Er zijn altijd mensen die aan de handrem trekken als een trein net lekker vaart maakt. Het is een opmerkelijke reactie op vooruitgang. Zeker als die duurzaam is. Daarvan hebben het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) en De Telegraaf deze week weer een sterk staaltje laten zien. 

Eerstgenoemde publiceerde maandag het rapport ‘Klimaatbeleid en de gebouwde omgeving’. Een rapport dat duurzaam bouwen en wonen omarmt, maar voorzichtiger dan het ambitieniveau van de overheid. “Men is te snel vertrokken vanuit de doelstellingen van 2050, zonder af te vragen wat de doelmatigheid ervan is” volgens de EIB-directeur. Koren op de molen van De Telegraaf, die woensdag opent met de dikke kop: ‘Blauw betalen aan groene woning’. Een lekker tendentieus artikel, vol onjuistheden en niet altijd even ferm gefundeerde meningen die de krant gretig gebruikt om verduurzaming van bestaande woningen negatief te framen. Zoals “Kosten en geen baten” en “Collectieve investering van energielabel B naar BENG rendeert niet”.

Voortrekker nodig

Daarnaast wordt Diederik Samsons in het artikel gedegradeerd als voortrekker omdat hij geen bouwexpert is, en volgens planoloog Jan Jager zitten de beleidsambtenaren idealistisch in de discussie. Het klopt dat Diederik Samson (gelukkig) geen bouwexpert is. We hebben een voortrekker nodig die de energietransitie in een breder perspectief en context plaatst en vanuit andere paradigma’s; dan is zijn achtergrond als energie-expert in combinatie met zijn jarenlange ervaring als politicus toch een stevige basis. En wat is er mis met idealisme? Idealisme sluit realisme en een visie niet uit, maar dit wordt wel gesuggereerd. Zowel in rapport als in de krantenartikelen wordt een eenzijdig en onjuist beeld geschetst. Want wat zijn dan de kosten en baten? De rekensom is echter alleen gebaseerd op de investeringskosten voor het verduurzamen van woningen. Waar zijn de materiële en immateriële baten in dit verhaal? Wat is het je waard om droge voeten te hebben door minder opwarming van de aarde? Wat is de luchtkwaliteit waard? Hoe goed voel je je bij een lagere CO₂-voetafdruk? Hier ligt het werkelijk goud van verduurzaming voor het oprapen.

De drie belangrijkste drijfveren van de mens overal ter wereld zijn seks, macht en geld. Natuurlijk, verduurzaming gaat particulieren en bedrijven geld kosten. Maar de grootste pijn wordt gevoeld in de landen die nu olie en gas produceren en zich realiseren dat de opbrengsten hiervan verdwijnen. Minder geld betekent minder macht, waardoor de nationale stabiliteit onder druk komt te staan. Dit, samen met de klimaatverandering brengt oorlogen, hongersnood, vluchtelingen. Wanneer we alleen de kosten die hieruit voorvloeien meenemen in de duurzaamheidsberekeningen, dan steven we af op een faillissement.

Afhankelijkheid in ecosysteem

Het is duidelijk: bij het nieuwe denken in duurzaamheid werken het huidige kapitalisme en economische modellen niet meer. In het nieuwe model wordt er waarde toegekend aan mensen en aarde, en hieruit voort vloeit winst. Niet alleen in geld, maar ook in vrijheid en gezondheid. Het is dan ook schokkend te lezen dat de EIB-directeur wijst “op de beperkte betekenis van Nederland in het mondiale vraagstuk van de energietransitie, omdat we beperkt in omvang zijn”. Jaja,… de meerderheid van de schadelijke milieueffecten op de planeet zijn veroorzaakt door de twintig procent rijke minderheid. We leven immers in een (business) ecosysteem. Een van de belangrijkste uitgangspunten is dat alle elementen uit het ecosysteem afhankelijk zijn van elkaar, dat een verandering op de ene plaats impact heeft op een andere plaats in het ecosysteem. Kortom, in een ecosysteem vormen de deelnemers één geheel en zijn onderling afhankelijk van elkaar.

Alle overige bezwaren die in het artikel worden benoemd zoals tekort personeel, warmtepomp die onvoldoende energie levert, dat het te snel gaat dat het niet doelmatig is zijn allemaal drogredenen. Heel veel bedrijven, instellingen en burgers zijn reeds jaren geleden met initiatieven begonnen en worden dagelijks toegepast. Met verdienmodellen die passen bij deze nieuwe tijd. Bovendien gaan de technologische en sociale innovatie zo snel, dat we onderweg allerlei nieuwe oplossingen krijgen aangereikt. Zo werkt innovatie! De trein is niet te snel vertrokken, de trein is te laat vertrokken. Maar nu dendert hij met steeds grotere snelheid voort zodat we op tijd zijn. Op weg naar een aarde die we niet uitputten, maar haar onuitputtelijke bron van zon, wind en water gebruiken. Op weg naar een inclusieve samenleving waar we niet alleen waarde toedichten aan geld, maar ook aan schone lucht, vrijheid, voldoende voedsel, eerlijke verdeling en verbinding.

Inderdaad, de trein is al reeds jaren geleden vetrokken, en als je er nu niet op zit, dan is tegenhouden de enige manier om aan boord te komen – althans voor wie niet juist niet een extra inspanning wil leveren om de trein bij te halen. Als bedrijfskundige ben ik altijd alert om niet in de valkuil van de wet van de remmende voorsprong te vallen. Maar wat we hier lijken te zien, is een heel ander fenomeen: de wet van de remmende achterstand.