Drie weken geleden stuurde de NEPROM, Bouwend Nederland en AEDES een alarmerende brief naar de ministers van BZK en EZ over de invoering van de Wet VET (Wet Voortgang EnergieTransitie). Met behulp van die wet krijgt de minister de mogelijkheid om het gebruik van aardgas per 1 juli min of meer te verbieden. Een artikel daarover in Cobouw poste ik op LinkedIn met de opmerking dat er nogal wat misvattingen in de brief stonden en dat ik daar in een column aandacht aan zou besteden. In mijn post benoemde ik ook de rol van de bracheorganisatie. Teveel bezig met de remmende achterblijvers en te weinig aandacht voor de koplopers waarvan enkelen gasloos bouwen inmiddels als standaard hebben verheven. Geen rare strategie omdat de discussie hierover al een jaar of twee wordt gevoerd. Jan Fokkema (directeur van NEPROM) reageerde met een stevige reprimande. 

Ik zou met dedain over ondernemers en bevlogenen van brancheorganisaties praten, die iedere dag keihard werken aan de energietransitie. Dat is zeker niet de bedoeling. Het is niet voor niets dat Claudia Bouwens, de duurzaamheidsverantwoordelijke binnen de NEPROM, al jarenlang hoog eindigt in de duurzame top 50 van de bouw. Een keuze waar ik als jurylid honderd procent achter sta. Niet in de laatste plaats omdat ik weet dat de trekkers binnen de brancheorganisatie best harder willen dan het gemiddelde lid.

Maar het zou wel een beetje flauw zijn als we ondanks dat niet kritisch mogen zijn over de manier waarop brancheorganisatie het beleid van de overheid proberen te beïnvloeden. Daar hebben de koplopers (en daar schaar ik mijzelf tegenwoordig ook maar onder) gewoon last van. Criticasters monddood maken door te roepen dat we al zo lekker bezig zijn lijkt me niet de manier om samen grote stappen te maken. Het is ook niet zonder reden dat ik kritiek heb. Ik ga even terug naar 2006; heftig verzet bij aanscherping van de EPC naar 0,8. Daarna 2011, we gingen van een EPC van 0,8 naar 0,6. De brancheorganisaties riepen moord en brand. De markt was er nog niet klaar voor, het was te duur en aan CO₂ besparing zou het al helemaal niet bijdragen. De aanscherping naar 0,4 heb ik zelf nog het meest actief beleefd. In die tijd werd ik geraadpleegd door zowel het ministerie als Kamerleden over de kwaliteit van de argumenten van de brancheorganisatie die wederom stelden dat het te duur zou zijn, technisch niet kon etc etc. Ik heb destijds flink mijn best moeten doen om twee bepalende Kamerleden van de goede argumenten te voorzien waardoor die stap toch is doorgezet.

In plaats van een brief schrijven met een opsomming van redenen waarom het allemaal niet kan, zouden brancheorganisatie ook kunnen omdenken. Bijvoorbeeld door de minister een handreiking te doen met goede argumenten waarmee gemeenten eventueel mogen afwijken van het verbod om aan te sluiten. Of hou je bezig met condities die helemaal los staan van de wet VET maar wel een enorme impact hebben op de prijs van nieuwbouwwoningen. Zo lijkt de advieswereld een steeds grotere greep te krijgen op knellende NEN7120 regels die fabrikanten verplichten om torenhoge kosten te maken willen ze hun spullen onderdeel uit laten maken van de EPC-berekeningen. De BENG-normering kent een hele eigen fabrikantenlobby waardoor ontwikkelaars en bouwers in de toekomst onnodige kosten voor de kiezen krijgen. Ingewikkelde materie maar belangrijker om tegen in opstand te komen dan tegen gasloos bouwen.

Wat mij natuurlijk het meest irriteerde was de hele opsomming van argumenten waarom het nu allemaal niet zou kunnen. Een aantal leden van NEPROM hebben gasloos bouwen al als de standaard aanvaardt en zullen weinig herkennen van de argumenten die de NEPROM ten tonele voert. Ik mag dan volgens Fokkema met dedain over ondernemers en brancheorganisatie praten. Maar met deze argumenten worden de partijen die dagelijks met gasloos bouwen bezig zijn ook niet erg serieus genomen. Deze blog is al behoorlijk lang maar ik wil ze toch even langslopen.

Vertraging woningbouwproductie

Kan voorkomen worden als de minister de juiste criteria formuleert waarmee gemeenten mogen afwijken van de wet VET. Maar ook niet te makkelijk. Het gaat om vergunningsaanvragen die worden ingediend na 1 juli. We krijgen nu dagelijks vragen om een plan om te bouwen naar gasloos en dat is echt geen rocket science. Ontwikkelaars een beetje kennende verwacht ik overigens een hoos aan aanvragen met gasaansluiting voor 1 juli waardoor we kunnen gaan versnellen.

Forse kostenstijgingen

Om iets over prijzen te kunnen zeggen is het belangrijk om twee type ontwikkelaars te onderscheiden. Ik kom beide varianten dagelijks tegen. Enerzijds de ontwikkelaars die de bouwnormen gebruiken als engineeringstool en daardoor uitgewrongen kwaliteit leveren en anderzijds de ontwikkelaars die gaan voor kwaliteit, comfort en doordachte engineering. U kent het wel: simpel ventilatiesysteem met roosters in de ramen, douche WTW die veel EPC-punten oplevert (maar niks doet), radiatoren toepassen, de laatste EPC punten met 5 zonnepanelen en weinig aandacht voor de uiteindelijke kwaliteit van realisatie.

Partijen die serieus bezig zijn met bouwkwaliteit zijn al uitgegaan van een WTW-systeem, vloerverwarming, goede luchtdichting en kwaliteitsborging tijdens de bouwfase. Daarmee kunnen EPC 0,4 woningen nu al ruim onder een energievraag van 40 kWh/m² uitkomen Prima geschikt voor een laag-temperatuursysteem. Waarna het vrij simpel wordt om de gasketel om te ruilen voor een warmtepomp*. Meerprijs? Hooguit drie tot vierduizend euro. Over dat bedrag kan de komende twee jaar nog zo’n 2.000 euro ISDE-subsidie afgetrokken worden. Daar staat dan ook nog de vervallen kosten van een gasaansluiting en het aanleggen van gasinfrastructuur tegenover. Toch ook zo’n 1.500 euro. De wat slordiger ontwikkelaar? Die zal een meerprijs van zo’n tienduizend euro in moeten rekenen.

Meer installatieruimte / onvoldoende installateurs

Het lijkt misschien gek dat ik deze samenpak maar ze hebben een relatie. Er komen namelijk in toenemende mate geïntegreerde modules op de markt waarin de complete installatie van een woning is samengebracht. Gemaakt in de fabriek waardoor er op de bouwplaats geen complex installatiewerk meer hoeft plaats te vinden. De in de brief van NEPROM zogenoemde ‘gasinstallateur’ kan daardoor gewoon zijn normale werk blijven doen omdat op de bouwplaats geen gespecialiseerde ‘warmtepomp installateurs’ nodig zijn. Die modules worden ook nog een zo compact gemaakt dat ze vrijwel geen ruimte innemen. Het opschalen van de productielocaties die er nu zijn kan vrij makkelijk.

Onmogelijk voor hoogbouw

Eerlijk gezegd ken ik vrij weinig hoogbouwprojecten die nu nog op gas aangesloten worden. De meeste hoogbouwprojecten worden bijna per definitie aangesloten op een collectief WKO-systeem. Blijkt in de praktijk gunstig voor de EPC-sommetjes en bespaart een hoop kostbare gasinfrastructuur in het gebouw.

Relatief nieuwe technieken – weinig ervaring

We zijn al vanaf 2008 bezig met programma’s die de bouwers in staat moeten stellen in 2020 energieneutraal te kunnen bouwen. Iedereen heeft de mogelijkheid gehad die programma’s te volgen en kennis te nemen van de zogenaamde “nieuwste” technieken. Warmtepomptechnologie valt daar niet echt onder, die technologie bestaat al decennia en is dus verre van nieuw. Warmtepomp techniek afdoen als nieuw en dus riskant is overigens ook een miskenning van bouwers en installateurs die dit al jaren probleemloos doen.

Kopers willen het niet betalen

Alhoewel ik al eerder betoogde dat een ontwikkelaar die zichzelf een beetje serieus neemt vrij makkelijk over kan stappen naar gasloos, zullen we toch de koper moeten zien duidelijk te maken wat zijn keuze betekent voor de toekomst. Het is namelijk niet gek om te veronderstellen dat de gasprijzen fors gaan stijgen naarmate het aantal gasaansluitingen gaan afnemen. Het zal hoe dan ook altijd duurder zijn om in een later stadium de woning alsnog gasloos te maken. Het is misschien niet aan de ontwikkelaars en bouwers om dat verhaal te vertellen. Aan de andere kant hebben we met z’n allen een verantwoordelijkheid om de doelstellingen van Parijs te halen. Het zou de sector sieren als ze het voortouw wel pakken en actief de kopers gaan helpen om de keuze naar gasloos nu wel te kunnen maken.  

Doorberekening in de VON-prijzen is niet te doen

Het is de vraag of de bouwkosten (met of zonder gas) net zo hard stijgen als de VON-prijzen. Ik denk (en krijg dat ook wel te horen van ontwikkelaars) dat er op dit moment forse marges worden gemaakt op koopwoningen. Het is iets te aanmatigend om te zeggen dat het er wel af kan. Aan de andere kant laten bijvoorbeeld partijen als VolkerWessels, Janssen de Jong, AM en Ballast Nedam zien dat verkopen van gasloze woningen in heel Nederland nu al makkelijk kan met een hogere VON-prijs.

Ik ben op dit moment betrokken bij de ontwikkeling van verschillende Nul op de Meter (NOM) nieuwbouwprojecten waarbij de meerkosten naar NOM in de VON-prijs zijn verdisconteerd. Slechts 15% kiest bewust voor NOM, de rest wil gewoon die woning op die plek. Dat wil zeggen dat het onderdeel kan worden van de Verkoopprijs. Met de zogenaamde NOM-hypotheek wordt die stap ook nog eens makkelijker gemaakt voor ontwikkelaars. De 25.000 euro extra hypotheekruimte voor gasloze woningen met een duurzame bron en voldoende solar maak gasloos in combinatie met energieneutraal bouwen tot een no-brainer. We slaan BENG gewoon over!

*Een hele andere discussie maar warmtepomptechnologie heeft ook helemaal geen BENG-norm nodig om te functioneren als efficiënt all-electric systeem. Zo is 10 kWh/m² thermische energie hetzelfde als 2,5 kWh/m² elektrische energie. Een woning van 100 m² zal daardoor slechts 250 kWh elektrische energie meer gebruiken bij een energievraag die 10kWh/m² hoger ligt. Dat is minder dan één zonnepaneel. Het is dus beter om de energievraag uit te drukken in een maximale electriciteitsvraag per m². Dat voorkomt het gebruik van inefficiënte verwarmingssystemen en bouwkundige kosten van rond de 6.000 euro om die laatste 10kWh/m² besparing te halen. Ik kom hier in een volgende bijdrage nog op terug.