Het is misschien wel de blauwdruk voor gebouwen in de stad van de toekomst: een drijvend en energieneutraal kantoorgebouw, volledig demontabel, en dat kan meegroeien met zijn omgeving. We hebben het over het spectaculaire Floating Office, waarvoor gemeente Rotterdam een integrale verduurzaming uitschreef.

Tekst: Marvin van Kempen
Foto boven: Aan de Rijnhaven blijft het kantoor van Global Center on Adaptation (GCA) voor een periode van vijf tot tien jaar liggen. Foto: Sebastiaan van Damme

Naast het kernwoord ‘drijvend’ werden elementen als ‘hout’, ‘circulair’, ‘energieneutraal’ en ‘kllimaatadaptief’ benoemd als zwaartepunten, met als doel een toekomstbestendige huisvesting voor Global Center on Adaptation (GCA) voor het komende decennium. “Dit initiatief deelt kennis over het veranderende klimaat en hoe we daar als maatschappij op moeten acteren”, vertelt Dirk Jan Schaap van RED Company. “De uitgangspunten voor verduurzaming sluiten goed aan bij de missie van de GCA en daarmee wordt dit kantoor een treffend visitekaartje. Neem je de verschillende kernwoorden samen, dan is het duidelijk dat een integrale verduurzaming het doel is.” De kracht van het Floating Office is dan ook dat meerdere transities aandacht krijgen, niet alleen de energietransitie. “We betrekken ook materiaalgebruik, demontagemogelijkheden en flexibiliteit in het ontwerp”, gaat Rico Logman van DWA verder. “Het gebouw moet nu en in de toekomst voldoen aan alle duurzaamheidswensen. Daarnaast moet het zo flexibel zijn, dat het met zijn omgeving mee kan groeien.”

Meegroeien in de tijd

Een uitgangspunt dat je niet iedere dag aantreft, is de wens om het kantoor drijvend te maken. “Drijvend bouwen is voor ons relatief nieuw,” geeft Logman aan, “maar we werkten eerder wel aan een drijvend paviljoen. Drijvende gebouwen bieden interessante kansen. Zo is het mogelijk om het kantoor in de toekomst te verplaatsen en het gebouw mee te bewegen in een veranderende omgeving. Dit betekent dat je gebouw veel beter kan meegroeien met de tijd, zonder dat het een statische verzameling stenen wordt.” Drijvend bouwen levert wel wat hoofdbrekens op. Zo moet je bijvoorbeeld precies weten hoe diep het gebouw ‘zakt’: “Welk deel houd je over boven het wateroppervlak en wat is dan de stabiliteit?”, zegt Schaap daarover.

“Over dergelijke praktische zaken dachten we goed na. Vanuit duurzaamheidsperspectief is het interessant om je af te vragen of niet al onze gebouwen op deze manier gebouwd moeten worden, maar de praktijk is natuurlijk weerbarstiger.” Om ervoor te zorgen dat het gebouw kan meegroeien en veranderen met de tijd, is circulariteit een onderwerp van belang. Een eerste pijler daarin is materiaalgebruik en voor het Floating Office werd een overtuigde keuze voor hout gemaakt. “Hout noem ik ook wel een logisch bouwmateriaal”, aldus Schaap. “Het heeft verschillende voordelen. Zo is het een interessante esthetische keuze en het houdt CO₂ vast. Daarnaast is het materiaal eenvoudig herbruikbaar en opnieuw in te zetten als je het gebouw uit elkaar haalt.”

Foto: Sebastiaan van Damme

Echte circulariteit

Ook al zijn de voordelen duidelijk, hout lijkt nog niet doodgedrongen in de sector. “Onbekend maakt onbemind”, denkt Schaap. “Het betekent dat je anders gaat bouwen, want je kunt niet vanuit het oogpunt van een betonnen constructie een houten skelet neerzetten. Dat vereist een andere aanpak en visie.” Dat geldt ook voor andere elementen van circulariteit, zoals de mate van demontage. “We passen geen natte verbindingen toe en het isolatiemateriaal is herbruikbaar”, vult Logman aan. “Verder kunnen we de het gebouw vanaf de waterlijn uit elkaar halen als dat nodig is, waardoor we flexibel zijn om een nieuwe invulling te geven in de toekomst.”

Schaap gaat verder: “Circulariteit zit dus in alle vezels van het gebouw. Het is niet ondenkbaar dat na verloop van tijd het gebouw een andere functie of locatie heeft en het is zelfs mogelijk om te transformeren naar een woonfunctie. Daar zijn we op voorbereid.” Toch ziet hij nog een aantal uitdagingen weggelegd waar de bouw- en vastgoedsector over moeten nadenken. “Er zijn diverse richtingen voor circulariteit. Je kunt een materiaal weer terugbrengen naar de grondstof waar het in eerste instantie vanuit vervaardigd is, of demonteren en hoogwaardig hergebruiken. Beide opties passen in de definitie voor circulariteit. Beseffen we ook voldoende dat we meervoudige waarde kunnen halen uit onze gebouwdelen? Een betonnen drijflichaam kun je uit elkaar halen, maar het kan bijvoorbeeld ook energie opwekken.”

Aquathermie en klimaatadaptatie

Een praktisch voorbeeld daarvan is de koppeling met aquathermie: drijvend op de Rijnhaven zou het bijna vreemd zijn om geen gebruik te maken van de natuurlijke bronnen die er om het gebouw aanwezig zijn. “Door thermische energie uit de Rijnhaven te halen met warmtepompen, krijgt het gebouw duurzame warmte en koude”, zegt Logman. “In het kader van klimaatadaptatie levert dit een interessant speelveld op, want in de tussenseizoenen kan het water uit de haven direct koelen, zonder daar extra energie in te steken.”

De kracht van het Floating Office is dat meerdere transities aandacht krijgen. Foto: Sebastiaan van Damme

Door middel van diverse aanvullende duurzaamheidsmaatregelen is het gelukt om het gebouw energieneutraal te maken. In de winter profiteert het kantoor van grote raampartijen en de warmte van de zon, terwijl in de zomer schermen zorgen voor het beperken van zonintreding en daarmee de koelbehoefte laag houden. “In eerste instantie was het dak volledig opgebouwd uit zonnepanelen, om de energiebehoefte in te vullen”, aldus Logman. “Om meer groen te integreren en voor biodiversiteit en waterberging te zorgen, is uiteindelijk de zuidelijke kant van het dak ingevuld met zonnepanelen, terwijl de noordelijke kant een groen dak krijgt. Daarmee zetten we een volgende stap in maatregelen voor klimaatadaptatie en we zien ook hier een duidelijke koppeling met de missie van GCA.”

Ultieme duurzaamheid

“Als het 3.000 vierkante meter tellende kantoor opent, dan is het belangrijkste dat de gebruikers heel veel plezier halen uit het gebouw en de omgeving”, geeft Schaap aan. “Naast de diversiteit aan energiemaatregelen hebben we hier een klimaatbestendige en circulaire realisatie gedaan. Dat we verschillende actuele maatschappelijke thema’s kunnen invullen met dit bijzondere project, geeft ons energie.” Het drijvende kantoor kan er over tien jaar wel eens heel anders uitzien. “Wellicht is het dan naar een andere locatie verhuisd of zijn er gebouwonderdelen aangepast”, vult Logman aan. Schaap sluit aan: “Als je iets ontwerpt dat na verloop van tijd eenvoudig omgevormd kan worden naar de actuele vraag in een gebied, dan heb je ultieme duurzaamheid in handen.”

Groenverklaring

Projecten die duurzaam worden uitgevoerd kunnen in aanmerking komen voor een financiering met een lager rentetarief. In dit geval heeft RED Company een groenverklaring aangevraagd en ontvangen. Hiermee hebben ze financieel voordeel gekregen bij het verkrijgen van een lening bij de ABN AMRO Groenbank BV. De overheid stimuleert met deze ‘Regeling groenprojecten’ investeringen in de nieuwste ontwikkelingen in milieutechnologie, circulaire economie en duurzame en innovatieve bouwprojecten. Hiervoor is samenwerking tussen beleggers, banken en projectbeheerders nodig. De Regeling groenprojecten is een gezamenlijke regeling van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en Financiën. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland beoordeelt de groenverklaring. Meer info: rvo.nl/regelinggroenprojecten

Dit artikel verscheen eerder in Duurzaam Gebouwd #49. Je leest hier de volledige editie.

Rectificatie: in het magazine-artikel stond een foutief bijschrift vermeld bij de eerste foto. De naamsvermelding moet zijn: Sebastiaan van Damme. Excuses voor het ongemak.