Andy van den Dobbelsteen roept in een glashelder, scherp pleidooi op om ons huidig energiebeleid kritisch te bekijken. Gezien de desinteresse vanuit het kabinet voor deskundigen ziet Van den Dobbelsteen een mooie rol voor de consument weggelegd.
Bouw kolencentrales enorme blunder
Juist nu ons land zich na jaren van talmend en zwalkend beleid zou moeten richten op een transitie naar een duurzame economie, op het moment dat daarvoor door de crisis een enorme kans geboden wordt en alle landen om ons heen - ongeacht de politieke kleur van hun regering - inzetten op het onafhankelijk worden van fossiele energie, juist nú maakt Nederland de enorme blunder om drie enorme kolencentrales toe te staan.
Regeringsmisdaad
De momenteel in aanbouw zijnde elektriciteitscentrales zetten ons land, na een bescheiden vooruitgang in duurzame ontwikkeling, terug naar een niveau van voor 1990. Deze dinosauriërs onder de energietechnologie belemmeren de tijdige omschakeling naar volhoudbaar energiesysteem en zijn daarmee mijns inziens een misdaad voor toekomstige generaties.
Ik verwijt dit niet de energiebedrijven die ze bouwen, want zolang zij er economisch gewin uit kunnen halen is hun beslissing begrijpelijk. Ik verwijt het onze regering, die zich wars van kortetermijnbelangen van grote commerciële spelers hoort te richten op het maatschappelijke doel op lange termijn.
Vraag het energie-experts, en geen ervan zal u voor een duurzaam energiesysteem adviseren te investeren in de techniek van kolenverbranding of -vergassing. Meningen verschillen over nucleaire energie, maar kolencentrales mogen zich heugen in een totaal gebrek aan steun vanuit deskundige zijde.
Hoe heeft het dan toch zover kunnen komen?
Groen licht voor grijze stroom
Onze vorige regering, vooral onze toenmalige minister van Economische Zaken, heeft - na jarenlange lobby vanuit de grote energiemaatschappijen - op gegeven moment haar fiat gegeven aan de bouw van kolencentrales.
Daarmee zagen energiebedrijven C.Gen, Electrabel en E.ON (Rotterdamse havens) en Vattenfall/NUON en RWE/Essent (Eemshaven) - die bij onze buurlanden geen voet meer aan de grond kregen - hun kans schoon, dienden hun plannen in en kregen toestemming.
Eind 2010 zag C.Gen van zijn plan af vanwege onzekerheden over de aan de centrale gekoppelde CO2-opslag.
Hoogleraren tegen kolen
Niet minder dan 70 hoogleraren op het vlak van energie, duurzaamheid en economie ondertekenden vorig jaar een open brief aan energiebedrijven om hen te overtuigen van de onzin van de nieuwe kolencentrales. Deze brief is te vinden op de website van DRIFT.
Onder leiding van Jan Rotmans, hoogleraar Duurzame Transities aan de Erasmus Universiteit, ging een gezelschap van hoogleraren de dialoog aan met genoemde energiebedrijven. Soms leverde dat constructieve gesprekken op; soms was de consensus nergens te vinden.
Onder druk van vele zijden en na overleg met milieuorganisaties en Rotmans' academische pressiegroep besloot Vattenfall/NUON voorlopig af te zien van het kolenvergassingsdeel van haar Magnum multifuelcentrale in de Eemscentrale. De centrale in aanbouw wordt nu aardgas- en biomassagedreven. Momenteel wordt onderzocht of de centrale volledig kan draaien op biomassa.
RWE en de strijd tot het bittere eind
Op 11 april diende een rechtszaak voor de Raad van State in Den Haag, aangespannen door milieuorganisaties tegen RWE/Essent, inzake hun bouwplannen voor een kolencentrale in de Eemshaven. Jan Rotmans en ondergetekende waren er als deskundigen aanwezig maar moesten met lede ogen zien dat er zelden inhoudelijke argumenten over tafel kwamen.
Het dispuut ging vooral over de effecten op flora en fauna rondom de Eemshaven, en deze zijn lastig te bepalen aangezien het energiebedrijf geen nulmeting heeft verricht. Het moet gezegd: de verdedigende partij speelde tactisch sterk en ging alleen onderuit zodra cijfermatig materiaal op tafel kwamen.
Uitspraak volgt naar verwachting niet binnen zes weken na de rechtszaak. De onpartijdige toeschouwer zal gemeend hebben dat RWE gewonnen heeft, maar er is een kans dat de Hoge Raad erkent dat er wel degelijk schadelijke effecten optreden. Maar het probleem ligt volgens mij op een veel fundamenteler punt: de noodzaak van een nieuwe kolencentrale. Is die eigenlijk wel nodig?
Toenemende vraag naar stroom?
De transitie naar een all- of nearly-all-electric society maakt dat de vraag naar stroom toeneemt. Dit zal met name plaatsvinden in de gebouwde omgeving. Een ruwe berekening laat zien dat de elektriciteitsvraag in gebouwen kan toenemen met ongeveer 40%, waarbij geen rekening is gehouden met besparingen. Met het aandeel van de gebouwde omgeving in de totaal stroomvraag betekent dit ongeveer 12%. De elektrificatie van vervoer zal de vraagtoename opschroeven tot ongeveer 20%.
Dus ja, de vraag neemt toe, maar Nederland heeft momenteel al een overbelast net en toename in de stroomvraag (en afname van de beschikbaarheid van aardgas) zou met duurzame bronnen moeten worden ingevuld om de Europese duurzaamheidsdoelstellingen te kunnen bereiken.
20% duurzaam in 2020?
Nederland had zich aanvankelijk - in lijn met Europees beleid - tot doel gesteld om in 2020 20% van haar energie duurzaam (met vernieuwbare energie, dus geen kernenergie) op te wekken.
Onze huidige regering heeft dat doel omlaag gesteld naar 14%, wat deels een teken van pragmatisme is maar wat zeker ook de geslonken ambitie weergeeft.
Als we zien dat de afgelopen jaren - exclusief de kolencentrales - ongeveer 5000 MW aan aardgascentrales is aangevraagd, tegen in totaal 2500 MW aan duurzame opwekking (wind en osmose), dan neemt het aandeel duurzaam niet toe maar af!
Voeg hier de paar duizend MW van de nieuwe kolencentrales aan toe en ik geef u op een briefje: zelfs 14% gaan we bij lange na niet redden.
Leveringszekerheid?
Meest frequent aangevoerd argument door de energiemaatschappijen is de leveringszekerheid ("doordat ons aardgas opraakt moeten we ervoor zorgen dat er ook stroom van andere bronnen voorhanden is").
Echter, met import van steenkool uit landen als Zuid-Afrika, Colombia en Australië zijn we niet leveringszekerder geworden. Er is meer zekerheid over de importmogelijkheid van elektriciteit uit het buitenland, die van allerlei bronnen kan komen. Nederland is (nog) goed in aardgas, andere landen in zon, wind, biomassa of nucleair, en weer andere hebben steenkool.
Het huidige Europese energiehandelssysteem maakt het niet nodig dat elk land alle bronnen gebruikt. De mix op het net is zo divers als maar zijn kan. Kolen als energiebron maken ons nog sterker afhankelijk van import uit het buitenland. Wat nou leveringszekerheid?
Schoon fossiel?
Kolencentrales zijn (nog steeds, ook onder de huidige verkoopnaam 'schoon fossiel') de meest vervuilende vorm van energie. Bruinkool is erger dan steenkool, maar beide vele malen slechter dan aardgas, aardolie en natuurlijk zon, wind en water. Milieutechnisch worden kolencentrales verkocht met de belofte van CO2-afvang en -opslag, maar in het beste geval zijn de centrales 'CO2 ready', met een afvanginstallatie.
Buiten een Oost-Duitse testcentrale is er nog niet één krachtcentrale uitgerust met CO2-opslag in de ondergrond. Het publieke protest tegen ondergrondse opslag mag genoegzaam bekend zijn. Bovendien: drie keer raden wie zo'n opslag grotendeels gaat betalen...
Verspilling?
Een berekening als deze is soortgelijk voor de andere kolencentrales, maar ik doe het even voor de RWE-centrale in de Eemshaven. Deze reus heeft een elektrisch vermogen van 1600 MW, waarmee het 14 miljoen MWh per jaar produceert in volbedrijf. Dat is de helft van de stroomvraag van alle Nederlandse huishoudens.
Vanwege het maximale rendement van 46% (1e Wet van de Thermodynamica) produceert de centrale ook nog eens 16,5 MWh aan restwarmte (koelwater), dat met 29oC een zeer waardevol ecosysteem instroomt, de Waddenzee. De hoeveelheid restwarmte is equivalent aan een kwart van alle huishoudelijke warmtevraag in Nederland. RWE gooit deze weg en kan ermee wegkomen.
Ethisch?
Met de inkoop van kolen zijn we een hoop energie kwijt aan het verslepen van energie over de halve aardbol en accepteren we de herintrede van een energiebron waarvan de winning om begrijpelijke redenen in Europa is gestopt.
Kijk naar de uitzending van Netwerk van 29 juni en 1 juli 2010 over de desastreuze effecten op mens en milieu van kolenmijnen in Zuid-Afrika en Colombia (onze leveranciers nummer 1 en 2) en leg mij uit waarom het ethisch verantwoord en leveringszeker is om onze energie hiervandaan te halen.
Genoeg energie maar niet genoeg tijd
Energie hoeft geen probleem te zijn: er valt 9000 maal zoveel zonne-energie op aarde als de wereldeconomie nodig heeft. Echter, om deze energie te winnen zijn installaties nodig en die vragen om materialen, energie en tijd.
Jaap Hoogakker van Kema rekende uit dat met de bewezen reserves en huidige wereldenergievraag elke combinatie van fossiele èn nucleaire energie slechts 55 jaar is vol te houden, en met nu nog onbereikbare bronnen maximaal 75 jaar. Dat is één mensenleven, en reken maar dat de problemen niet pas in jaar 74 komen.
Het duurt niet zo lang meer of we hebben onvoldoende eindige energie om een duurzaam energiesysteem te bouwen waarmee we de hele wereld kunnen voorzien.
En daar gaat je groene stroom...
Op dit moment bestaat het plan om op het net duurzaam opgewekte stroom voorrang te geven op andere vormen van elektriciteit, maar dit is nog niet effectief. Moderne kolencentrales kunnen binnen een uur worden stopgezet, maar in de praktijk zal dit niet snel gebeuren, omdat het rendement daarmee sterk omlaag gaat.
Het zal economisch voorlopig rendabeler zijn om windmolenparken af te schakelen: de wieken worden gekanteld en ze staan stil. Daarmee verdringt kolenstroom duurzaam opgewekte stroom.
Ook twijfels bij de energiebedrijven zelf
E.ON heeft zijn zorg uitgesproken over de blijvende economische haalbaarheid van haar kolencentrale, vanwege de onzekere prijsontwikkelingen van steenkool op de markt. Ook vanwege het maatschappelijk protest zouden ze op dit moment niet kiezen voor een kolencentrale. Maar ja, met ruim een miljard geïnvesteerd lijkt er geen weg terug...
Maar is dat wel zo? Maatschappelijk en milieutechnisch beschouwd is elke minuut zonder kolenstook winst. Het automatisme treedt in werking bij een economisch systeem dat schadelijke technieken bestraft en technieken die passen binnen een volhoudbaar systeem beloont. Of alleen al wanneer de overheid geen financiële steun verleent aan fossiele energie...
Consumenten aller gemeenten verenigt u
Blijkens reacties op eerdere protesten tegen de wijze van bezuinigen in het onderwijs en de cultuur heeft de huidige regering weinig tot geen respect voor deskundigen. Dan zit er maar één ding op: de boel vanaf de vraagkant beïnvloeden. Ik bedoel niet alleen de particuliere energiecoöperaties die overal ontluiken maar ook simpelweg de consument die alleen nog groene stroom inkoopt van energiebedrijven die wel investeert in duurzame ontwikkeling.
Als stemmen niet helpen, stemt u dan met uw portemonnee...
Andy van den Dobbelsteen
PS
Ik heb het in dit artikel niet eens gehad over de effecten van kolencentrales en kolenstof op het klimaat, milieu en de gezondheid. Hoeveel argumenten zijn er überhaupt nog nodig? Wanneer wordt binnen het politieke bestel gelijk hebben ook gelijk krijgen? Wanneer gaat het langetermijnbelang van onze kinderen en kleinkinderen prevaleren boven het kortetermijnbelang van een eindige industrie?