Merwede wordt een unieke wijk voor Nederland. Dat zegt Hermen Jansen, architect bij VenhoevenCS architecture+urbanism, wijzend op de plannen voor een levendig stukje Utrecht dat met zo’n zesduizend woningen op slechts tien minuten afstand van station Utrecht Centraal komt te liggen. New Yorkse dichtheden, zo noemt de architect het. Ondanks die hoge dichtheid staan welzijn en gezondheid voorop in Merwede door een uitgedokterd stedelijk programma, waar licht, lucht en groen een gedeelde eerste plek innemen.

In Merwede wordt een torenlandschap gecreëerd met hoogtes tot maximaal 100 meter en Floor Space Indexes (FSI) van 4 en hoger. Om in dergelijke hoge dichtheden een gezonde leefomgeving te garanderen, zijn er door BURA urbanism ‘enorme duurzaamheidsambities’ vastgelegd in het stedenbouwkundig plan. “Een warm bad van stedenbouwkundige voorwaarden, met verregaande eisen ten aanzien van gezondheid, biodiversiteit en duurzaamheid in de volledige breedte van het woord”, aldus Jansen. “Dit plan zit holistisch supergoed in elkaar.” De uitdaging is in dit geval een bijzondere, voegt de architect toe, want: “Hoe kunnen wij dit voor ons deelplan nu nog beter maken?”

Parametrisch puzzelen

Merwede bestaat uit 24 nieuwe bouwblokken. In opdracht van een ontwikkelcombinatie bestaande uit 3T Vastgoed, Janssen de Jong en Lingotto werkt VenhoevenCS samen met Marc Koehler Architects (MKA) aan het ontwerp van twee van die bouwblokken. Enkele voorwaarden voor die panden zijn: aardgasvrij, milieuprestatie (MPG) van maximaal 0,7, 75 procent van de gebouwgebonden energie lokaal opgewekt (met uitzicht op 100 procent), nagenoeg regenwaterneutraal, een verkeersnorm van ‘slechts’ 0,3 en verregaande randvoorwaarden ten aanzien van natuurontwikkeling en natuurinclusief bouwen. Ook qua vorm worden hoge eisen gesteld, zegt Jansen: “De wijk moet een organische variatie krijgen, dus niet één grote gevel die hetzelfde oogt. Daarom moet aan iedere straat een diversiteit aan gebouwen komen te liggen met een groot aantal individuele panden en een grote variatie aan hoogtes van plint, goothoogte en dakhoogte, waardoor een echte ‘coulissenstad’ ontstaat.”

Het ontwerpteam van VenhoevenCS en MKA heeft vroegtijdig gebruikgemaakt van parametrische modellen om te komen tot een optimale bouwmassa van de twee bouwblokken voor de benodigde 50.000 m² BVO. Het resultaat is een gemixt programma met relatief slanke torens afgewisseld met lagere gebouwen, zodat de bezonning in de binnengebieden goed blijft. “We hebben behoorlijk lang op dit stedenbouwkundige niveau gepuzzeld, want we wilden voor de gezondheid en de ervaring van de ruimte eerst de hoofdvorm van de gebouwen écht goed hebben, zodat we voldoende licht en lucht konden waarborgen”, aldus Jansen. Dit leverde op plintniveau best een ingewikkelde Tetris op, maar deze complexiteit draagt uiteindelijk vooral bij aan een prettige afwisseling van wonen, voorzieningen en groen op ooghoogte.

Natuurinclusief

Gezondheid en welzijn staan wat betreft Jansen voorop in Merwede. Dat thema is door het ontwerpteam vanaf dag één centraal gesteld, omdat de basis hiervoor op stedenbouwkundig niveau goed moet zijn. De slanke torens spelen hierbij een hoofdrol. “Door de torens slank te houden, krijg je licht in het middengebied”, zegt hij. “Daardoor kunnen we ook veel woningen maken met aan minimaal twee zijden ramen voor voldoende daglicht en kruisventilatie.”

Ook wilde het architectenbureau het bouwblok voorzien van een zekere ‘doorwaadbaarheid’. “Wij zijn gaan spelen met de basis van het gesloten bouwblok, waarbij een ring van gebouwen rondom een volledig verhoogde binnentuin staat, die door openbare trappartijen vanaf de straat te bereiken is. Wij vinden het belangrijk dat de binnenwereld van de bouwblokken sterk gelinkt is aan de omgeving en het stadsplein waaraan de bouwblokken liggen. Mede met het oog op de wijdverbreide problemen rondom geestelijke gezondheid en eenzaamheid, wilden we ook woningen die niet of slechts gedeeltelijk aan de straatzijde liggen aan de levendigheid van de stad koppelen. Wij hebben samen met landschapsarchitecten van Buro Harro nadrukkelijk een waanzinnig landschap binnen het bouwblok ontworpen, waarin je vanaf de drukke straat geleidelijk via terrassen op verschillende hoogtes een bijzonder en toegankelijk groen heuvellandschap binnenloopt. Daar zijn wij redelijk uniek in, als je kijkt naar de bouwblokken om ons heen.”

De natuur komt naar buiten woekeren in de bouwblokken van VenhoevenCS en MKA. “Ja, het is een stad, maar met een groene energie die naar buiten toe explodeert”, zo omschrijft Jansen het. Het idee erachter is dat men hier prettig verblijft, bewoners én bezoekers, en kinderen hier in echte natuur kunnen spelen. “Dat is óók gezondheid: plekken waar mensen elkaar ongedwongen tegenkomen en met elkaar samenleven. Het is lang niet altijd eenvoudig om daarop te sturen, want als je dit soort ‘zachte’ waardes rondom gezondheid niet aantoonbaar kunt maken, loop je het risico dat juist deze kwaliteiten sneuvelen in de businesscase die onder dit soort bouwprojecten ligt. Binnen dit plan voor Merwede gaat dat heel goed. Veel meer aspecten rondom gezondheid zijn daarnaast in meetbare eenheden vastgelegd. Voor de bouwblokken geldt bijvoorbeeld een minimale hoeveelheid aan natuurdaken.”

Lees nu het complete verhaal in ons nieuwe digitale magazine Gezondheid.

Tekst: Reinoud Schaatsbergen
Ontwerp en beeld: VenhoevenCS architecture+urbanism, Marc Koehler architects en Buro Harro