We leven alsof we de laatste generatie zijn. De mogelijkheden voor degenen die na ons komen nemen af. Dat kan anders. In dit artikel geeft ondernemer en schrijver Eric Broekhuizen een belangrijke boodschap voor kerst mee.

Onze economie draait op grondstoffen die nodig zijn om in onze behoeften te voorzien. Alleen gaan we daar niet zo slim mee om. Van de grondstoffen die we gebruiken voor onze producten en diensten, belandt het overgrote deel aan het einde van de levensduur bij het afval. Voor verse producten kan het een paar weken duren, voor een mobieltje een paar jaar en voor een gebouw vier of vijf decennia, maar uiteindelijk eindigt het grootste deel van de daarin verwerkte grondstoffen als afval. Daar komt nog eens de enorme stroom afval bij van onze fabricageprocessen. Neem de productie van een auto of een computer waar een veelvoud van hun gewicht aan afval en vervuiling wordt geproduceerd. Wat een verspilling van grondstoffen.

IJzeratomen ontoegankelijk verwerkt

Strikt genomen kunnen grondstoffen niet verloren gaan. De aarde is immers een gesloten systeem waarbinnen geen materiaal verdwijnt. Als we ijzererts uit de grond halen, waarvan we eerst staal maken en vervolgens een auto, verliest de aarde geen materiaal. Als we alle ijzeratomen zouden tellen, kunnen we immers vaststellen dat er nog altijd evenveel van zijn.

Wel hebben we de atomen naar een andere plek gebracht, over de natuur verspreid of op een ontoegankelijke manier in producten verwerkt. Hierdoor zijn de mogelijkheden afgenomen om ze daarna opnieuw te gebruiken. Dit geldt vooral wanneer de verwerkte materialen moeilijk gescheiden of in hun oorspronkelijke vorm teruggebracht kunnen worden. Dit is helaas vaak het geval. Wanneer al het materiaal eindigt in een vorm waarmee we niets meer kunnen, wordt het afval en houden we steeds minder grondstoffen over.

Af van fossiele brandstoffen

Naast grondstoffen die we gebruiken, zijn er grondstoffen die we verbruiken. Dit zijn bijvoorbeeld fossiele brandstoffen. Door verbranding van benzine of gas raken we geen atomen kwijt, maar zijn we ook niet meer in staat de oorspronkelijke brandstoffen tegen aanvaardbare kosten en inspanningen terug te winnen uit de ontstane afvalproducten. We kunnen de vrijgekomen broeikasgassen niet opnieuw vastleggen en de energie terugwinnen. Het recyclen van grondstoffen die we verbruikt hebben, is dus niet meer mogelijk.

Behalve het opraken van de winbare voorraden fossiele brandstoffen, zijn er tal van andere redenen om over te stappen op duurzame energievormen. Denk niet alleen aan de uitstoot van broeikasgassen en de gevolgen voor klimaatverandering, maar ook aan zwavel- en stikstofverbindingen, fijnstof en roet die vrijkomen bij de verbranding en die grote gevolgen hebben voor het milieu en onze gezondheid. Denk ook aan de toenemende milieuschade bij de winning uit schalie of teerzand, maar ook aan de winning van olie en gas steeds verder weg en op kwetsbare gebieden met steeds meer milieuschade, zoals bij de Noordpool of diep in de oceanen. En denk aan onze afhankelijkheid voor brandstoffen van instabiele regimes, die niet schromen ze in te zetten voor hun machtspolitiek.

Volop technologie voorhanden

Sinds cradle-to-cradle in 2002 verscheen – maar eigenlijk al veel langer – weten we dat we moeten overstappen van het huidige lineaire, waarin grondstoffen via producten eindigen als afval, naar het circulaire model. Want als alle materialen in gesloten kringlopen worden gebracht, bestaan zowel afval als vervuiling niet meer. Daarvoor is het nodig dat onze huidige producten zodanig opnieuw ontworpen worden dat materialen aan het einde van de productlevensduur volledig herwinbaar worden. Dit moet samen gaan met een herontwerp van de productieprocessen waardoor tijdens de productie geen verspilling van materialen meer plaatsvindt en afval en vervuiling tot een minimum worden teruggebracht. Natuurlijk heeft dit enorme consequenties voor de bedrijfsvoering en bijvoorbeeld voor de logistiek van materiaalstromen binnen en buiten een bedrijf. Maar in technologisch opzicht is al heel veel mogelijk.

Elke dag: nieuwe materialen en toepassingen

Op gebied van hernieuwbare grondstoffen zijn eveneens volop technologieën in ontwikkeling om traditionele grondstoffen te vervangen door grondstoffen op plantaardige basis. Denk aan biobased polymeren voor kunststof verpakkingen of biocomposiet, een natuurvezel dat kan worden ingezet als constructiemateriaal dat op tal van plaatsen beton of staal te vervangen. Elke dag komen er nieuwe materialen en toepassingen beschikbaar.

Ook een volledige overstap op duurzame energie is allang geen fictie meer. Met duurzame energie technieken kunnen we inmiddels in een veelvoud van de wereldwijde energievraag voldoen. Energie hoeft niet van ver weg te komen: energie is overal. Zonne-energie, windkracht, waterkracht en aardwarmte bieden eindeloos veel mogelijkheden die zich lenen voor een robuuste energievoorziening die inpasbaar is in de lokale omstandigheden. Met energie uit een onuitputtelijke bron die gratis is.

Van de lineaire naar de circulaire economie

De huidige lineaire economie produceert een groeiende stroom afval en vervuiling en kampt met toenemende schaarste aan grondstoffen. Dit leidt tot steeds grotere problemen. Er is geen ontkomen aan: we moeten overstappen van een lineaire economie met fossiele brandstoffen op een circulaire economie met duurzame energie en natuurlijke grondstoffen. Steeds meer mensen en bedrijven zien dit wel, maar doen is iets anders. Natuurlijk: talloze bedrijven werken eraan om energie-efficiënter en, onder andere door recycling, grondstofefficiënter te worden. Maar dat is verre van voldoende, want de groei van de productie doet de toename van de efficiency teniet.

Het resultaat is dat de wereldwijde belasting van het milieu elke dag verder toeneemt, terwijl de benodigde technologieën volop voorhanden zijn om het op een duurzame wijze te doen. Overstappen op duurzame oplossingen vergt echter investeringen en leidt initieel tot hogere kosten. Daarom kiezen we ervoor om productieprocessen te blijven hanteren die verspillend en vervuilend zijn, simpelweg omdat die het minst kosten. Verkeerde financiële prikkels verhinderen de transitie naar een circulaire economie. Daardoor nemen we een steeds grotere hypotheek op de toekomst.

De sleutel naar een slimme toekomst

Vervuilen, opgebruiken en natuur vernietigen is nu vrijwel gratis voor de veroorzaker, dus waarom zou die ermee stoppen? Het is een weeffout in ons economisch systeem die leidt tot korte termijn gedrag en roofbouw.

Maar er is een oplossing die we allang kennen, al lijkt het een ‘vergeten’ oplossing. We kunnen een doorbraak naar een houdbare economie en een duurzame toekomst bereiken als we de milieuschade die we veroorzaken voortaan wel gaan meerekenen in de prijs van de dingen die we kopen. Want als we als bedrijf of als consument zelf opdraaien voor de schade die we veroorzaken, gaan we vanzelf duurzame keuzen maken. Hoe dit werkt en hoe de doorbraak naar een duurzame economie binnen één generatie mogelijk wordt als we overstappen op echte prijzen, ecoprijzen, staat uitgewerkt in het boek De Vergeten Oplossing. Niet alleen als een filosofie, maar uitgewerkt vanuit de praktijk. Dit boek is misschien wel uw beste investering tijdens de kerstvakantie.