Klimaatadaptatie deel 5: Noordzeekust

Klimaatadaptatie deel 5: Noordzeekust

Klimaatadaptatie gaat de effecten van klimaatverandering tegen en kan een bijdrage leveren aan een klimaatbestendig Nederland. De adaptatie is mogelijk door het aanleggen van klimaatbuffers. In het vijfde deel van de zesdelige artikelreeks komt klimaatadaptatie aan de Noordzeekust aan bod.

Bescherming tegen de bedreigingen van de Noordzee is een cruciale voorwaarde geweest voor de ontwikkeling van ons vlakke en laag gelegen land. De Noordzee is aan drie zijden omsloten door land en loopt trechtervormig toe, met slechts een smalle verbinding via het nauw van Calais. Door de trechtervorm van deze randzee van de Atlantische Oceaan kan het water bij bepaalde combinaties van wind en getij hoog opgestuwd worden. Het veranderende klimaat en stijgende zeespiegel stellen extra eisen aan de kustverdediging.

De kust wordt grotendeels beschermd door duinen, door wind opgestoven stand-zand, deels bijeen gehouden door begroeiing. Klimaatbuffers beschermen Nederland tegen de gevolgen van klimaatverandering en gaan uit van een 'zachte' oplossing voor kustverdediging, waarbij het zwaartepunt ligt bij de reeds aanwezige materialen en bestaande krachten in de natuur.

Stranden en duinen zijn het ideale voorbeeld van natuurlijke klimaatbuffers, waarbij naast kustverdediging plaats is voor natuur, recreatie en economische activiteit (zoals waterwinning). De Noordzee is een rijk ecosysteem bestaande uit uiteenlopende biotopen zoals zandbanken, diepzeeën, fjorden en rotskusten. De overgangsgebieden van land naar water (kusten) en van zoet naar zout water (estuaria) zijn het rijkst aan leven. Overbevissing, vervuiling en grondstoffenwinning hebben het zee- en bodemleven de laatste decennia aangetast.

Foto: Poel in Rijke Dijk (Innoveren met Water / Rijkswaterstaat)

Zandhonger
Langs de Nederlandse kust verplaatst het zand zich parallel aan de kust van zuid naar noord, door de permanent aanwezige warme golfstroom. Doordat de grote rivieren veel minder zand aanvoeren dan vroeger verdwijnt er zand en verliezen we onze stranden en duinen, de natuurlijke bescherming tegen de zee. Om deze 'zandhonger' te stillen worden sinds 1990 door Rijkswaterstaat zandsuppleties gedaan, waarbij de basiskustlijn uit 1990 in stand wordt gehouden. Zowel vóór- als óp het strand wordt iedere vier jaar zand gestort, gewonnen in diepe putten in de Noordzee. Een dure operatie en een verstoring voor ecologie, recreatie en bewoners.

Zandmotor
Een innovatieve manier van kustbescherming en kustonderhoud is de zandmotor. In 2011 hebben sleephopperzuigers middels strandsuppletie en vooroever-suppletie (het zogenoemde 'rainbowen') een schiereiland van 128 hectare opgespoten. Uiteindelijk resulteert dit in 35 hectare nieuw strand en duin. Het schiereiland tussen Kijkduin en Hoek van Holland ligt tot zeven meter boven zeeniveau, steekt een kilometer de zee in en twee kilometer parallel aan de kust en heeft een centraal gelegen binnenmeer.

Door wind, water en golven wordt het zand de komende jaren verspreid. De kust groeit zo op natuurlijke wijze aan, waarbij nieuwe duinen ontstaan met kansen voor flora en fauna. Een deel van het zand van het schiereiland is inmiddels noordwaarts verplaatst, waardoor het is vastgegroeid aan de kust en er een tweede lagune is ontstaan.

Het schiereiland met de lagunes biedt ruimte voor natuur en recreatie. Jaarlijks wordt middels de Jarkusmeting gemonitord of aan de basiskustlijn wordt voldaan en zonodig vindt extra zandstort plaats. De sedimentstromen worden in kaart gebracht met radar, diepte- en hoogtemetingen met jetski's, stromingsboeien, observaties ter plaatse en met een Argusmast. Pas na een periode van twintig jaar is het experiment volledig voltooid. De zandmotor is een publiek-privaat consortium van kennisinstellingen, overheden en bedrijfsleven.

Ecologische zandwinput
Het zand dat nodig is voor suppleties wordt gewonnen in de diepere delen van de Noordzee. Doorgaans wordt de bodem vlak opgeleverd, wat resulteert in een onnatuurlijke situatie. De bodem van de Noordzee bestaat uit zo'n 400 meter van elkaar liggende zandgolven van tien meter hoog, haaks op de getijrichting. De dalen tussen de zandgolven blijken veel leven te herbergen, doordat de kleinere zandfracties, slibdeeltjes en voedingsstoffen zich daar ophopen. Veel bodemleven zoals zandkokerwormen, platvissen en bijbehorende voedselketens zijn hiervan afhankelijk.

In de zandwinput voor de tweede maasvlakte en de zandmotor zijn bij wijze van experiment dergelijke golven achtergelaten, om te kijken of dit ook daadwerkelijk deze rijkdom oplevert in de winput. De golven zijn deels haaks op de stroomrichting aangebracht en deels parallel omdat dat makkelijker te graven (zuigen) is.

Foto: Rijke Dijk (Innoveren met Water / Rijkswaterstaat)

Rijke dijken
Op sommige plekken langs de Noordzeekust zijn dijken aangelegd om de functie van verdwenen duinen over te nemen, bijvoorbeeld de Hondsbossche Zeewering bij Petten. Zeedijken zijn bekleed met stenig afdekmateriaal zoals basalt- of betonblokken om aantasting van de dijk door golfinslag te voorkomen, maar hebben als effect dat er weinig mogelijkheden zijn voor biodiversiteit op en rond deze dijken. Deze harde oplossing kan geoptimaliseerd worden ten behoeve van biodiversiteit en recreatie.

In het project Rijke Dijken worden eco-blokken gemaakt van zwavelbeton toegepast voor de havendammen van IJmuiden, met betere aanhechtingsmogelijkheden voor organismen die op en vlak onder het waterniveau leven. In de primaire wering bij Wemeldingen langs de Oosterschelde is het profiel van de dijk aangepast, waardoor er een aantrekkelijk onderwaterlandschap ontstaat in de teen- of kreukelberm voor de dijk met beschutting en poeltjes. Hierdoor ontstaat langs de dijk een biotoop die lijkt op een natuurlijke rotskust met plaats voor sponzen, garnalen en kreeftjes.

Foto: Rijke Dijk bij Ouwerkerk (Innoveren met Water / Rijkswaterstaat)

Door te experimenteren met verschillende afmetingen en materialen wordt onderzocht hoe steeds betere Rijke Dijken kunnen worden gemaakt. De verschillende locaties worden gemonitord en laten zien dat het aantal aanwezige soorten op deze plekken is verviervoudigd. Hierdoor is het mogelijk de bioproductiviteit en de biodiversiteit te verhogen, worden de natuurlijke en recreatieve functies van de dijk versterkt en wordt het aangrenzende ecosysteem verbeterd.

De artikelen in deze reeks belichten elk een landschapstype en de mogelijkheden voor klimaatadaptatie.
Hieronder vindt u de vorige artikelen in deze reeks:
Klimaatadaptatie deel 1, gepubliceerd op 13 juni 2013
Klimaatadaptatie deel 2, rivieren: gepubliceerd op 27 juni 2013
Klimaatadaptatie deel 3, ijsselmeer: gepubliceerd op 11 juli 2013
Klimaatadaptatie deel 4, waddenzee: gepubliceerd op 9 september 2013

Meer informatie is te vinden op de website van klimaatbuffers.

Auteur: Joep van der Veen, architect, stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker bij Bokkers van der Veen Architecten & Planners.

Foto bovenaan: Zandmotor (foto: Rijkswaterstaat, Joop van Houdt)

Gerelateerde artikelen, events & downloads

c21 c225
Morgen is het zover: de Klimaattop GO 2024!

Morgen is het zover: de Klimaattop GO 2024!

Over één dag is het zover: de Klimaattop Gebouwde Omgeving 2024. Als voorbereiding op de tweedaagse conferentie bracht Duurzaam Gebouwd het rapport ...

Lees verder

c21 c225
Van netcongestie naar energiezekerheid

Van netcongestie naar energiezekerheid

Het webinar ‘Van netcongestie naar energiezekerheid’ op dinsdag 26 november om 11 uur leert je alles over de kansen die de energietransitie biedt, mits ...

Lees verder

c21 c225
Het wonder van Tholen: blauwdruk voor oplossing netcongestie

Het wonder van Tholen: blauwdruk voor oplossing ...

Op het Zeeuwse Tholen is op maandag 10 juni onder grote belangstelling de eerste energy hub (e-hub) in Nederland in gebruik genomen. In deze e-hub kunnen bedrijven ...

Lees verder

c21 c225
Maximale integrale duurzaamheidsambitie op Klimaattop GO 2024

Maximale integrale duurzaamheidsambitie op Klimaattop ...

De waarde van kennisdeling wordt nog wel eens onderschat, zeker als we kijken naar het invullen van de Klimaatdoelstellingen. Door te innoveren, pionieren en lef ...

Lees verder

c21 c185 c225 c237 c243
Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we nu al hebben 

Ultieme duurzaamheid is beter benutten wat we ...

Ze is al bijna een decennium Duurzaam Gebouwd-expert, deelt kennis tijdens rondetafelgesprekken én is een veelgevraagd spreker voor het podium. Ook laat ...

Lees verder

c21 c41 c225
Urgent rapport over knelpunten en kansen verduurzaming gebouwde omgeving

Urgent rapport over knelpunten en kansen verduurzaming ...

In aanloop naar de Klimaattop Gebouwde Omgeving 2024 lanceert platform Duurzaam Gebouwd maandag 4 november het rapport Op weg naar CO2-neutraal. Het rapport benadrukt ...

Lees verder

c21 c225 c237 c265
Volgende mijlpaal Net Zero: verplichte toepassing CO2-arm beton

Volgende mijlpaal Net Zero: verplichte toepassing ...

Lizzy Butink heeft als manager Duurzaamheid binnen Dura Vermeer Divisie Bouw en Vastgoed BV de afgelopen tijd flink geknokt om de Net Zero-strategie hoog op ...

Lees verder

c21 c225
Dertig jaar duurzaamheid met Paul van Bergen

Dertig jaar duurzaamheid met Paul van Bergen

Om hem Mr. Duurzaamheid te noemen, gaat wellicht net een stapje te ver, maar al ver voordat duurzaamheid een begrip was, was dit voor Paul van Bergen, directeur ...

Lees verder

c21 c225 c243 c265
Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie

Kijkje in de keuken bij verduurzaming industrie

Met de klimaatdoelstellingen en forse ambities voor verduurzaming van ons kikkerlandje in het achterhoofd, is kennisdeling onontbeerlijk. Dat houdt niet op bij ...

Lees verder

c21 c225
Seawood Materials winnaar Ruud van Berkel Award '24 

Seawood Materials winnaar Ruud van Berkel Award ...

Tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven deze week is de tweede Ruud van Berkel Award uitgereikt. De winnaar van dit jaar is SeaWood Materials: een 100 procent ...

Lees verder

c21 c225 c237
Zo zorg je voor maximale waarde in beheer- en onderhoudstrajecten

Zo zorg je voor maximale waarde in beheer- en ...

Wat zijn beweegredenen voor bedrijven om hun gebouwen duurzamer, meer circulair en gezond te maken? En hoe zorg je dat je maximale waarde levert in beheer- en onderhoudstrajecten? ...

Lees verder

c21 c225
Aantal ondertekenaars Toekomstbestendig Bouwen groeit door

Aantal ondertekenaars Toekomstbestendig Bouwen ...

Het aantal organisaties dat zich aansluit bij het platform Toekomstbestendig Bouwen blijft groeien. Het convenant werd tijdens het congres Toekomstbestendig Bouwen ...

Lees verder

Reactie plaatsen

keyboard_arrow_up