en hergebruik materiaal). Dat betekent andere rollen en verantwoordelijkheden voor de partners in de keten en dus een heel andere dynamiek.

Voorbeeld van die andere dynamiek is dat je als RWS van inkoper mogelijk ook verkoper wordt, in de relatie met marktpartijen (en welke juridische consequenties heeft dat?). Of dat je nog meer dan ooit moet kunnen beschikken over actuele gegevens over je assets. Wat is daarvan bijvoorbeeld de kwaliteit en (dus) de restlevensduur? Een terugkerende oproep in de presentatie van Schut was dat RWS deze nieuwe dynamiek samen met de markt het hoofd moet bieden. Beide partijen hebben hierin een belang. In dat verband verwees hij diverse keren naar het Platform CB’23. Binnen dat platform werken overheden samen met marktpartijen aan nationale, bouwsector brede afspraken op het gebied van circulair bouwen. Zowel RWS als het RVB participeren in CB’23.

Duurzaam inkopen badkamer

Projectmanager Antal Hartman van Antea Group bracht de thematiek van het seminar dicht bij de persoonlijke belevingswereld van de deelnemers. Hij vertelde hoe hij de renovatie van zijn badkamer duurzaam wilde aanpakken. Ook dan denk je na over ambities, probeer je die te vertalen naar concrete eisen en krijg je te maken met uitdagingen. Familieleden met een subjectieve smaak. Adviseurs die kant-en-klare oplossingen bieden, maar niet echt luisteren naar jouw vraag. Kortom, als het voor zo’n opgave al lastig is, wat betekent dat dan voor grote opgaven in de bouwsector?

Hartman gaf ook blijk van de ‘menselijke maat’, toen hij schetste hoeveel doelen en ambities (over circulariteit) de gemiddelde ambtenaar over zich krijgt uitgestrooid. Juist daarom is hij van de school dat je ambities concreet en meetbaar moet maken.

Hartman gaf een voorbeeld van hoe je op basis van een concrete KPI, in dit geval een MKI-waardeberekening van een casus met straatwerk, meteen kunt zien waar de grootste milieuwinst te behalen valt. En net als Schut van RWS benadrukte ook Hartman dat duurzaam inkopen een samenspel is van opdrachtgevers en -nemers.

“Ga eerst na wat je zelf wilt en ga dan na of dat in de praktijk al mogelijk is. De markt kan waarschijnlijk al meer dan je denkt.” Aldus het hoopvolle perspectief van Hartman, die tot slot illustreerde dat je op veel verschillende manieren duurzaamheid kunt inbedden in je inkoopproces: dat kan zowel via technische eisen, functionele eisen, selectiecriteria, als gunningscriteria. Maar het is ook mogelijk om een directieleverantie (opdrachtgever levert zelf het duurzamere materiaal), of stelpost (opdrachtgever reserveert een bedrag om de oplossing na gunning te kiezen in overleg met opdrachtnemer) in het contract op te nemen (presentatie Hartman).

Congres: Gamechangers in de Bouw & Infra

Heb jij het seminar gemist? Maar ben je wel geïnteresseerd in inkopen en aanbesteden? Meld je dan aan voor het congres Gamechangers in de Bouw & Infra, hét congres over samenwerken in de bouwsector. Met aandacht voor aanbesteden, contracten maar ook de zachte kant van samenwerking. Bekijk hier het hele programma of meld je hier meteen aan.

Alle info over het seminar Duurzaam Aanbesteden en Inkopen vind je op de projectpagina.