Waar Nederland in 2020 een energiebesparing van 20 procent wil realiseren, pakt Texel het grondiger aan. Het eiland wil in 2020 volledig energieneutraal zijn. Dit kan alleen als bewoners bereid zijn energie te gebruiken zodra die plaatselijk wordt opgewekt door wind en zon. De begin september gestarte pilot zal uitkomst bieden over de noodzakelijke gedragsverandering.

Sinds 288 huishoudens op Texel medio 2014 een zogenaamde KIEK! aan de muur hebben hangen, waait er een frisse wind van verwachting en verbroedering over het eiland. Het slimme kastje, dat hangt op de plaats van de thermostaat, laat de energieprijs per KWh zien en geeft daarnaast een voorspelling voor de aankomende 24 uur. Zo kunnen de bewoners op elk moment zien wat het kost om hun huishoudelijke apparaten te laten draaien.

De KIEK! is niet zomaar een display. Hij geeft bewoners inzicht in hun eigen energieverbruik, de energieprijs en de lokale opwekking van duurzame energie. Verder kan de KIEK! in huis met slimme stekkerdozen gekoppeld worden aan elektrische apparaten als (vaat)wasmachines, waterbedden, waterkokers, koffiezetapparaten, koelkasten en fornuizen. Zo krijgen bewoners inzicht in de belangrijkste energieslurpers. Naar buiten toe legt de KIEK! verbinding met het energienet, de plaatselijke windmolen (0,3 Megawatt), de zonnepanelen op het eiland en de weersvoorspellingen: zon, wind en temperatuur.

“De KIEK! toont ons alles wat we willen weten”, aldus Anna Freudenreich van netbeheerder Liander, een van de partners. “De eerste ervaringen zijn positief. We hebben al gezien dat bewoners er best veel gebruik van maken. Sinds april hebben we ook gezien dat bewoners energie besparen alleen al doordat het kastje er hangt. Dat is opmerkelijk. Per huishouden wordt al gemiddeld 10 procent minder elektriciteit verbruikt. Dat is voor een gemiddeld huishouden ongeveer 80 euro per jaar.”

Houtskoolschets

De huidige ambities op Texel vonden hun oorsprong op 7 mei 2008. Toen werd de Energievisie Texel gelanceerd, een ‘houtskoolschets’ voor een compleet energieneutraal eiland in 2020. In 2011 werd de funding voor dit projectonderdeel gestart. De provincie Noord-Holland besloot het home management systeem (de KIEK!) voor de 288 huishoudens te subsidiëren. Daarnaast kwam er subsidie vanuit de Proeftuin Slimme Netten. Ook de partners Liander, Texel Energie en Capgemini steken er geld in. Verder leveren Siemens en Quby een bijdrage.

Begin dit jaar werden de contacten met de bewoners geïntensiveerd. Freudenreich: “We zijn bezig mensen zoveel mogelijk te bewegen vooral energie te gebruiken als die lokaal wordt opgewekt. Zeker, het wordt spannend of ze dat ook doen. Als de bewoners veel energie nodig hebben en er schijnt geen zon, en er waait geen wind, dan moeten ze hun energievraag uitstellen. Dat vergt discipline. We gaan het zien. Van de totale elektriciteitsvraag van de pilotgroep werd in de maand juli 44 procent gedekt door lokale opwekking. Gedragsverandering is één van de manieren om dat percentage omhoog te krijgen.”

Energiespecialist Arie Hobbel van ICT-bedrijf Capgemini schetst het duivelse dilemma rond zon en wind in combinatie met gedragsverandering: “Als je natuurlijke hulpbronnen gebruikt, ben je ook afhankelijk van die bronnen. En de natuur laat zich niet dwingen. Op zonnige en winderige dagen hebben we op Texel teveel energie. Op donkere, rustige dagen komen we structureel tekort. We verhandelen die tekorten en overschotten maar primair richten we ons op de bewoners. Hen vragen we te anticiperen op de prijs en op het juiste moment hun wasmachine aan te zetten. Als ze daartoe bereid zijn, kunnen we excessieve kosten voor reservevermogen vermijden en ontstaat een reële business case om het eiland energieneutraal te krijgen.”

Getijde-energie

Sinds begin september wordt het bewonersgedrag gemeten. Daarmee is het project opnieuw in een stroomversnelling geraakt. Freudenreich: “De grote vraag is nu of mensen net zo intensief op hun KIEK! blijven kijken.” Greetje van de Ban van Texel Energie heeft goede verwachtingen: “Het is een feit dat 30 tot 40 procent van de gebruiksmomenten van huishoudelijke apparaten verplaatst kan worden. Met stofzuigen kun je wel even wachten, een waterbed hoeft niet continu verwarmd te worden en de wasmachine kun je programmeren met een tijdklok.”

Wanneer zijn de drie partners tevreden over de gewenste gedragsverandering? Van de Ban: “We moeten een meetbaar verschil constateren bij de pilotgroep. Deze mensen hebben zichzelf aangemeld voor de proef en zijn dus sowieso gemotiveerder. Als we bij hen geen verschil zien, kunnen we de rest van het eiland ook wel vergeten. Maar mochten de bewoners echt niet bereid zijn hun verbruik te verschuiven, dan weten we in elk geval dat de KIEK! zorgt voor 10 procent energiebesparing. Dat op zich is al een aardig resultaat.”

Vooralsnog bestaat ongeveer de helft van de energievraag op Texel uit gas, dat geïmporteerd moet worden. Om dit percentage naar beneden te krijgen zijn er naast de al genoemde initiatieven rond bewonersgedrag ook plannen met bio-vergistingsinstallaties en getijde-energie. Hobbel over getijde-energie: “We denken na over een generator in het Marsdiep, die de in- en uitstroom van de Waddenzee gaat benutten. Als die technologie volwassen genoeg is, kunnen we getijde-energie integreren. Maar zulke keuzes hangen ook af van het resultaat van deze pilot. Eind 2014 weten we meer. Mochten we een business case kunnen realiseren zonder subsidie, dan is deze aanpak rijp voor energieneutrale wijken.”