Bouw kolencentrales enorme blunder
Andy van den Dobbelsteen roept in een glashelder, scherp pleidooi op om ons huidig energiebeleid kritisch te bekijken. Gezien de desinteresse vanuit het kabinet voor deskundigen ziet Van den Dobbelsteen een mooie rol voor de consument weggelegd.
Bouw kolencentrales enorme blunder
Juist nu ons land zich na jaren van talmend en zwalkend beleid zou moeten richten op een transitie naar een duurzame economie, op het moment dat daarvoor door de crisis een enorme kans geboden wordt en alle landen om ons heen - ongeacht de politieke kleur van hun regering - inzetten op het onafhankelijk worden van fossiele energie, juist nú maakt Nederland de enorme blunder om drie enorme kolencentrales toe te staan.
Regeringsmisdaad
De momenteel in aanbouw zijnde elektriciteitscentrales zetten ons land, na een bescheiden vooruitgang in duurzame ontwikkeling, terug naar een niveau van voor 1990. Deze dinosauriërs onder de energietechnologie belemmeren de tijdige omschakeling naar volhoudbaar energiesysteem en zijn daarmee mijns inziens een misdaad voor toekomstige generaties.
Ik verwijt dit niet de energiebedrijven die ze bouwen, want zolang zij er economisch gewin uit kunnen halen is hun beslissing begrijpelijk. Ik verwijt het onze regering, die zich wars van kortetermijnbelangen van grote commerciële spelers hoort te richten op het maatschappelijke doel op lange termijn.
Vraag het energie-experts, en geen ervan zal u voor een duurzaam energiesysteem adviseren te investeren in de techniek van kolenverbranding of -vergassing. Meningen verschillen over nucleaire energie, maar kolencentrales mogen zich heugen in een totaal gebrek aan steun vanuit deskundige zijde.
Hoe heeft het dan toch zover kunnen komen?
Groen licht voor grijze stroom
Onze vorige regering, vooral onze toenmalige minister van Economische Zaken, heeft - na jarenlange lobby vanuit de grote energiemaatschappijen - op gegeven moment haar fiat gegeven aan de bouw van kolencentrales.
Daarmee zagen energiebedrijven C.Gen, Electrabel en E.ON (Rotterdamse havens) en Vattenfall/NUON en RWE/Essent (Eemshaven) - die bij onze buurlanden geen voet meer aan de grond kregen - hun kans schoon, dienden hun plannen in en kregen toestemming.
Eind 2010 zag C.Gen van zijn plan af vanwege onzekerheden over de aan de centrale gekoppelde CO2-opslag.
Hoogleraren tegen kolen
Niet minder dan 70 hoogleraren op het vlak van energie, duurzaamheid en economie ondertekenden vorig jaar een open brief aan energiebedrijven om hen te overtuigen van de onzin van de nieuwe kolencentrales. Deze brief is te vinden op de website van DRIFT.
Onder leiding van Jan Rotmans, hoogleraar Duurzame Transities aan de Erasmus Universiteit, ging een gezelschap van hoogleraren de dialoog aan met genoemde energiebedrijven. Soms leverde dat constructieve gesprekken op; soms was de consensus nergens te vinden.
Onder druk van vele zijden en na overleg met milieuorganisaties en Rotmans' academische pressiegroep besloot Vattenfall/NUON voorlopig af te zien van het kolenvergassingsdeel van haar Magnum multifuelcentrale in de Eemscentrale. De centrale in aanbouw wordt nu aardgas- en biomassagedreven. Momenteel wordt onderzocht of de centrale volledig kan draaien op biomassa.
RWE en de strijd tot het bittere eind
Op 11 april diende een rechtszaak voor de Raad van State in Den Haag, aangespannen door milieuorganisaties tegen RWE/Essent, inzake hun bouwplannen voor een kolencentrale in de Eemshaven. Jan Rotmans en ondergetekende waren er als deskundigen aanwezig maar moesten met lede ogen zien dat er zelden inhoudelijke argumenten over tafel kwamen.
Het dispuut ging vooral over de effecten op flora en fauna rondom de Eemshaven, en deze zijn lastig te bepalen aangezien het energiebedrijf geen nulmeting heeft verricht. Het moet gezegd: de verdedigende partij speelde tactisch sterk en ging alleen onderuit zodra cijfermatig materiaal op tafel kwamen.
Uitspraak volgt naar verwachting niet binnen zes weken na de rechtszaak. De onpartijdige toeschouwer zal gemeend hebben dat RWE gewonnen heeft, maar er is een kans dat de Hoge Raad erkent dat er wel degelijk schadelijke effecten optreden. Maar het probleem ligt volgens mij op een veel fundamenteler punt: de noodzaak van een nieuwe kolencentrale. Is die eigenlijk wel nodig?
Toenemende vraag naar stroom?
De transitie naar een all- of nearly-all-electric society maakt dat de vraag naar stroom toeneemt. Dit zal met name plaatsvinden in de gebouwde omgeving. Een ruwe berekening laat zien dat de elektriciteitsvraag in gebouwen kan toenemen met ongeveer 40%, waarbij geen rekening is gehouden met besparingen. Met het aandeel van de gebouwde omgeving in de totaal stroomvraag betekent dit ongeveer 12%. De elektrificatie van vervoer zal de vraagtoename opschroeven tot ongeveer 20%.
Dus ja, de vraag neemt toe, maar Nederland heeft momenteel al een overbelast net en toename in de stroomvraag (en afname van de beschikbaarheid van aardgas) zou met duurzame bronnen moeten worden ingevuld om de Europese duurzaamheidsdoelstellingen te kunnen bereiken.
20% duurzaam in 2020?
Nederland had zich aanvankelijk - in lijn met Europees beleid - tot doel gesteld om in 2020 20% van haar energie duurzaam (met vernieuwbare energie, dus geen kernenergie) op te wekken.
Onze huidige regering heeft dat doel omlaag gesteld naar 14%, wat deels een teken van pragmatisme is maar wat zeker ook de geslonken ambitie weergeeft.
Als we zien dat de afgelopen jaren - exclusief de kolencentrales - ongeveer 5000 MW aan aardgascentrales is aangevraagd, tegen in totaal 2500 MW aan duurzame opwekking (wind en osmose), dan neemt het aandeel duurzaam niet toe maar af!
Voeg hier de paar duizend MW van de nieuwe kolencentrales aan toe en ik geef u op een briefje: zelfs 14% gaan we bij lange na niet redden.
Leveringszekerheid?
Meest frequent aangevoerd argument door de energiemaatschappijen is de leveringszekerheid ("doordat ons aardgas opraakt moeten we ervoor zorgen dat er ook stroom van andere bronnen voorhanden is").
Echter, met import van steenkool uit landen als Zuid-Afrika, Colombia en Australië zijn we niet leveringszekerder geworden. Er is meer zekerheid over de importmogelijkheid van elektriciteit uit het buitenland, die van allerlei bronnen kan komen. Nederland is (nog) goed in aardgas, andere landen in zon, wind, biomassa of nucleair, en weer andere hebben steenkool.
Het huidige Europese energiehandelssysteem maakt het niet nodig dat elk land alle bronnen gebruikt. De mix op het net is zo divers als maar zijn kan. Kolen als energiebron maken ons nog sterker afhankelijk van import uit het buitenland. Wat nou leveringszekerheid?
Schoon fossiel?
Kolencentrales zijn (nog steeds, ook onder de huidige verkoopnaam 'schoon fossiel') de meest vervuilende vorm van energie. Bruinkool is erger dan steenkool, maar beide vele malen slechter dan aardgas, aardolie en natuurlijk zon, wind en water. Milieutechnisch worden kolencentrales verkocht met de belofte van CO2-afvang en -opslag, maar in het beste geval zijn de centrales 'CO2 ready', met een afvanginstallatie.
Buiten een Oost-Duitse testcentrale is er nog niet één krachtcentrale uitgerust met CO2-opslag in de ondergrond. Het publieke protest tegen ondergrondse opslag mag genoegzaam bekend zijn. Bovendien: drie keer raden wie zo'n opslag grotendeels gaat betalen...
Verspilling?
Een berekening als deze is soortgelijk voor de andere kolencentrales, maar ik doe het even voor de RWE-centrale in de Eemshaven. Deze reus heeft een elektrisch vermogen van 1600 MW, waarmee het 14 miljoen MWh per jaar produceert in volbedrijf. Dat is de helft van de stroomvraag van alle Nederlandse huishoudens.
Vanwege het maximale rendement van 46% (1e Wet van de Thermodynamica) produceert de centrale ook nog eens 16,5 MWh aan restwarmte (koelwater), dat met 29oC een zeer waardevol ecosysteem instroomt, de Waddenzee. De hoeveelheid restwarmte is equivalent aan een kwart van alle huishoudelijke warmtevraag in Nederland. RWE gooit deze weg en kan ermee wegkomen.
Ethisch?
Met de inkoop van kolen zijn we een hoop energie kwijt aan het verslepen van energie over de halve aardbol en accepteren we de herintrede van een energiebron waarvan de winning om begrijpelijke redenen in Europa is gestopt.
Kijk naar de uitzending van Netwerk van 29 juni en 1 juli 2010 over de desastreuze effecten op mens en milieu van kolenmijnen in Zuid-Afrika en Colombia (onze leveranciers nummer 1 en 2) en leg mij uit waarom het ethisch verantwoord en leveringszeker is om onze energie hiervandaan te halen.
Genoeg energie maar niet genoeg tijd
Energie hoeft geen probleem te zijn: er valt 9000 maal zoveel zonne-energie op aarde als de wereldeconomie nodig heeft. Echter, om deze energie te winnen zijn installaties nodig en die vragen om materialen, energie en tijd.
Jaap Hoogakker van Kema rekende uit dat met de bewezen reserves en huidige wereldenergievraag elke combinatie van fossiele èn nucleaire energie slechts 55 jaar is vol te houden, en met nu nog onbereikbare bronnen maximaal 75 jaar. Dat is één mensenleven, en reken maar dat de problemen niet pas in jaar 74 komen.
Het duurt niet zo lang meer of we hebben onvoldoende eindige energie om een duurzaam energiesysteem te bouwen waarmee we de hele wereld kunnen voorzien.
En daar gaat je groene stroom...
Op dit moment bestaat het plan om op het net duurzaam opgewekte stroom voorrang te geven op andere vormen van elektriciteit, maar dit is nog niet effectief. Moderne kolencentrales kunnen binnen een uur worden stopgezet, maar in de praktijk zal dit niet snel gebeuren, omdat het rendement daarmee sterk omlaag gaat.
Het zal economisch voorlopig rendabeler zijn om windmolenparken af te schakelen: de wieken worden gekanteld en ze staan stil. Daarmee verdringt kolenstroom duurzaam opgewekte stroom.
Ook twijfels bij de energiebedrijven zelf
E.ON heeft zijn zorg uitgesproken over de blijvende economische haalbaarheid van haar kolencentrale, vanwege de onzekere prijsontwikkelingen van steenkool op de markt. Ook vanwege het maatschappelijk protest zouden ze op dit moment niet kiezen voor een kolencentrale. Maar ja, met ruim een miljard geïnvesteerd lijkt er geen weg terug...
Maar is dat wel zo? Maatschappelijk en milieutechnisch beschouwd is elke minuut zonder kolenstook winst. Het automatisme treedt in werking bij een economisch systeem dat schadelijke technieken bestraft en technieken die passen binnen een volhoudbaar systeem beloont. Of alleen al wanneer de overheid geen financiële steun verleent aan fossiele energie...
Consumenten aller gemeenten verenigt u
Blijkens reacties op eerdere protesten tegen de wijze van bezuinigen in het onderwijs en de cultuur heeft de huidige regering weinig tot geen respect voor deskundigen. Dan zit er maar één ding op: de boel vanaf de vraagkant beïnvloeden. Ik bedoel niet alleen de particuliere energiecoöperaties die overal ontluiken maar ook simpelweg de consument die alleen nog groene stroom inkoopt van energiebedrijven die wel investeert in duurzame ontwikkeling.
Als stemmen niet helpen, stemt u dan met uw portemonnee...
Andy van den Dobbelsteen
PS
Ik heb het in dit artikel niet eens gehad over de effecten van kolencentrales en kolenstof op het klimaat, milieu en de gezondheid. Hoeveel argumenten zijn er überhaupt nog nodig? Wanneer wordt binnen het politieke bestel gelijk hebben ook gelijk krijgen? Wanneer gaat het langetermijnbelang van onze kinderen en kleinkinderen prevaleren boven het kortetermijnbelang van een eindige industrie?
Gerelateerde artikelen, events & downloads
Reacties
Lijkt mij duidelijk, maar wie wist dat nou niet?Oh, ja, voormalig minister Jacqueline Cramer en de huidige minister Maxime Verhagen. Gek toch dat juist de mensen die er niets van snappen minister worden.
Het is ongelofelijk dat onze regering er steeds mee weg komt en er zo weinig tegen'gas' wordt geboden. Dat we nog kunnen ademhalen in dit steeds dichter vervuilde landje! Goed dat dit stuk geschreven is, maar waar blijft de schandpaal voor Maxime Verhagen en andere verantwoordelijken die het ons zo mooi voorspiegelen?
En oja Andy, je betoog is op zich sympathiek, om mensen op te roepen over te stappen op groene stroom (en dat dit de enige manier is voor de Nederlander om zijn stem te laten horen). Sympathiek, maar ik geloof er niet zoveel van. Die tweede kerncentrale wordt nl. ook niet gebouwd omdat wij die stroom nodig hebben, die wordt gebouwd zodat Nederland een energieleverend land kan blijven. Voor de export dus. Dit soort schandalige manieren van volksverlakkerij vraagt om andere geluiden dan alleen een overstap naar bijvoorbeeld Greenchoice en lokale energieproducenten. Het vraagt om een slim en langdurig tegenoffensief!
Prima verhaal, maar wij zijn een volk van boter bij de vis. Vooral in het huidige financieel-economische tij kan mijns inziens alleen van consumentbeinvloeding sprake zijn wanneer het "ons allen" duidelijk is dat een keuze voor duurzame energie (van duurzame-productie, -distributie via slimme netwerken, -verbruiktoestellen en -technologie) direct in "geld brengt en adem geeft". Om "ons allen"/de massa te mobiliseren "zwarte" energie (kolen en nucleair) te boycotten, is een betrouwbaar, valide en voor eeniedere begrijpelijk rekenvoorbeeld ter ondersteuning van een alarmererend signaal in de media nodig. Misschien vallen met een dergelijk media signaal, met brede steun van aanspreekbare deskundigen en BNN-ers die duidelijk maken hoe zij zwarte energie feitelijk boycotten, de schellen van de ogen van "onze" politici.
Wij allen willen niet naar de toekomst kijken, Politici zijn niet bestand tegen de lobbyisten, omdat er na een parlementair leven ook geleefd moet worden.Dit vertroebeld de beslissing, vele weten dat de stroom die wij nu gebruiken, voor een groot deel opgewekt is met groene nucleaire brandstof in Frankrijk.Lopen wij allemaal niet een beetje met boter op ons hooft. Kijk naar de toekomst, we komen er niet onder uit en zullen overgaan tot het bouwen van kern centrales. Met de wetenschappers die een oplossing hebben voor een degelijke opslag van het afval, zij hebben er heel lang over nagedacht. En de uitwerking loopt samen met de bouw van een nieuwe centrale. Let wel ook ik zou het met andere middelen willen oplossen, maar vele alternatieven zijn of nog niet voldoende ontwikkeld of veel te duur, en je kunt je zelf afvragen waar dat dan van komt. Het strekt ons tot nadenken,het ontwikkelen van betere en goedkopere alternatieven, alleen zo komen wij tot de juiste oplossing.
Ook al ben ik het grotendeels eens met de schrijver. De aanpak is symptoombestrijding. In een wereldwijde groeiende economie met een alsmaar groeiende wereldbevolking zal de vraag naar energie blijven toenemen totdat het niet meer leverbaar is - door gebrek aan grondstof - of niet meer nodig is - door het te kort aan rare earth materials die noodzakelijk zijn voor de productie van elektrische/elektronische consumptiegoederen. Het echte probleem is de nooit aflatende (eenmalige)consumptie en de daarin gebonden energie en grondstoffen. Bij intelligent ontwerp en engineering van consumptiegoederen krijg je een cumulatieve werking van energiebehoud/besparing: 1. Langere gebruiksduur (langer geen nieuwe grondstoffen en energie nodig) 2. Gelijkwaardig behoud ( postconsumer van in consumptiegoederen gebonden grondstoffen, energie en CO2) 3. kapitaalbehoud (meer geld beschikbaar voor duurzame ontwikkeling of nivellering van wereldwelvaart) 4. nieuwe handelsvormen (in waarde behoudende consumptiegoederen en postconsumer grondstoffen.) Wanneer 1 kg grondstof met een CO2 signatuur van 3 kg een keer langer gebruikt wordt Is het resultaat 1 kg grondstof minder en 3 kg CO2 minder = neutraal. Wanneer de grondstof gelijkwaardig doorgebruikt wordt is zou het resultaat 2 kg grondstof minder en 6 kg CO2 minder zijn minus een klein beetje toegevoegde energie voor de omvorming. Enz. Enz. Laten we voor de fictieve casus uitgaan dat 10 x doorgebruik van het consumptiegoed haalbaar is en dat de grondstof 10 x gelijkwaardig doorgebruikt kan worden met steeds 10% verlies. Dan hoef ik niet voor te rekenen wat dit voor daling van de energievraag inhoud en gelijktijdig voor CO2 emissies, grondstoffen enz. Een consument hoeft niet ‘langer’ met het consumptiegoed te doen want de handel neemt het terug en levert door. 2e hands bestaat niet meer (helaas voor marktplaats). De consument betaald voor gebruik ipv voor bezit. Indien niet meer verhandelbaar als product wordt het consumptiegoed ontleed in grondstoffen die verhandeld worden enz. Zitten elementen in van C2C met dit verschil dat het (op dit moment) utopische alles-op-zonne-energie-model niet nodig is en er rekening gehouden wordt met het bijna onvermijdelijke verlies van 10% grondstof bij elke omvorming. Met bijna gelijkblijvende technologie is bovenstaand model NU toepasbaar. Wel met totaal ander ontwerp en engineering. Uitsluitend duurzame energielevering (alle Nederlanders op groene stroom! Waar wordt dat dan groen opgewekt?) is veel moeilijker realiseerbaar dan een beheersbare transitie van de omgang met grondstoffen en energie.
Voor en tegenstanders van groen blijven elkaar met beweringen en sommetjes om de oren slaan. Het wordt tijd om eens een aantal proefdorpen op te tuigen voor de duurzamen. Wil je geen kernenergie of kolencentrales? Goed: dan krijg je die stroom ook niet meer. Alleen maar windmolens, zonnepanelen en overige duurzame energie. Dan kan iedereen zien of het een mythe is of niet.
Dank voor al jullie, meestal goed doordachte reacties. Ik zou willen dat de regering meer in deze trant discussieert. De laatste reactie van Herman Vruggink is wat kort door de bocht. In mijn artikel betoog ik dat de toenemende vraag naar stroom en het afnemen van aardgas zou moeten worden opgelost door investeringen in stroom van duurzame bronnen. Dat kan dus geleidelijk en hoeft niet direct tot volledige onafhankelijkheid van fossiel te leiden. 2050 zelfvoorzienend is al mooi zat, en zelfs dan zal het laatste restje olie en gas als luxebrandstof blijven bestaan. Overigens ben ik helemaal voor experimenten, maar juist om de mythe te ontzenuwen dat volledig duurzaam onmogelijk is. Er bestaan al zelfvoorzienende wijken, alleen niet in NL. Hoog tijd dat dit wordt uitgetest!
Zoals Andy omschrijft wordt de ontwikkeling in fossiele brandstof gecreeerd door een zeer zware lobby vanuit energieindustrie. Als het dan zo blijkt te werken waarom wordt er dan geen zware lobby ontwikkeld vanuit de bouwindustrie? wellicht doordat de industrie gefragmenteerd opereert? oproep: Laten we ons geintegreerd en branchevbreed verenigen en een lobby opstarten. Een interessant voorbeeld hiervan is de internationale alliantie Actvie House waar al veel internationale politeke leiders hun charme voor hebben getoont. zie www.activehouse.info.
Tegen kolencentrales, tegen kerncentrales, tegen CO2 opslag, tegen windmolens en nog nooit was het energieverbuk zo hoog! Dus snel ons gas opstoken!
wat ontzettend jammer dat dit stuk niet gecombineerd is met de plannen om ook nog eens kerncentrales te bouwen... Dit land is gek geworden, met dank aan ons kiezers
Activehouse in NL: http://bit.ly/dR5MIT Uiteindelijk is ook de fosiele brandstof gewoon een grondstoffen discussie, zonde van het eenmalig gebruik door te verbranden! Er is maar één aarde en daar willen we na de eerstvolgende generatie toch ook nog op kunnen leven in steeds groter welzijn? Zoals het stenen tijdperk niet is geeindigd wegens een gebrek aan stenen, zal weldra duidelijk worden dat onderlinge energie uitwisseling en opslag op lokaal en regionaal gebied de grootschalige energie productie grotendeels onzinnig maakt. Natuurlijk levert dit uitdagingen op voor in de eerste plaats de netwerken van energie distributie. Benut vooral de aanwezige eXergie in de lokale nabije toekomst! De gebouwde omgeving, verantwoordelijk voor 40+% van energie, 33+% van het afval (=grondstof!) en 25+% van het vrachtvervoer, kan met betere inzet van materialen en door effectieve energie uitwisseling van dag + nacht, zomer + winter, diverse gebruiksfuncties onderling, hier al enorm aan bijdragen. Kortom; net als bij huidige forse overcapaciteit in grote verbrandingsinstallaties, zal de economisch werkelijkheid de onzin van grootschalige investeringen in kolen en kern centrales weldra doen voelen. Gewoon aan de slag met het lokaal en regionaal verduurzamen van energie en materiaal ver/gebruik en ook de grote energie ondernemingen zullen het negeren van de economie ervaren!
Na het lezen van een paar kranten artikelen wordt de discussie nog mooier. Als de EU, gezamenlijk een zonnepaneel park aan zou mogen leggen in de Sahara, van 600x600 km kan de energie vraag worden ingevuld.Het kan ook alleen in Nederland dan een paneel park bouwen van 27 x 27 km. En als de Energie bedrijven(de bedrijven en de particulieren), die zonne panelen op of rond hun bedrijf of woning hebben geplaatst op een ordentelijke manier betalen voor geleverde stroom zal de animo om dergelijke zonne panelen bij bedrijven en particulieren met een behoorlijk % toenemen. Doe zoals het in Duitsland geregeld is,bij terug levering aan het net een zelfde prijs als bij aankoop van het net.En dan niet belasten met opcenten.Als wij allemaal duurzaam iets tot stand willen brengen zullen wij ook allemaal aan moeten sluiten. Dit zal voor de (top) bestuurders van Energie organisaties wel een lastige zijn.Ook voor uitgediende parlementariërs, voor hen geld geen lucratieve voortzetting bij energie organisaties.Ook de grondstoffen discussie hier zal zoveel mogelijk transparantie moeten zijn.
Goed pleidooi en genoeg argumenten om geen kolencentrale meer te bouwen. Ons aardgaslandje heeft ook helemaal geen kolencentrale nodig. Als we 10% minder van ons aardgas zouden exporteren naar het buitenland en dit gebruiken om gascentrales te voeden, dan zouden we helemaal geen kolen meer nodig hebben voor elektriciteitproductie ! Is het misschien onze VOC-mentalitiet die zegt dat aardgas exporteren en kolen importeren winst oplevert? In elk geval geen winst voor het milieu!
Wat RWE in de Eemshaven bouwt is een verbluffend staaltje techniek. Het is de meest efficiënte manier van energie-opwekking (46% tegen 36% gemiddeld en windenergie= 44%). Kolen blijven altijd deel van de energie-opwekking i.v.m. kosten/risico-spreiding. EON moet 10.000 mensen ontslaan door Groene Politiek in Duitsland en de ramp met Fukushima. Door dat soort politiek worden deze centrales nu in NL gebouwd. Mooi voor ons. Het brengt geld in het laatje en met dat geld kunnen we, als de politiek dat wil, duurzame dingen doen die wél rendabel zijn. De centrale gaat het equivalent van 2666 windmolens van 600kW opwekken. Wat zou de schade zijn om zoveel molens te produceren, transporteren, plaatsen en te onderhouden? Als dit goed uitgerekend zou kunnen worden, dan pas meen ik dat we een discussie zouden kunnen hebben.
Okee, maar het rendement van windenergie levert alleen energieverlies op in de luchtstroming, die niets kost en niets vervuilt. Het rendement van de beste RWE-kolencentrale in de Eemshaven is nog altijd stukken slechter dan de nevenliggende Eemscentrale op aardgas (59% rendement). En dan heb ik het nog niet over de vervuiling die zonder CO2-afvang dramatisch slechter is. Helemaal mee eens dat we alle vormen van energie eerlijk moeten bekijken, maar bij zon en wind heeft men het altijd direct over de productie van het benodigde materiaal. Bij kolencentrales is dat nooit een punt, blijkbaar. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft laatst een vergelijkende studie gedaan naar verschillende vormen van stroomopwekking. Die zou ik als referentie nemen. Hieruit blijkt dat wind op land al aardig concurrerend is met fossiele en nucleaire bronnen, zeker als de externe kosten (maatschappelijke kosten die niet in de energieprijs worden verrekend maar door de belastingbetaler betaald). Dank allemaal, voor de boeiende discussies. Op deze rationele wijze moeten we er ook mee doorgaan in ons land!