Mensen willen maatwerk. Ik hoor het keer op keer en ben het er ook volledig mee eens. Wie wil er nou nog in zo’n ‘communistische woningbouwwoning’ wonen. Iets waar ik veel geld aan uitgeef, daar wil ik mijn eigen stempel op drukken.

En zo wordt de conclusie getrokken: ‘Laten we ophouden het over conceptueel of industrieel bouwen te hebben, want standaardoplossingen werken in onze sector gewoon niet. Ieder project is uniek.’ Trek je deze conclusie echter, dan ben je volgens mij blind voor de ontwikkelingen om ons heen…

Onder meer dankzij de technologische mogelijkheden kun je vandaag de dag via een volledig gestandaardiseerd proces toch maatwerk leveren. Dat is bovendien maatwerk dat van een veel betere kwaliteit is dan wanneer we traditioneel bouwen.

De traditionele bouw
Het traditionele proces is erg afhankelijk van de kennis en ervaringen van een individu. Die bedenkt een oplossing die is gebaseerd op wat hij of zij weet. Alle kennis en ervaring die sectorbreed is opgedaan, kan die persoon onmogelijk in zijn hoofd hebben zitten. Hij kan ook onmogelijk zoveel projecten hebben geëvalueerd en gemontitord die vergelijkbaar zijn om ook écht te weten wat wel en wat niet werkt.

Vervolgens wordt het ambachtelijk gebouwd. En hoe mooi ik ambachtelijk werk ook vind, het is voor het gros van de projecten niet meer van deze tijd. Net zo min lopen mensen vandaag de dag in prachtige handgebreide sokken en truien. Dat zou niet te betalen zijn. Bovendien werken machines nauwkeuriger dan mensen. En waar ik het bij een door oma gemaakte sjaal wellicht nog mooi vind dat er een foutje in zit – zodat je ziet dat het handwerk is – geldt dat voor een slecht geplaatst kozijn zeker niet.

Wat is conceptueel bouwen?
Misschien goed om het begrip conceptueel bouwen even toe te lichten. Voor velen is het een vaag containerbegrip. Wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Bedoelen we eigenlijk wel hetzelfde? Voor mij is conceptueel bouwen het projectoverstijgend nadenken over (deel)oplossingen die efficiënt en effectief met elkaar te combineren zijn. Het denken in modules dus eigenlijk, die op hun beurt op maat en naar wens van de opdrachtgever zijn te combineren met daarbij altijd ook de mogelijkheid voor een individueel sausje.

Een mooi voorbeeld is de zogenaamde ‘PAX-kast’ van IKEA. Bijna iedereen in Nederland heeft wel zo’n kast in huis staan. Hoewel de productie volledig gestandaardiseerd is, kun je 100 PAX kasten naast elkaar zetten en zijn er maar weinig (of geen) gelijk. Je bepaalt immers zelf de hoogte; de breedte; de kleur van de deuren en lades, de kleur van de zijkanten, de handvaten, de indeling, noem maar op. Voor de klant is het maatwerk; voor de leverancier is het standaardisatie.

Een ander mooi voorbeeld is de nieuwe Nike-schoen, die je zelf online samenstelt. Je kiest zelf de kleuren van het voetbed, de schoen, de strepen, de veters en noem verder maar op. Het productieproces is ook hier helemaal geïndustrialiseerd, om zo jouw product op maat via een standaard proces te maken.

Onderstaande afbeelding toont een aantal verschillende mogelijkheden van conceptueel bouwen, met daarbij aangegeven wat het verschil is tussen communistische bouw en compleet maatwerk.

Bekijk deze afbeelding op volledige grootte

Conceptueel bouwen is duurzamer
Conceptueel bouwen is ook veel duurzamer. Doordat de productie veel nauwkeuriger is, is bijvoorbeeld de kans op lekken in het gebouw kleiner. Bovendien kun je zaken veel beter uit-engineeren omdat je die kosten niet in dat ene project terug hoeft te verdienen. Daarbij is er bijvoorbeeld ruimte om goed te kijken naar de wijze waarop bepaalde oplossingen in combinatie met elkaar presteren.

Dat kun je monitoren en vervolgens kun je het concept op basis van die kennis verder aanscherpen. Ook wordt het betaalbaar om de integrale carbon footprint van alle individuele materialen die in je concept zitten na te gaan. Dat is alleen te betalen als het niet voor één klein project is.

Wanneer werken met concepten?
Dat brengt mij ook meteen bij de vraag: "Wanneer is conceptueel bouwen nu echt goed toepasbaar?" Hoe meer projecten er te maken zijn met gedeeltelijk overeenkomsten, hoe beter het geschikt is. Bij de nieuwe fabriek van ASML – waar zulke specifieke eisen gelden: één trilling of stofje kan funest zijn voor het productieproces – kun je niet altijd alles oplossen met concepten en zéker niet met één standaard concept. Voor de meeste woningen geldt wat mij betreft dat die volledig met één integraal concept kunnen worden gebouwd.

Dat zal ook wel noodzakelijk zijn. Projecten worden steeds kleiner en de prijs steeds lager. Daarnaast gaan we in de toekomst de werkelijke prestaties van een gebouw meten en niet de weinig zeggende papieren prestatie zoals bij de EPC. Voor een woning van € 100.000 die energieneutraal moet zijn, is het onmogelijk om dit via de traditionele bouwmethode te doen met aandacht voor specifieke klantwensen; maar via conceptueel bouwen kan het wel.

Opdrachtgevers: nu eerste stap maken!
We kunnen als sector veel beter dan we nu doen. We kunnen betere kwaliteit leveren voor uiteindelijk minder geld. Maar het is wél tijd dat opdrachtgevers daarvoor over de brug komen. Want conceptueel bouwen is leuk en aardig, maar wanneer de opdrachtgever je iedere keer een bestek door je neus duwt, heeft investeren in projectoverstijgende oplossingen weinig zin.

Het wordt dan ook de hoogste tijd dat opdrachtgevers bij zichzelf te rade gaan hoe zij – ook op lange termijn – de beste prijskwaliteitverhouding krijgen. De aanbiedende partijen kunnen ze daarbij wel verleiden, door te laten zien wat nu al kan en waar hun ambities liggen. Zodat we uiteindelijk iedereen betaalbaar maatwerk leveren…