Na mijn bouwkundestudie in Tilburg, nu Avans Hogeschool Tilburg en de vervulling van mijn militaire dienstplicht, was de start van mijn werkzame leven in een wat lastige tijd. Begin jaren 80 was het slecht wat betreft de bouw gerelateerde werkgelegenheid. Het was dus pakken wat je pakken kon en niet te kritisch zijn wat betreft de locatie waar je werk kon vinden en moest gaan wonen. Dit betekent dat ik sinds 1982 kan zeggen dat ik een Fries ben met een zachte G en sindsdien Friesland trouw ben gebleven.

Gestart als ontwikkelaar van prefab daksystemen (een destijds nog niet bestaand product) bij, het helaas niet meer bestaande, de Vries Gorredijk. Later, noodgedwongen en bij gebrek aan werk in de bouw had ik een tweejarige uitstap als winkeladviseur in de DHZ sector. Dat was een zeer nuttige ervaring, maar niet hetgeen ik als ambitie had. De bouw, daar lag mijn hart en daarom was ik blij dat ik op 1 januari 1987 aan de slag kon als commercieel technisch adviseur Noord Nederland bij CVK Kalkzandsteen. Tilburgse studiegenoten begrepen niets van die keuze omdat ze het idee hadden dat het een simpel- en niet uitdagend product was. Het tegendeel bleek waar, wat blijkt uit het feit dat ik er nu na 34 jaar nog steeds alle dagen plezier en uitdaging in vind. Het is zelfs zo boeiend dat ik er haast met een soort van weemoed aan moet denken dat het per augustus 2022, vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, waarschijnlijk zal gaan eindigen.

Verkeerd beeld

Vanwege die vele jaren ervaring met het product kalkzandsteen kan ik stellen dat ik een behoorlijk deel van de geschiedenis heb meegemaakt. Ik grijp deze blog dan ook graag aan om te uiten dat 'de markt' een verkeerd beeld heeft van onze industrie. Ten onrechte wordt het bouwen met kalkzandsteenelementen vaak geassocieerd met traditioneel bouwen. Het klopt dat dit bouwmateriaal al vanaf circa 1900 in Nederland wordt toegepast en dat het basis materiaal in dat opzicht dus traditioneel is. Echter, wanneer je de ontwikkeling van onze producten sinds die tijd wat beter beschouwt, dan ontdek je al snel dat er grote ontwikkelingen hebben plaatsgevonden en dat we nu met recht kunnen spreken van een industrieel proces met een enorm grote flexibiliteit.

Duurzaam Gebouwd-expert Ben Kruseman, schrijver van deze expertpost

Bij de start van onze fabriek in Hoogersmilde in 1905 kwamen alleen traditionele Waalformaten uit de autoclaaf, later gevolgd door het Amstelformaat. In navolging op de traditie van de baksteenindustrie kregen onze metselstenen ook de naam van een rivier. Waal- en Amstelformaten zijn meer favoriet in het noorden van het land, in tegenstelling tot het zuiden waar meer met Maasformaten werd gewerkt. Dat duurde tot de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog.

Gedreven vanuit de noodzaak om de door oorlogshandelingen verwoeste woningen zo snel mogelijk te vervangen, zijn initiatieven gestart om tot nieuwe bouwsystemen te komen. Daarbij werd ingezet op de mechanisatie van het vak metselaar en zagen in de jaren vijftig de metselblokken en bijbehorende Warrybokken, steenklemmen en mortelbakken het levenslicht. Anno 2020 wordt bij de renovatie van woningen en flatgebouwen uit de jaren vijftig en zestig veelvuldig ontdekt dat achter het behang bouwmuren van kalkzandsteen zitten welke gemaakt zijn van die metselstenen of blokken. De trappenhuizen zijn vaak voorzien van schoon metselwerk met waalformaten, vaak in de kleur geel. Dat de research destijds, gedreven vanuit marktbehoefte, verder ging blijkt uit de latere ontwikkeling van de geribde kalkzandsteen metselblokken. Door de ribbelstructuur ontstond een veel betere hechting van de toen gebruikelijke stukadoorsmortel. Vergeleken met de metselaar en zijn traditionele troffel, was die ontwikkeling een optimalisatie van het bouwproces.

Doordat de kalkzandsteenindustrie, mede gestimuleerd door de overheid, tot 2004 heeft samengewerkt onder de naam CVK Kalkzandsteen en gezamenlijk aan research deed onder de naam Research Centrum Kalkzandsteen (RCK), gingen de innovaties door. In competitie met de destijds vele aanbieders van prefab betonsystemen en de later in Nederland geïntroduceerde, uit Scandinavië afkomstige tunnel gietbouw methode, ontstond behoefte aan grotere kalkzandsteen producten.

De eerste projecten

Eind jaren zeventig resulteerde dat in de eerste projecten welke met kalkzandsteen elementen werden uitgevoerd. Elementen welke nog heel lang een werkende maat kenden van 900x600mm, een maatvoering welke voort kwam uit de modulaire 3M band. Vanuit de wens om goedkoper te kunnen bouwen was het de visie dat met modulair gemaatvoerde industriële producten efficiënter was te ontwerpen. Dat is de reden dat een kanaalplaatvloer nog steeds een breedtemaat kent van 1200mm. De elementen kregen dezelfde diktes als de wanden welke oorspronkelijk met metselformaten gemaakt werden. 100mm, 150mm, 214mm, later aangevuld met andere diktes. De maat 214 is ontstaan in de tijd dat met metselsteen de zogenaamde steens muur werd gemaakt. De ene laag bestond uit strekken van 102mm breed met daartussen 10mm mortel, samen dus 214mm. Dat maakte dat de lengte van de steen 214mm werd en latere producten ook op die diktemaat werden ontwikkeld. Deze elementen werden in het begin nog gezaagd met een grote handmatig bediende zaagmachine maar tegenwoordig gebeurd dit op volautomatische zaagstraten. Die robots voorzien de passtukken automatisch van de juiste codering, die correspondeert met de wanduitslagen welke de kalkzandsteenlijmers gebruiken tijdens de opbouw van de wand.

CVK zag in dat begeleiding op de bouwplaats enorm belangrijk was voor het creëren van draagvlak bij de relaties en de verwerkers. Ook voor de beoogde kwaliteit was dat van grote waarde. Vanuit de visie van Calduran is dat nog steeds zo, vandaar het bestaan van onze afdeling Service & Support. Door deze aanpak zijn veel ontwikkelingen ontstaan, zoals dunne lijmankers / prikspouwankers en speciale hijsklemmen, verbeterde lijmmortels en meer. Vanwege het grote gewicht van de elementen moest ook de traditionele bastaard metselmortel er aan geloven. Dikke mortelvoegen bleken niet in staat om gedurende de verhardingsfase de zware elementen te dragen. Dat was vervolgens weer aanleiding om de traditionele mortel te vervangen door een versie met fijn zand, cement en een organisch middel om het water langer aan de verse mortel te binden en verbranding te voorkomen. Dat we die moderne mortel lijm zijn gaan noemen is achteraf niet zo’n goede keuze gebleken, want nu in een tijd dat recycling onderwerp van gesprek is, moeten we vaak uitleggen dat lijm een verkeerde associatie oplevert en niets anders is dan een veredelde zand-cementmortel. Voor het aanbrengen van de dunne lijmmortel werd de lijmschep bedacht t.b.v. de stootvoeg en werd de mortelbak doorontwikkeld tot lijmbak voor de lintvoeg.

Omdat de elementen te zwaar waren om nog met de hand te tillen zijn kleine hijskraantjes ontwikkeld, nu stelmachines genoemd. De eerste heette Warrybokjes en hadden harde wielen, welke in het spoor bleven doordat ze in u-profielen rolden die op de werkvloer werden gelegd. Met de introductie van het elementensysteem en de vele voordelen welke lijmwerk heeft in vergelijking tot metselwerk, kregen de eerder genoemde bouwsystemen er een geduchte concurrent bij. De aannemer, die ervoor koos, kreeg een soort bouwpakketje aangeleverd met fabrieksmatig gezaagde passtukken wat vervolgens met behulp van een set wanduitslagen werd opgebouwd. Dit was weer een grote stap richting verdergaande industrialisatie.

Door altijd open te blijven staan voor opmerkingen en suggesties vanuit de relaties en verwerkers blijken er tot op de dag van vandaag telkens weer nieuwe optimalisaties mogelijk. Door de vlakheid van de gelijmde kalkzandsteenwanden ontstond ook de behoefte aan dunnere wandafwerkingen en zijn wij mede de aanleiding geweest en hebben we meegewerkt aan de ontwikkeling van dunne wandafwerking, beter bekend als filmwerk.

De bewezen kwaliteit en hechtsterkte van de lijmmortel maakte de weg voor constructeurs vrij om grotere constructieve uitdagingen aan te kunnen gaan. Om die doelgroep van dienst te zijn bracht VNK in 1992 de eerste versie van het VNK Staticaprogramma uit en inmiddels zijn er heel wat constructeurs welke vanaf die eerste introductie enthousiast en trouwe gebruiker zijn. Elke opvolgende editie is telkens aangepast op de meest actueel geldende normering en regelgeving en ook verbeterd op basis van de gebruikerservaringen. Versie 6.0 is de actuele- en recent uitgebrachte versie.

Volautomatische zaagrobot in Hoogersmilde

Van tekenbord naar computer

Het maken van de wanduitslagen gebeurde in de beginfase met de hand en geleidelijk aan ontwikkelde dat, in combinatie met de verdergaande automatisering van tekenbord naar computer. Ook dat proces ging weer met input vanuit de relaties. 2D ontwikkelde zich het eerst tot 3D bij de toeleveranciers van de staalconstructies. Door de verbetering van het overzicht m.b.v. 3D modellen ontstond bij Calduran het idee om ook een driedimensionale tool te ontwikkelen waarmee de werkvoorbereiders bij onze relaties een veel integraler beeld kregen van het kalkzandsteencasco. De Calduran viewer was daarvan het resultaat, nu als Calduran Webviewer nog steeds heel populair. Toen wij zagen dat we daarmee een ideaal hulpmiddel in huis hadden, wat bovendien erg behulpzaam was tijdens de controlerondes in het tekenwerk, begon BIM onze interesse te krijgen. We kregen voor het eerst het besef dat BIM wel eens een belangrijke factor zou kunnen worden om de bouwsector te optimaliseren. Uiteindelijk heeft dat bij ons geleid tot de start, nu zo’n veertien jaar geleden, van onze BIM-reis. Door die ontwikkeling op de voet te zijn gaan volgen en direct te kiezen voor de zogenaamde open BIM-route, zijn we tot de overtuiging gekomen dat BIM dé werkmethodiek is waarmee we in samenwerking met alle voor een goed te ontwikkelen project noodzakelijke partijen onze productkennis op het juiste moment en zo vroeg mogelijk in kunnen zetten. 

Door aan te haken op actuele ontwikkelingen zoals IFC, BCF, ILS etc. en dat in communicatie met de markt ook fanatiek te promoten, durven wij te stellen dat ook dat maakt dat bouwen met kalkzandsteen is te scharen onder de noemer van industrieel bouwen. Niet alleen vanwege het steeds verdergaande geautomatiseerde proces van modeleren, maar ook vanwege de vele robots welke op onze productielocaties in Harderwijk en Hoogersmilde meestal dag en nacht staan te werken en de wijze waarop onze verwerkers permanent bezig zijn om de verwerking van onze elementen verder te optimaliseren en te vereenvoudigen. Samen met hen en onze relaties durven wij de uitdaging aan om met de vele andere systemen in competitie te blijven. Er zijn nog steeds veel ideeën om te komen tot nog verdergaande optimalisatie en productontwikkeling, ideeën welke ontstaan vanuit onze innovatiecommissie.

We gaan door

Om te zorgen dat we ons geluid wat betreft de lage MKI-waarde, de hoge mate van circulariteit, de koude- en warmte accumulatie, BIM, etc. kunnen laten horen, hebben we onlangs het partnercontract met Duurzaam Gebouwd met drie jaar verlengd. Door die samenwerking kunnen wij kenbaar maken dat wij met onze producten milieutechnisch zeer goed passen tussen en naast alle goede initiatieven en productontwikkelingen op het gebied van bio-based bouwen, houtskeletbouw en andere ontwikkelingen.

Ik ben er al heel lang van overtuigd dat BIM, ingezet als methodiek van (samen) werken, niet alleen onze relatie, maar óók Calduran enorm gaat helpen alle werkzaamheden te optimaliseren en de integrale kwaliteit van het gebouw op een hoog niveau te brengen. BIM is wat mij betreft bovendien de Haarlemmer olie voor álle actuele thema’s waar we als samenleving mee te maken hebben. Of het nu gaat om het berekenen van de MPG, de invoering van het materialenpaspoort, het toetsen aan het Bouwbesluit, het voldoen aan de BENG en TOjuli eis, voor al dit soort thema’s worden applicaties ontwikkeld waarmee optimale- TCO gunstige gebouwen kunnen worden ontwikkeld. Het zal vooral de instromende jonge bouwkundige zijn die gaat zorgen voor een enorme versnelling van alles wat met BIM te maken heeft. Wanneer je die na de huidige Covid-19 periode een bureauplek geeft naast de wat oudere ervaren rot, dan krijg je boeiende kruisbestuivingen en blijft onze sector interessant en uitdagend om voor te blijven werken! Ik zal na 2022 met grote interesse, maar op een wat grotere afstand blijven volgen hoe industrieel bouwen met kalkzandsteen grootschalig én circulair bij blijft dragen aan onze mooie bouwsector.